Go na content

Go na table of contents

Kresten di de getrow e tan waka na ini a waarheid

Kresten di de getrow e tan waka na ini a waarheid

Kresten di de getrow e tan waka na ini a waarheid

„Nowan tra sani e gi mi moro bigi prisiri leki a sani disi, taki mi e yere dati den pikin fu mi e tan waka na ini a waarheid.”​—3 YOHANES 4.

1. Na sortu sani „a waarheid fu a bun nyunsu” e poti prakseri?

DEN wan-enkri sma di Yehovah feni bun, na den wan di e anbegi en „nanga yeye èn nanga waarheid” (Yohanes 4:24). Den e gi yesi na a waarheid, èn den e agri nanga ala den Kresten leri di e komoto fu a Wortu fu Gado. ’A waarheid disi fu a bun nyunsu’ e poti prakseri na Yesus Krestes èn a e sori krin sosrefi taki Yehovah sa buweisi nanga yepi fu a Kownukondre taki A abi a reti fu tiri (Galasiasma 2:14). Gado e gi pasi taki sma e „kori” den wan di lobi lei moro leki a waarheid, ma a e frulusu den wan di abi bribi na ini a bun nyunsu èn e waka na ini a waarheid.—2 Tesalonikasma 2:9-12; Efeisesma 1:13, 14.

2. San ben gi na apostel Yohanes bigi prisiri, èn sortu banti a ben abi nanga Gayus?

2 Kownukondre preikiman na „sma di e wroko nanga makandra ini a waarheid”. Den e agri dorodoro nanga a waarheid èn den e waka na en ini sosrefi, neleki fa na apostel Yohanes nanga en mati Gayus ben e du dati. Yohanes ben abi Gayus na prakseri di a skrifi: „Nowan tra sani e gi mi moro prisiri leki te mi e yere taki den pikin fu mi e tan waka na ini a waarheid” (3 Yohanes 3-8). Awinsi Yohanes srefi no ben leri Gayus a waarheid, toku yu kan taki dati a man disi di ben sori fu de moro yongu leki na apostel, ben de wan pikin fu en na yeye fasi. Dati de so fu di Yohanes ben kon owru kaba, a ben de wan lepi Kresten, èn a ben lobi Gayus neleki a ben de en eigi pikin.

A waarheid èn a fasi fa Kresten e anbegi Gado

3. Nanga sortu marki den fosi Kresten ben e kon makandra, èn sortu wini dati ben abi gi den?

3 Den fosi Kresten ben e kon makandra leki gemeente, so taki den ben kan leri a waarheid. Furu tron den konmakandra disi ben e hori na ini na oso fu wan sma (Romesma 16:3-5). Na den konmakandra dati den ben e kisi deki-ati èn den ben e gi makandra tranga fu sori lobi èn fu du bun wroko (Hebrewsma 10:24, 25). Tertullianus (di ben libi na ini a pisi ten fu 155 G.T. te leki baka 220 G.T.) ben skrifi fu den sokari Kresten na ini a ten fu en: „Wi e kon makandra fu leisi den buku fu Gado . . . Nanga den santa wortu dati wi e meki wi bribi kon moro tranga, wi e tranga a howpu fu wi, èn wi e kisi wan moro fasti overtoigi.”—Apology, kapitel 39.

4. O prenspari singi de na Kresten konmakandra?

4 Soleki fa a sori, dan den fosi Kresten ben abi a gwenti fu singi na den konmakandra fu den (Efeisesma 5:19; Kolosesma 3:16). Professor Henry Chadwick e skrifi taki na ondrosukuman Celsus ben feni taki den singi fu den sokari Kresten, „ben moi sote taki a ben mandi taki den ben abi so furu krakti tapu den firi fu en”. Chadwick e taki moro fara: „Clemens fu Aleksandria na a fosiwan fu den Kresten skrifiman di sori krin sortu poku fiti gi wan Kresten. A e tyari kon na fesi taki wan Kresten no musu arki den sortu poku di e wiki den seks lostu fu sma te den e dansi tapu den poku dati” (The Early Church, bladzijde 274, 275). Neleki fa a ben sori taki den fosi Kresten ben e singi te den ben e kon makandra, na so Kotoigi fu Yehovah abi a gwenti fu singi Bijbel singi, èn sonwan fu den singi disi na krakti Psalm di e gi glori na Gado èn sosrefi na a Kownukondre.

5. (a) Fa den fosi Kresten gemeente ben e kisi tiri na yeye fasi? (b) Fa tru Kresten gi yesi na den wortu fu Yesus na ini Mateyus 23:8, 9?

5 Na ini den fosi Kresten gemeente yu ben abi owruman di ben e leri sma a waarheid, èn yu ben abi sosrefi dinari ini a diniwroko di ben e yepi tra bribiman na difrenti fasi (Filipisma 1:1). Yu ben abi wan tiri skin di ben e gi tiri na yeye fasi, aladi den ben e frutrow tapu a Wortu fu Gado èn tapu a santa yeye (Tori fu den Apostel 15:6, 23-31). Den Kresten fu a ten dati no ben gi densrefi kefalek kerki nen, fu di Yesus ben gi den disipel fu en a komando: „No meki sma kari unu Rabi, bika wán na un leriman, aladi unu alamala na brada. Sosrefi unu no musu kari nowan sma na grontapu un tata, bika unu abi wán Tata nomo, dati na a Wan di de na hemel” (Mateyus 23:8, 9). Tapu den kontren disi èn sosrefi tapu furu tra kontren, a fasi fa Yehovah Kotoigi e anbegi Gado, e kruderi nanga a fasi fa den fosi Kresten ben e du dati.

Sma frufolgu den fu di den ben e preiki a waarheid

6, 7. San sma du nanga tru Kresten, aladi a de so taki den e preiki wan boskopu fu vrede?

6 Aladi den ben e preiki a Kownukondre boskopu fu vrede, toku den fosi Kresten ben kisi frufolgu neleki fa Yesus ben kisi dati (Yohanes 15:20; 17:14). A historia skrifiman John L. von Mosheim ben kari den fosi Kresten fu a fosi yarihondro „wan grupu fu sma di noiti no ben o du wan sma ogri, den noiti no ben abi na prakseri fu du sani di ben musu tyari problema kon na ini a kondre”. Mosheim e taki dati „den sma fu Rome ben e nyan den niri nanga den Kresten fu di na anbegi fu den Kresten no ben abi nowan enkri pranpran, èn den gwenti fu den ben de heri tra fasi leki den santa gwenti fu den tra pipel”. A ben taki moro fara: „Den no ben e tyari ofrandi, den no ben abi tempel, popki, lukuman, noso sma di ben de fu wan spesrutu grupu fu priester; èn disi ben nofo fu meki den Kresten kisi kosikosi fu den sma fu a ten dati di no ben e frustan den, fu di den ben e denki taki nowan sma ben kan anbegi Gado sondro den sani di kari na fesi. Leki bakapisi fu dati, sma ben si den Kresten leki sma di no ben e bribi na ini Gado; èn a wet fu Rome ben taki dati sma di no ben e bribi na ini Gado, ben de den wan di ben e tyari problema kon na ini a libimakandra.”

7 Priester, sma di ben e meki popki nanga tra sani, èn sosrefi tra sma di ben e meki moni nanga yepi fu afkodrei, ben e sutu faya gi a pipel fu gens den Kresten, fu di den no ben e du afkodrei (Tori fu den Apostel 19:23-40; 1 Korentesma 10:14). Tertullianus ben skrifi: „Den e gi den Kresten a fowtu fu ibri rampu di e miti a kondre, èn fu iniwan takru sani di e pasa nanga a pipel. Efu den frudu watra fu a Tiberliba doro te na den skotu fu a foto, noso efu a Nijl-liba no abra en syoro fu nati den gron; efu alen no e fadon, noso te wan gronseki de; efu angriten teki a kondre, efu wan ogri siki broko, dan a fosi sani di den ben e bari na: ’Fringi den Kresten gi den lew!’” Awansi san e pasa, tru Kresten e ’luku bun nanga kruktugado’.—1 Yohanes 5:21.

A waarheid èn den gwenti di sma abi te den e anbegi

8. Fu san ede sma di e waka na ini a waarheid no e hori Kresneti?

8 Den wan di e waka na ini a waarheid no wani abi noti fu du nanga gwenti di no e kruderi nanga Bijbel, bika ’leti no abi noti fu du nanga dungru’ (2 Korentesma 6:14-18). Leki eksempre, den no e hori Kresneti, wan fesa di sma gwenti hori tapu 25 december. A buku The World Book Encyclopedia e agri taki „nowan sma no sabi a soifri dei di Krestes gebore”. A buku The Encyclopedia Americana (fu 1956) e taki: „Saturnalia, wan fesa di sma fu Rome ben e hori na mindri fu a mun december, èn furu Kresneti gwenti di sma abi fu meki prisiri, komoto fu a fesa dati.” A buku M’Clintock and Strong’s Cyclopædia e taki: „Kresneti a no wan fesa di Gado komanderi libisma fu hori, èn a N[yun] T[estamenti] no e taki fu a fesa disi.” Boiti dati, a buku Daily Life in the Time of Jesus e taki: „Den ipi meti . . . ben de na wan kibri presi na ini winter ten; èn dati wawan e sori kaba taki a dei di sma gwenti fu hori Kresneti, wan dei di e fadon na ini winter ten, no kan de a yoisti dei, fu di den Evangelie e taki dati den skapuman ben de na ini den wei.”—Lukas 2:8-11.

9. Fu san ede meki fositen nanga disiten anbegiman fu Yehovah no e hori Pasen?

9 Soleki fa sma e taki, dan Pasen na wan fesa di e hori fu memre na opobaka fu Krestes. Ma buku di wi kan bribi e sori taki a fesa disi abi fu du nanga falsi anbegi. A buku The Westminster Dictionary of the Bible (wan Bijbel wortubuku) e taki dati Pasen, noso Easter soleki fa sma e kari a fesa disi na ini Ingrisitongo, „fosi ben de wan fesa di den Teutoon pipel ben e hori gi na umagado fu a leti èn fu a lente (a pisi ten fu a yari pe ala sani e bigin gro bun baka). Na ini na Anglo-Saxsontongo na umagado disi nen Eastre”, noso Eostre. Awinsi fa a no fa, a buku Encyclopædia Britannica (a di fu 11 uitgave) e taki: „Nowan presi na ini a Nyun Testamenti no e sori taki sma ben gwenti fu hori Pasen.” Den fosi Kresten no ben e hori Pasen, èn a pipel fu Yehovah no e hori a fesa dati na ini a ten disi.

10. Sortu fesa Yesus ben seti, èn suma na den wan di hori a fesa dati na a yoisti fasi?

10 Yesus no ben gi den bakaman fu en a komando fu memre a dei di a gebore noso a dei di a ben kisi wan opobaka, ma a ben seti a Memrefesa so taki sma kan memre taki a dede leki wan srakti-ofrandi (Romesma 5:8). Iya, disi na a wan-enkri fesa di a ben komanderi den disipel fu en fu hori (Lukas 22:19, 20). Te now ete, Yehovah Kotoigi e hori a fesa disi ala yari, èn den e kari en sosrefi na Avondmaal fu Masra.—1 Korentesma 11:20-26.

A waarheid preiki na heri grontapu

11, 12. Fa sma di e waka na ini a waarheid tan horibaka gi a preikiwroko fu den?

11 Den wan di sabi a waarheid e si en leki wan grani fu gebroiki den ten, a krakti fu den, nanga den sani di den abi, fu preiki a bun nyunsu (Markus 13:10). Den fosi Kresten ben e gi moni fu horibaka gi a preikiwroko di den ben musu du (2 Korentesma 8:12; 9:7). Tertullianus ben skrifi: „Awansi a de so taki den abi wan sortu kisi fu poti moni na ini, dan a moni dati a no moni di sma e pai fu go na ini wan presi, neleki na anbegi ben de wan sortu bisnis. Ibri sma e tyari pikinso moni kon ibri mun, noso te a wani du dati, èn a sma e du dati soso te ensrefi wani, èn soso te a man du dati; bika nowan sma de fruplekti fu tyari wan sani; a de wan ofrandi di wan sma e tyari fu di ensrefi wani.”—Apology, kapitel 39.

12 A Kownukondre preikiwroko di Yehovah Kotoigi e du na heri grontapu, e du tu nanga yepi fu moni di den e gi fu di densrefi wani dati. Boiti den Kotoigi srefi, sma di wani sabi moro èn di abi warderi gi a wroko fu Kotoigi, e si en leki wan grani fu gi moni fu horibaka gi a wroko disi. Tapu a kontren disi sosrefi Yehovah Kotoigi du sani na a srefi fasi leki fa den fosi Kresten ben e du sani.

A waarheid èn a fasi fa Kresten e tyari densrefi

13. Te yu luku a fasi fa Kotoigi fu Yehovah e tyari densrefi, dan na sortu rai fu Petrus den e gi yesi?

13 Fu di den fosi Kresten ben de sma di ben e waka na ini a waarheid, meki den ben teki a rai fu na apostel Petrus, di ben taki: „Tan tyari unsrefi na wan bun fasi na mindri den pipel, so taki te den e taki dati unu na ogri sma, dan den bun wroko fu unu di den si nanga den eigi ai, sa meki taki den gi glori na Gado na a dei te a sa ondrosuku sani” (1 Petrus 2:12). Kotoigi fu Yehovah e teki den wortu dati leki wan seryusu sani.

14. Fa Kresten e denki fu prisiriten di no fiti?

14 Srefi baka di furu sma ben bigin fadon komoto na bribi, dan toku den wan di ben e kari densrefi Kresten no ben wani abi noti fu du nanga hurudu. W. D. Killen, wan professor tapu a kontren fu a historia fu kerki afersi, ben skrifi: „Na ini a di fu tu nanga a di fu dri yarihondro, a komedi-oso na ini ibri bigi foto ben de wan presi di ben e hari furu sma; èn aladi furu fu den sma di ben e prei na ini den komediprei ben de sma di ben e libi wan yayo libi, toku den komediprei disi ben de soifri san den sma fu a ten dati ben lobi, bika den sma dati ben abi wan lo takru lostu. . . . Ala den tru Kresten ben e si den komedi-oso leki wan tegu sani. . . . Den ben e tegu gi den fisti sani di sma ben e du drape; èn na anbegi di sma ben e anbegi falsi mangado nanga umagado drape, ben de wan sani di no ben e kruderi kwetikweti nanga a Kresten bribi” (The Ancient Church, bladzijde 318-319). Na ini a ten disi, den tru bakaman fu Yesus no abi noti fu du tu nanga prisiriten di no fiti kwetikweti.— Efeisesma 5:3-5.

A waarheid èn „den hei tirimakti”

15, 16. Suma na „den hei tirimakti”, èn fa sma di e waka na ini a waarheid e si den tirimakti disi?

15 Aladi den fosi Kresten ben tyari densrefi na wan bun fasi, toku furu fu den kèiser fu Rome ben abi wan takru denki fu den. A historia skrifiman E. G. Hardy e taki dati den kèiser ben e si den leki „wisiwasi sma di ben e horibaka fayafaya gi na anbegi fu den”. Brifi di Granman Plinius a Yonguwan fu Bitinia nanga Kèiser Trayanus ben skrifi gi makandra, e sori taki furu fu den tiriman fu a ten dati no ben sabi soifri san ben de a tru Kresten bribi. Ma fa Kresten e si Lanti dan?

16 Neleki den fosi bakaman fu Yesus, Yehovah Kotoigi e gi yesi na den „hei tirimakti”, so langa den no abi fu pasa den wet fu Yehovah (Romesma 13:1-7). Te libisma e aksi den fu du wan sani di no e kruderi nanga a wani fu Gado, dan den e sori krin taki den abi a denki disi: „Wi musu gi yesi na Gado leki tiriman moro leki na libisma” (Tori fu den Apostel 5:29). A buku After Jesus—The Triumph of Christianity e taki: „Aladi a kan taki den Kresten no ben e anbegi a kèiser, toku den no ben de opruruman, èn aladi na anbegi fu den ben de tra fasi èn ben e afrontu den heiden son leisi, toku a no ben de wan kefar gi a gran kownukondre.”

17. (a) Gi sortu tirimakti den fosi Kresten ben e horibaka? (b) Fa tru bakaman fu Krestes gi yesi na den wortu fu Yesaya 2:4?

17 Den fosi Kresten ben de sma di ben e horibaka gi a Kownukondre fu Gado, neleki fa den famiri-edeman Abraham, Isak, nanga Yakob ben e poti bribi na ini a ’foto dati di Gado meki’, èn di a ben pramisi den (Hebrewsma 11:8-10). Den disipel fu Yesus ’no ben de wan pisi fu grontapu’, neleki fa a Masra fu den no ben de dati (Yohanes 17:14-16). Èn te a ben abi fu du nanga orloku noso feti, dan den ben e suku vrede fu di den ben e „naki den feti-owru fu den kon tron plugu” (Yesaya 2:4). Geoffrey F. Nuttall, wan leriman fu a historia fu kerki afersi, ben poti prakseri na wan moi sani. A ben taki: „A denki di den fosi Kresten ben abi fu orloku ben de a srefi leki a di fu den sma di e kari densrefi Yehovah Kotoigi, èn a tranga gi wi fu agri taki a sani dati tru.”

18. Fu san ede nowan tirimakti no abi fu frede Yehovah Kotoigi?

18 Fu di den fosi Kresten ben de sma di no ben e teki partèi èn di ben e gi yesi na „den hei tirimakti”, meki den no ben de wan kefar gi nowan enkri tirimakti. Yehovah Kotoigi no de wan kefar tu gi tirimakti. Wan skrifiman fu Noord-Amerika ben skrifi: „Soso wan sma di e denki takru fu trawan èn di no e frutrow trawan, kan bribi taki Yehovah Kotoigi de wan kefar gi den politiek tirimakti. Den na wan kerkigrupu di no e gens nowan tirimakti èn den lobi vrede moro leki iniwan tra kerkigrupu.” Tirimakti di sabi trutru suma na Yehovah Kotoigi, sabi taki den no abi fu frede den.

19. San wi kan taki fu den fosi Kresten èn fu Yehovah Kotoigi te a abi fu du nanga a lantimoni di den musu pai?

19 Wan fasi fa den fosi Kresten ben e sori taki den ben abi lespeki gi den hei tirimakti, ben de taki den ben e pai lantimoni. Na ini wan brifi di Justinus Martyr ben skrifi gi Kèiser Antoninus Pius fu Rome (138-161 G.T.), dan a ben taki dati den Kresten ben „de klariklari moro leki ala tra sma” fu pai lantimoni (First Apology, kapitel 17). Sosrefi Tertullianus ben taigi den tiriman fu Rome taki den sma di ben e piki moni gi lanti „ben musu taigi den Kresten grantangi” fu di den ben abi a gwenti fu pai lantimoni biten (Apology, kapitel 42). Kresten ben kisi wini fu a Pax Romana, noso a Vrede fu Rome, fu di na a pisi ten dati, vrede ben de na ini a kondre, den pasi ben bun, èn a no ben de wan kefar fu teki waka na se. Fu di den Kresten ben sabi taki den ben musu de nanga tangi na ati taki a libimakandra ben seti na so wan fasi, meki den ben e gi yesi na den wortu fu Yesus: „Pai Caesar den sani baka di de fu Caesar, ma Gado den sani di de fu Gado” (Markus 12:17). Na ini a ten disi, a pipel fu Yehovah e teki a rai disi tu, èn sma prèise den fu di den no e fufuru lanti te den e pai lantimoni.—Hebrewsma 13:18.

A waarheid e meki sma kon de wán

20, 21. Te a abi fu du nanga wan bradafasi di abi vrede, dan fa a ben de nanga den fosi Kresten, èn fa a de nanga den futuboi fu Yehovah na ini a ten disi?

20 Fu di den fosi Kresten ben e waka na ini a waarheid, meki den ben de na ini wánfasi leki wan bradafasi di abi vrede, neleki fa a de nanga Yehovah Kotoigi na ini a ten disi (Tori fu den Apostel 10:34, 35). Wan brifi di na ini a koranti The Moscow Times ben taki: „Furu sma sabi [Yehovah Kotoigi] leki bun sma di abi switifasi nanga sakafasi, èn di no e gi sma nowan enkri problema, den noiti e dwengi trawan èn den alaten e suku fu abi vrede nanga trawan . . . Den no e teki tyuku, den a no sopiman noso sma di e gebroiki drugs, èn a makriki fu frustan fu san ede: Den e du muiti nomo fu du èn fu taki akruderi den sani di den leri fu Bijbel. Efu ala sma na grontapu ben pruberi nomo fu libi akruderi Bijbel soleki fa Yehovah Kotoigi e du dati, dan na ogri-ati grontapu fu wi ben o de heri trafasi.”

21 A buku Encyclopedia of Early Christianity e taki: „Den fosi Kresten ben e si densrefi leki wan libimakandra fu sma nanga wan nyun denki, pe grupu fu sma di ben de feanti fu makandra fosi, namku Dyu nanga sma di no ben de Dyu, ben kan libi makandra na ini wánfasi èn na ini vrede.” Yehovah Kotoigi, sosrefi, na wan bradafasi na heri grontapu di lobi vrede, èn den trutru de wan nyun libimakandra na grontapu (Efeisesma 2:11-18; 1 Petrus 5:9; 2 Petrus 3:13). A basi fu den waktiman fu a Pretoria Show Grounds (wan bigi konmakandra-presi) na ini Zuid-Afrika, ben si fa Kotoigi fu ala ras ben e kon makandra na ini vrede na a presi dati, fu de na wan kongres. A man disi ben taki: „Den alamala abi bun maniri, den na sma di e taki switi nanga makandra, èn yu ben kan si dati krin den dei di pasa. Ala den sani disi e sori taki den memre fu na organisâsi fu unu na sma di e tyari densrefi na wan fasi di fiti, èn taki den alamala e libi makandra leki wan koloku famiri.”

Den kisi blesi fu di den leri sma a waarheid

22. San e pasa fu di Kresten e meki trawan si taki den abi a waarheid?

22 Paulus nanga tra Kresten, ben „meki trawan si taki wi abi a waarheid”, nanga yepi fu a fasi fa den ben e tyari densrefi èn nanga yepi fu a preikiwroko fu den (2 Korentesma 4:2). Yu no e agri taki Yehovah Kotoigi e du a srefi sani èn taki den e yepi sma fu ala pipel fu kon sabi a waarheid? Dei fu dei, moro nanga moro sma na heri grontapu e teki a tru anbegi èn den e hari go na „a bergi fu na oso fu Yehovah” (Yesaya 2:2, 3). Ibri yari, dusundusun sma e teki dopu fu sori taki den gi densrefi abra na Gado, èn leki bakapisi fu dati furu nyun gemeente e seti.

23. Fa yu e si den wan di e leri sma fu ala pipel a waarheid?

23 Aladi sma fu difrenti kulturu na memre fu a pipel fu Yehovah, toku den alamala de wán na ini a tru anbegi. A lobi di den abi e sori krin taki den na den disipel fu Yesus (Yohanes 13:35). Yu man si taki ’Gado de na den mindri trutru’? (1 Korentesma 14:25) Yu sori krinkrin kaba taki yu de na a sei fu den wan di e leri a waarheid na sma fu ala pipel? Efu yu du dati, dan meki a de so taki yu e tan sori warderi gi a waarheid èn taki yu kisi a grani fu waka na ini a waarheid fu têgo.

San yu ben sa piki?

• Fa a fasi fa Yehovah Kotoigi e anbegi Gado de a srefi leki a fasi fa den fosi Kresten ben e du dati?

• San na a wan-enkri fesa di sma di e waka na ini a waarheid e hori na ini na anbegi fu den?

• Suma na „den hei tirimakti”, èn fa Kresten e si den?

• Fa a waarheid e meki sma kon de wán?

[Aksi fu a tori disi]

[Prenki na tapu bladzijde 21]

Den Kresten konmakandra ala ten de wan blesi gi den wan di e waka na ini a waarheid

[Prenki na tapu bladzijde 23]

Yesus ben gi den bakaman fu en a komando fu hori a Memrefesa so taki den kan memre taki a dede leki wan srakti-ofrandi

[Prenki na tapu bladzijde 24]

Neleki den fosi Kresten, Yehovah Kotoigi e sori lespeki gi „den hei tirimakti”