„Sreka yusrefi”

MORO esi, moro hei, moro tranga! Disi na den marki di den sportman na ini owruten Grikikondre nanga Rome ben e suku nomonomo fu doro. Hondrohondro yari langa, bigi sportwega ben e hori na ini den foto Olympia, Delfi, nanga Neimea èn sosrefi na tapu na Istmus fu Korente (wan smara pisi kontren). Den wega disi ben abi a „blesi” fu den gado èn dusundusun sma ben e kon fu luku den. Den sma di ben e teki prati na den wega disi, ben du tranga muiti furu yari langa fu man kisi a grani disi. Den winiman ben o kisi bigi glori èn a foto fu pe den ben komoto ben o kisi dati tu.

Fu di dati ben de a libi na ini den foto dati, meki a no e fruwondru wi taki den skrifiman fu den Kresten Griki Buku fu Bijbel e gersi a streilon di Kresten e lon na yeye fasi, nanga den sportwega. Na apostel Petrus èn sosrefi na apostel Paulus ben e gebroiki agersitori di ben abi fu du nanga den wega fu man gi sma krakti leri, èn den ben du dati na wan koni fasi. Na ini a ten disi, Kresten musu lon a srefi hebi streilon dati ete. Den fosi Kresten ben musu kakafutu gi a Dyu seti fu sani; na ini a ten disi wi musu ’feti’ nanga wan seti fu sani na heri grontapu di sa kisi pori dyonsro (2 Timoteyus 2:5; 3:1-5). Son sma ben kan feni taki a „streilon fu bribi” di den e lon e go nanga langa, èn taki a e weri den kefalek (1 Timoteyus 6:12, The New English Bible). Wi kan leri furu bun sani te wi e ondrosuku fa Bijbel e agersi den sportwega nanga a streilon di Kresten e lon.

Wan tumusi bun leriman

Te wan sportman abi wan bun leriman, dan dati kan meki taki a sa abi bun bakapisi. A buku Archaeologia Graeca e taki fu den wega fu owruten: „Den sma di ben e teki prati na den strei ben musu sweri taki den ben sreka densrefi furu mun langa gi den strei disi.” Kresten musu sreka densrefi bun tu fu man de klariklari gi a Kresten streilon. Paulus ben gi Timoteyus, wan Kresten owruman, a rai disi: „Sreka yusrefi fu man dini Gado fayafaya” (1 Timoteyus 4:7). Suma na a leriman fu wan sokari Kresten sportman? Nowan enkri tra sma leki Yehovah Gado srefi! Na apostel Petrus ben skrifi: „A Gado fu ala bun-ati . . . ensrefi sa meki unu kon bun dorodoro, a sa meki unu kon de kánkan, a sa meki unu kon de tranga.”—1 Petrus 5:10.

Den wortu ’sa meki yu kon bun dorodoro’ e komoto fu wan Griki wortu. Soleki fa a buku Theological Lexicon of the New Testament e sori, dan a wortu disi wani taki trutru „fu sreka wan sani [noso wan sma] na so wan fasi taki yu sa man gebroiki en bun”. A buku Greek-English Lexicon fu Liddell nanga Scott, e taki tu dati a wortu disi wani taki „sreka, leri, noso gi soifri san de fanowdu”. Na sortu fasi Yehovah e ’sreka, e leri, noso e gi wi soifri san wi abi fanowdu’ fu man lon a Kresten streilon di e aksi furu fu wi? Fu man frustan fu san ede wi kan agersi a Kresten streilon nanga a streilon fu sportman, dan meki wi luku wan tu fu den fasi fa den leriman ben e sreka sportman gi den wega disi.

A buku The Olympic Games in Ancient Greece e taki: „Den sma di ben musu sreka den yonguwan gi den wega ben e du dati na tu prenspari fasi. Na a fosi presi den ben e gi a studenti deki-ati fu du ala muiti fu man abi trutru bun bakapisi, èn baka dati, den ben e leri en fa a ben kan du a sport nanga moro koni.”

Yehovah e gi wi deki-ati tu fu du ala san wi man fu dini en na a yoisti fasi, èn a e gi wi a koni fu man du a diniwroko fu en moro bun. Wi Gado e gi wi krakti nanga yepi fu Bijbel, nanga yepi fu en organisâsi na grontapu, èn sosrefi nanga yepi fu tra lepi Kresten. Son leisi a e gi wi trangaleri so taki wi kan tron moro bun Kresten (Hebrewsma 12:6). Tra leisi, a kan gi pasi taki difrenti tesi nanga problema e miti wi, so taki wi kan leri fu horidoro (Yakobus 1:2-4). Èn a e gi wi a krakti di wi abi fanowdu. A profeiti Yesaya e taki: „Den wan di e howpu tapu Yehovah, sa kisi krakti baka. Den sa opo go na loktu nanga frei neleki aka. Den sa lon  èn den no sa kon swaki; den sa waka èn den no sa kon weri”.—Yesaya 40:31.

A moro prenspari sani di Gado e du, na taki a e gi wi en santa yeye bogobogo, èn dati e gi wi krakti fu tan dini en na a fasi di a feni bun (Lukas 11:13). Gado en futuboi kakafutu gi hebi tesi di den kisi tapu a bribi fu den, èn furu tron den ben musu horidoro wan langa pisi ten. Den wan di du dati na mansma nanga umasma leki wi. Ma fu di den e frutrow dorodoro tapu Gado, meki den ben man horidoro. Iya, ’a krakti di bigi pasa marki, na fu Gado, èn a no de den eigi krakti’.—2 Korentesma 4:7.

Wan lobi-ati leriman

Wan fu den sani di wan leriman fu owruten ben musu du, na taki a ben musu „luku san iniwan fu den sportman ben musu du fu sreka ensrefi gi wan spesrutu sport”, na so wan sabiman e taki. Te Gado e gi wi leri, dan a e hori a situwâsi fu iniwan fu wi na prakseri. Boiti dati, a e hori na prakseri san wi man du, a fasi fa wi meki, èn sosrefi den swakifasi di wi abi. Furu tron te wi e kisi leri fu Yehovah, dan wi e begi en neleki fa Yob ben du dati: „Memre, grantangi, taki yu meki mi fu kleidoti” (Yob 10:9). Fa a lobi-ati leriman fu wi e si dati? David ben skrifi fu Yehovah: „Ensrefi sabi heri bun fa wi meki, fu di a e hori na prakseri taki wi na doti.”—Psalm 103:14.

Kande yu no man du furu na ini a diniwroko fu di yu siki seryusu, noso kande yu feni taki yu no warti nofo. Kande yu e du muiti fu tapu nanga wan takru gwenti, noso kande yu feni taki yu no man kakafutu gi a krakti di speri na ini a birti fu yu, na yu wrokope, noso na skoro abi na yu tapu. Awansi sortu situwâsi yu de na ini, noiti no frigiti taki Yehovah e frustan den problema fu yu moro bun leki iniwan tra sma, èn a e frustan den moro bun leki yusrefi tu! Fu di Yehovah na wan leriman di e broko en ede nanga yu, meki a de klariklari ala ten fu yepi yu te yu e du muiti fu tron wan mati fu en.—Yakobus 4:8.

Den leriman fu owruten „ben kan si krin te a no den sani di den sportman ben musu du fu sreka densrefi ben e meki taki den ben e kon weri, noso taki den ben e kon swaki. Den ben kan si krin taki den sportman ben e kon weri noso swaki, fu di sani ben e trobi den, fu di den no ben e firi  koloku, fu di den ben e broko den ede tumusi nanga sani, noso fu di sani ben e moro den. . . . Den leriman ben e poti prakseri na furu sani, èn den ben e luku srefi fa den sportman ben e libi. Èn te den ben feni taki sani no ben e waka bun na ini a libi fu den sportman disi, dan den ben e gi den deki-ati fu tyari kenki kon”.

Yu e firi taki yu weri, noso taki yu swaki son leisi fu di a grontapu disi e tan kwinsi yu èn e tan tesi yu? Fu di Yehovah na yu leriman, meki a trutru wani taki sani e waka bun nanga yu (1 Petrus 5:7). A e si wantron efu yu swaki noso efu yu weri na yeye fasi. Aladi Yehovah e hori na prakseri taki wi abi a reti fu teki wi eigi bosroiti èn fu du sani soleki fa wisrefi wani, toku a e gi wi bun furu yepi nanga trangaleri te dati de fanowdu. A e du dati fu di a wani taki sani e tan waka bun nanga wi (Yesaya 30:21). Fa Yehovah e yepi wi? A e du dati nanga yepi fu Bijbel, Bijbel publikâsi, den lepi owruman na ini a gemeente, èn nanga yepi fu den lobi-ati Kresten brada nanga sisa fu wi.

’Dwengi yusrefi na ini ala sani’

A no de fu taki, dati wan sportman ben abi moro leki wan bun leriman wawan fanowdu, efu a ben wani abi bun bakapisi. A sportman srefi ben musu du tranga muiti, èn a ben musu kweki a gwenti sosrefi fu sreka ensrefi bun. A no ben makriki srefisrefi gi den sportman disi, fu di den ben musu du tranga muiti fu sreka densrefi, sondro fu abi seks èn sondro fu gebroiki sopi, èn den no ben musu nyan ala sortu sani. Orasius, wan puwema skrifiman fu a fosi yarihondro b.G.T, ben taki dati den sma di ben e teki prati na den wega „no ben abi seks èn den no ben e dringi win” fu di den ben wani „doro a marki di den ben e suku fu doro”. Èn soleki fa a Bijbel sabiman F. C. Cook e taki, dan den sma di ben e teki prati na den wega ben musu „dwengi densrefi, [èn] tin mun langa den ben musu nyan spesrutu sortu sani nomo so taki den ben kan tan gosontu”.

Paulus ben gebroiki na eksempre disi leki wan agersitori na ini a brifi di a ben skrifi gi Kresten na ini Korente, wan foto pe sma ben sabi den Istmus Prei di ben e hori krosibei. „Ibriwan sma di e teki prati na wan strei e dwengi ensrefi ini ala sani” (1 Korentesma 9:25). Tru Kresten no e feti fu kon gudu, den no e libi wan huru libi, èn den no e libi wan libi di no krin, soleki fa grontapusma gwenti fu du dati (Efeisesma 5:3-5; 1 Yohanes 2:15-17). Boiti dati, den musu tapu nanga gwenti di Gado no feni bun, noso di no e kruderi nanga a Wortu fu en, èn den musu kweki den fasi nanga maniri di fiti wan Kresten.—Kolosesma 3:9, 10, 12.

Fa wan sma kan du dati? Luku a piki di Paulus e gi tapu na aksi disi nanga yepi fu wan krakti agersitori: „Mi e fon mi skin èn e tyari en leki wan srafu, so taki, baka te mi preiki gi trawan, den no poti mi na wan sei na wan noso tra fasi.”—1 Korentesma 9:27.

Disi na trutru wan krakti sani di Paulus e taki dyaso! A no ben e gi wi a rai fu gi wisrefi skin-ati. Na presi fu dati, a ben agri taki a ben musu feti tu nanga ensrefi. Son leisi, a ben e du den sani di a no ben wani du, na presi taki a ben e du den sani di a ben wani du. Ma a ben du tranga muiti fu no gi pasi noiti taki den swakifasi fu en ben e basi en. A ben e ’fon en skin’, nanga ala en krakti fu basi den takru lostu nanga gwenti di a ben abi.—Romesma 7:21-25.

Ala Kresten musu du a srefi sani dati. Paulus ben taki fu den kenki di wan tu sma na ini Korente ben tyari kon na ini den libi. Fosi den sma disi ben e du hurudu, den ben e du afkodrei, den ben e libi wan homo-sekslibi, den ben e furufuru, èn den ben e du tra ogri sosrefi. San ben yepi den fu tyari kenki kon? A krakti fu Gado Wortu èn a krakti fu en santa yeye, makandra nanga a fasti bosroiti di den ben abi fu libi akruderi a Wortu dati. „Ma unu wasi kon krin, ma unu kon santa, ma den fruklari unu regtfardiki ini a nen fu wi Masra Yesus Krestes èn nanga a yeye fu wi Gado” (1 Korentesma 6:9-11). Petrus ben skrifi den srefi sortu sani  disi fu den wan di ben tapu nanga den takru gwenti dati. Fu di den ben tron Kresten, meki den alamala ben drai den libi trutru.—1 Petrus 4:3, 4.

Du tranga muiti fu doro spesrutu marki

Paulus ben sori taki a ben poti ala en prakseri na den yeye marki di a ben e suku fu doro. A ben taki: „A fasi fa mi e lon e sori taki mi no e tweifri, a fasi fa mi e naki den kofu fu mi, no de fu naki winti” (1 Korentesma 9:26). Fa wan sportman di e boks fu meki moni, ben o naki kofu te a e boks? A buku The Life of the Greeks and Romans e piki: „Boiti taki a sma di ben e boks ben musu krasi fu feti, a ben musu kon sabi soifri tu san ben de den swakifasi fu a gensman fu en. Boiti dati, a ben leri na den feti-skoro fa fu naki bun tranga kofu, èn fa fu boks na so wan fasi taki a ben wini a gensman fu en heri esi.”

Wi sondu skin na wan fu den sani di e gens wi. Wi kon sabi sortu „swakifasi” wi abi? Wi de klariklari fu si wisrefi soleki fa trawan e si wi, èn spesrutu soleki fa Satan e si wi kande? Fu man du dati, dan wi musu ondrosuku wisrefi fu kon sabi suma wi de trutru, èn wi musu de klariklari fu tyari kenki kon. Wi ben kan kori wisrefi makriki (Yakobus 1:22). Wi makriki ben kan taki bun fu wan don sani di wi du! (1 Samuel 15:13-15, 20, 21) Dati na a srefi leki te wi e „naki winti”.

Na ini den lasti dei disi, den wan di wani du san Yehovah feni bun fu man kisi libi musu abi a fasti bosroiti fu no du san ogri, ma den musu du san bun. Den musu sori taki den lobi a gemeente fu Gado na presi fu a grontapu disi di pori. Den no musu degedege, èn den ’no musu de sma di no man teki bosroiti, di no e tanapu kánkan na ini ala den pasi fu den’ (Yakobus 1:8). Den no musu lasi ten, fu di den e suku fu doro marki di no sa tyari bun bakapisi kon gi den. Te wan sma e tan du muiti fu poti ala en prakseri na a wán spesrutu marki di a wani doro, dan a sa de koloku èn ’ala sma sa si taki a e go na fesi’.—1 Timoteyus 4:15.

Iya, a Kresten streilon no kon na wan kaba ete. Yehovah, wi Gran Leriman, e gi wi leri na wan lobi-ati fasi, èn a e gi wi a yepi di wi abi fanowdu fu man horidoro èn fu man wini te fu kaba (Yesaya 48:17). Neleki sportman fu owruten, wi musu leri fu dwengi wisrefi, èn wi musu poti ala wi prakseri na a feti di wi e feti gi a bribi. Te wi e du tranga muiti fu doro den spesrutu marki disi, dan wi sa kisi furu blesi.—Hebrewsma 11:6.

[Faki na tapu bladzijde 31]

„Lobi oli gi en”

Na ini Grikikondre fu owruten, mansma di ben e lobi oli gi trawan skin ben e yepi tu fu sreka sportman gi wega. Fosi den sportman ben e go oefen, dan den mansma disi ben musu lobi oli gi a skin fu den. Den sma di ben e gi den sportman leri „ben kon si taki wan sportman ben e firi bun srefisrefi te wan sma di abi ondrofeni ben e hari en skin fosi a ben go oefen. Den ben kon si sosrefi taki „wan sportman di ben kaba du wan lo hebi oefening ben e kisi ensrefi moro esi, èn a ben e kisi krakti baka moro esi tu te wan sma di ben abi ondrofeni ben e hari en skin pikinso”, na so a buku The Olympic Games in Ancient Greece e taki.

Neleki fa a switi èn neleki fa a bun gi wi skin te wi e lobi trutru oli gi en, na so wan sokari Kresten sportman di weri kan kisi piri-ai nanga trowstu nanga yepi fu Gado Wortu. Fu dati ede, nanga yepi fu Yehovah, den owruman na ini a gemeente e kisi a rai fu begi gi so wan sma. Na wan agersifasi den musu „lobi oli gi en na ini a nen fu Yehovah”, èn a sani dati de tranga fanowdu fu meki wan sma kon betre baka na yeye fasi.—Yakobus 5:13-15; Psalm 141:5.

[Prenki na tapu bladzijde 31]

Baka di den sportman ben tyari wan ofrandi, dan den ben e sweri taki den ben sreka densrefi tin mun langa

[Sma di abi a reti fu a prenki]

Musée du Louvre, Paris

[Sma di abi a reti fu a prenki na tapu bladzijde 29]

Copyright British Museum