Go na content

Go na table of contents

Yesus Krestes—Buweisi di e sori taki a ben de na grontapu trutru

Yesus Krestes—Buweisi di e sori taki a ben de na grontapu trutru

Yesus Krestes—Buweisi di e sori taki a ben de na grontapu trutru

FURU sma no miti a barinen sabiman Albert Einstein noiti wan ten. Na son kondre, a moro bigi pisi fu den sma no sabi en srefi. Toku a de so taki den sani di sma skrifi fu en èn den sani di a ben du, e buweisi taki a ben libi trutru. Wi e si taki a man disi ben libi trutru te wi luku den sani di den ondrosuku fu a man disi ben tyari kon na krin èn di sabiman e gebroiki noyaso. Leki eksempre, sma e gebroiki a koni fu a man disi fu meki stroom, so taki furu sma kan kisi wini fu dati.

Na so a de tu nanga Yesus Krestes di ben abi moro krakti tapu libisma leki iniwan tra sma na ini a historia. Den sani di sma skrifi fu en nanga den krin buweisi di e sori o furu krakti a ben abi tapu sma, e sori krin taki a ben de na grontapu trutru. Aladi a de wan moi sani taki sma feni a kisi nanga a tori fu Yakobus na tapu (wi taki fu en na ini a fosi artikel), toku a no de so taki a sani disi noso iniwan tra sani di sma diki puru na gron, na a wán-enkri buweisi di e sori wi taki Yesus ben de na grontapu trutru. Fu taki en leti, den sani di historia skrifiman fu grontapu skrifi fu Yesus nanga den bakaman fu en, e sori krin taki Yesus ben de na grontapu trutru.

Sani di historia skrifiman skrifi

Teki Flavius Josephus leki eksempre. En ben de wan Fariseiman di ben de wan Dyu historia skrifiman na ini a fosi yarihondro. A ben taki fu Yesus Krestes na ini en buku Jewish Antiquities. Aladi son sma e tweifri efu den fosi sani di Josephus skrifi fu Yesus leki a Mesias ben de so trutru, toku Professor Louis H. Feldman fu a Yeshiva Universiteit e taki dati furu sma no e tweifri na a di fu tu pisi fu den sani di a ben skrifi fu Yesus. Na ini a di fu tu pisi fu den sani di a ben skrifi fu Yesus, Josephus taki: „[Ananus a granpriester] kari den krutuman fu a Sanhedrin kon na wan èn a tyari wan man kon na den di nen Yakobus, a brada fu Yesus di sma ben e kari a Krestes” (Jewish Antiquities, XX, 200). Iya, a man disi di ben de wan Fariseiman, wan memre fu wan grupu fu bribiman di ben de bigi feanti fu Yesus, e agri taki „Yakobus, a brada fu Yesus” ben libi trutru.

A krakti di Yesus ben abi tapu a libi fu den bakaman fu en e sori krin taki a ben de na grontapu. Di sma ben sroto na apostel Paulus na Rome na ini 59 G.T., dan den fesiman fu den Dyu ben taigi en: „Fu tru, fu a sekte disi wi kon sabi taki na ala presi sma e taki sani teige den” (Tori fu den Apostel 28:17-22). Den ben kari den disipel fu Yesus, „a sekte disi”. Efu a tru taki ala sma ben taki sani teige den, dan a no de fu taki dati den grontapu historia skrifiman ben sa taki fu den tu, a no so?

Tacitus, wan man di ben gebore na ini 55 G.T. èn di sma e si leki wan fu den moro prenspari historia skrifiman fu grontapu, ben taki fu den Kresten na ini en buku Annals. A ben skrifi wan tori fu Nero di ben feni taki den Kresten ben de frantwortu gi a bigi faya fu Rome na ini 64 G.T. Fu a tori disi Tacitus skrifi: „Nero ben gi a fowtu na wan spesrutu grupu fu sma èn a ben du den moro takru sani nanga den sma disi. A pipel fu a kondre ben abi furu bita-ati gi den sma disi di den ben e kari Kresten. A nen fu den teki puru fu Krestes, di ben de wan man di kisi hebi strafu na a pisi ten di Tiberius ben e tiri, nanga yepi fu wan fu den granman fu en, namku Pontius Pilatus.” Den sani di Tacitus skrifi finifini fu a pisi tori disi, e kruderi nanga san Bijbel e taki fu Yesus.

Wan tra man di ben skrifi fu den bakaman fu Yesus, ben de Plinius a Yonguwan, a komsarsi fu Bitinia. Na a pisi ten fu a yari 111 G.T., Plinius skrifi wan brifi gi Kèiser Trayanus, fu aksi en san a ben musu du nanga den Kresten. Plinius ben skrifi taki son sma di trawan ben e si leki Kresten ma di no ben de dati kwetikweti, ben de klariklari fu anbegi den difrenti gado na iniwan fasi di a ben taigi den, noso den ben de klariklari fu anbegi a popki fu Trayanus, soso fu sori taki den no ben de Kresten. Plinius ben taki moro fara: „Sma e taki dati yu no man dwengi den tru Kresten fu du den sortu sani disi.” Dati e sori taki Krestes ben de trutru, èn taki den bakaman fu en ben de klariklari fu gi den libi fu di den ben e bribi na ini Yesus.

A buku The Encyclopædia Britannica (a di fu 2002) e taki syatu fu den sani di historia skrifiman fu a fosi nanga a di fu tu yarihondro ben taki fu Krestes. Na a kaba fu a pisi tori disi, a buku e taki: „Ala den difrenti tori disi e sori krin taki srefi den feanti fu a Kresten bribi no ben e tweifri taki Yesus ben de trutru. A pisi ten di sma bigin tweifri na dati, ben de na a kaba fu a di fu 18 yarihondro, sosrefi na a pisi ten fu a di fu 19 yarihondro, èn na a bigin fu a di fu 20 yarihondro. Den bigin tweifri sondro taki dati ben de fanowdu.”

Sani di den bakaman fu Yesus taki

A buku The Encyclopedia Americana e taki: „A Nyun Testamenti e gi wi pikinmoro ala buweisi di de fanowdu fu kon sabi fa Yesus libi ben waka di a ben de na grontapu èn a e meki wi kon sabi san pasa nanga en te fu kaba. Den buweisi disi e yepi wi tu fu kon frustan o prenspari Yesus ben de gi den fosi Kresten.” Kande sma di e tweifri na a Bijbel no sa wani teki den tori fu a buku disi leki buweisi taki Yesus ben de na grontapu trutru. Toku tu prenspari sani de di abi fu du nanga Bijbel tori èn di e sori wi krin dati a tru taki Yesus ben de na grontapu wan ten.

Soleki fa wi ben taki na fesi kaba dan den sani di Einstein libi na baka gi wi, e sori taki a ben libi trutru wan ten. Na so a de tu taki den sani di Yesus leri sma e sori krin taki a ben de trutru. Prakseri a Bergitaki leki eksempre, wan barinen takimakandra fu Yesus (Mateyus, kapitel 5-7). Na apostel Mateyus ben skrifi sortu krakti a takimakandra disi ben abi tapu sma: „Ala den sma fruwondru [fu a fasi] fa a ben gi leri; bika a ben gi den leri leki wan sma di kisi makti fu Gado” (Mateyus 7:28, 29). Professor Hans Dieter Betz ben taki sortu krakti a Bergitaki ben abi tapu sma na ini den yarihondro di pasa te kon miti now. A fruteri: „Moro furu a de so taki a Bergitaki no ben abi krakti nomo tapu sma fu a Dyu bribi nanga a Kresten bribi, noso tapu a kulturu fu den westsei kondre.” A taki moro fara dati den tori fu a Bergitaki na „aparti tori di e hari na prakseri fu ala sortu sma”.

Prakseri den syatu èn koni boskopu di e kon now, di kon na krin na ini a Bergitaki: „Efu wan sma naki yu na yu retisei fesi, dan drai a tra seifesi gi en tu.” ’Luku bun taki unu no e du regtfardiki sani fu sma ai.’ „Noiti unu musu broko un ede nanga tamara, bika tamara sa abi en eigi broko-ede.” „No trowe un diri klara gi den agu.” „Tan aksi, dan unu sa kisi.” „Ala sani di unu wani taki sma musu du gi unu, na dati unu musu du gi den.” „Pasa go na ini a smara doro.” „Na den froktu fu den, unu sa si suma na den.” „Ibri bun bon e meki bun froktu.”—Mateyus 5:39; 6:1, 34; 7:6, 7, 12, 13, 16, 17.

A no de fu taki dati yu yere wan tu fu den tori disi kaba, noso kande yu yere wan sani di gersi den. Kande den kon tron odo srefi na ini a tongo fu yu. Ala den sani disi teki puru fu a Bergitaki. A bigi krakti di a Bergitaki abi tapu furu sma nanga furu difrenti kulturu, e sori krin taki „a bigi leriman” ben de na grontapu trutru.

Ma meki wi taki dati a tori fu Yesus Krestes na wan anansitori di wan sma ben meki. Meki wi taki sosrefi dati a sma disi ben de so koni taki ensrefi ben kon nanga ala den leri di Bijbel e taki dati Yesus gi sma. We yu no denki taki so wan sma ben o seti a tori fu en na so wan fasi taki furu libisma ben kan bribi a tori fu Yesus èn den sani di a ben leri sma? Toku na apostel Paulus ben taki: „Den Dyu e aksi fu si wondru èn den Grikisma e suku koni; ma wi e preiki fu Krestes di spikri na a postu; gi den Dyu, dati na wan sani di e meki den naki futu, ma gi den heiden, dati na wan don sani” (1 Korentesma 1:22, 23). Den Dyu no ben lobi a tori fu Krestes di ben dede na a pina-udu, èn den trakondre sma no ben lobi dati tu. Ma dati ben de a Krestes fu suma den fosi yarihondro Kresten ben e preiki. Fu san ede meki den ben e taki fu Krestes leki wan sma di ben de na wan pina-udu? A wán-enkri bun fruklari na taki den skrifiman fu den Griki Buku fu Bijbel ben skrifi fa sani ben waka nanga Yesus trutru, den taki fu a libi nanga a dede fu en.

Wan tra sani di e sori krin taki Yesus ben de trutru, na a fasi fa den bakaman fu en tan preiki fayafaya fu den sani di a ben leri den. Soso 30 yari baka di Yesus bigin a diniwroko fu en, dan Paulus ben kan taki dati a bun nyunsu „ben preiki gi ala sma na ondro hemel” (Kolosesma 1:23). Iya, furu frufolgu ben de, ma toku den leri fu Yesus panya go na ala sei fu a grontapu fu owruten. Paulus di ben kisi frufolgu tu leki Kresten, ben skrifi: „Efu Krestes no opo baka, dan a no de fu taki dati a preikiwroko fu wi de fu soso, èn taki a bribi fu wi de fu soso” (1 Korentesma 15:12-17). Efu a ben o de fu soso fu preiki fu wan Krestes di no ben kisi wan opobaka trutru, dan a ben o de fu soso moro srefi efu den ben o preiki fu wan Krestes di no ben libi kwetikweti. Plinius a Yonguwan ben skrifi wan tori pe a ben taki dati den fosi yarihondro Kresten ben de klariklari fu dede srefi gi a bribi di den ben e bribi na ini Krestes Yesus. Fu di den ben sabi taki Yesus na wan trutru sma meki den ben de klariklari fu du ala san a ben aksi fu den, srefi efu den ben kan lasi den libi fu dati. Sobun, Yesus ben de na grontapu trutru, soifri leki fa a skrifi na ini den Evangelietori.

Buweisi de tu na ini a ten disi di yusrefi e si

Sma ben musu bribi na ini na opobaka fu Yesus Krestes bifo den ben kan du a Kresten preikiwroko. Na ini a ten disi yusrefi kan de wan fu den sma di e si Yesus nanga yu frustan, te yu e si a krakti di a abi tapu a libi na ini a ten disi.

Leti bifo den spikri Yesus na a pina-udu, dan a taki wan tumusi prenspari sani di ben abi fu du nanga a ten fu a denoya fu en. A ben taki sosrefi dati a ben o kisi wan opobaka èn taki a ben o sidon na a reti-anu fu Gado teleki a ten ben doro fu strafu den feanti fu en (Psalm 110:1; Yohanes 6:62; Tori fu den Apostel 2:34, 35; Romesma 8:34). Baka dati, a ben o trowe Satan nanga den ogri yeye fu en komoto na hemel.—Openbaring 12:7-9.

O ten ala den sani dati ben o pasa? Yesus ben gi den disipel fu en ’a marki fu a denoya fu en èn fu a kaba fu a grontapu sistema disi’. Den sani di ben o marki a denoya fu en ben abi fu du nanga bigi orloku, angriten, gronseki, falsi profeiti di ben o opo kon, sma di no ben o hori densrefi na wet, nanga tumusi takru siki. Wi ben musu fruwakti den sortu rampu disi, bika a trowe di Satan ben o trowe kon na grontapu ben o wani taki ’helu gi grontapu’. Didibri saka kon na a kontren fu grontapu nanga „bigi atibron, fu di a sabi taki a abi wan syatu pisi ten nomo”. Boiti dati, dan a marki di Yesus ben gi abi fu du sosrefi nanga a wroko di musu du fu preiki a bun nyunsu fu a Kownukondre „na a heri grontapu pe sma e libi, so taki [sma fu] ala kondre kan yere dati, èn dan a kaba o kon”.—Mateyus 24:3-14; Openbaring 12:12; Lukas 21:7-19.

Neleki fa ala den pisi fu wan masyin e fiti na makandra, na so den sani di Yesus ben taki na fesi kon tru soifri leki fa a ben taki. Sensi a Fosi Grontapufeti fu 1914, dan wi si furu difrenti sani di de leki wán bigi buweisi fu a denoya fu Yesus Krestes. A e tiri leki a Kownu fu a Kownukondre fu Gado, èn a abi bun furu makti. A hori di yu e hori a tijdschrift disi na ini yu anu e sori krin taki a Kownukondre preikiwroko e du sosrefi na ini a ten disi.

Yesus ben de na grontapu trutru, ma efu yu wani kon frustan moro bun san dati wani taki gi libisma, dan yu musu studeri Bijbel. Fu san ede yu no e aksi Yehovah Kotoigi fu fruteri yu finifini fu a denoya fu Yesus?

[Prenki na tapu bladzijde 5]

Josephus, Tacitus, nanga Plinius a Yonguwan ben taki fu Yesus Krestes èn fu den bakaman fu en

[Sma di abi a reti fu den prenki]

All three images: © Bettmann/CORBIS

[Prenki na tapu bladzijde 7]

Den fosi Kresten no ben e tweifri taki Yesus ben de trutru