Kerki fesiman musu abi wan prati na politiek?

„WI MUSU teki prati na politiek so taki wi sa man yepi pôtisma, na so wan edeman beskopu fu Kanada ben taigi den fayafaya anbegiman di ben teki waka go na wan santa presi . . . Srefi efu a fasi fa sma e du sani na ini politiek no sori fu de akruderi a wani fu Gado, ’toku wi musu abi wan prati na politiek so taki wi kan du bun gi pôtisma’.”—Catholic News.

A de wan aladei sani fu yere taki kerki fesiman e taki dati a bun fu abi wan prati na politiek; èn a no de wan freimde sani tu taki kerki fesiman abi politiek makti. Sonwan fu den pruberi fu seti politiek na wan moro bun fasi. Sma e lespeki èn e memre sonwan fu den fesiman disi fu di den du muiti so taki sma fu difrenti ras ben kan abi den srefi reti, èn so taki wan kaba ben kan kon na katibo.

Ma toku, furu kerkisma no e feni en bun te den kerki fesiman fu den e teki sei na ini politiek afersi. „Na den memre fu a Protestant Kerki ben e aksi densrefi son tron efu a bun taki den kerki fesiman fu den e teki prati na politiek”, na so a tijdschrift Christian Century e taki na ini wan artikel di abi fu du nanga kerki di e teki prati na politiek afersi. Furu kerkisma e feni taki kerki na wan tumusi santa presi, èn fu dati ede a no musu abi nowan prati na ini politiek afersi.

A sani disi e meki taki ala sma di wani si taki sani e waka moro bun na grontapu, e broko den ede nanga wan tu prenspari aksi. Kerki fesiman fu a Kresten bribi man seti politiek na wan moro bun fasi? * A de a wani fu Gado taki kerkisma e teki prati na politiek so taki den kan tyari wan moro bun tirimakti nanga wan moro bun grontapu kon? Di a Kresten bribi ben bigin, dan a ben abi a marki fu seti sani na wan heri tra fasi na ini politiek?

Fa a du kon taki kerki fesiman bigin teki prati na politiek

Na ini a buku The Early Church, a historia skrifiman Henry Chadwick e taki dati sma ben sabi den memre fu a fosi Kresten gemeente leki sma di „no ben e broko den ede fu kisi makti na ini a grontapu disi”. Den ben de sma di „no ben abi noti fu du nanga politiek, den no ben e meki opruru, èn den ben de sma di no ben e teki prati na orloku”. A buku A History of Christianity e taki: „Kresten na ala sei ben agri taki nowan fu den ben musu abi politiek makti . . . Srefi na a bigin fu a di fu dri yarihondro, Hippolytus ben taki dati a ben de a gwenti fu den Kresten fu fositen taki wan sma di ben abi a wroko fu krutu borgu afersi, ben musu libi a wroko dati efu a ben wani tron wan memre fu a Kerki.” Ma safrisafri, mansma di ben gridi fu kisi makti bigin teki fesi na ini furu gemeente, èn den gi densrefi kefalek nen fu sori taki den abi wan hei posisi (Tori fu den Apostel 20:29, 30). Sonwan fu den ben wani de kerki fesiman nanga politiekman na a srefi ten. Ne wantronso wan kenki kon na  ini a tirimakti fu Rome, èn a sani dati gi den kerki fesiman disi na okasi fu du san den ben wani.

Na ini a yari 312 G.T., a heiden Kèiser Constantijn fu Rome, ben kon lobi a sokari Kresten bribi. A de wan fruwondru sani taki den beskopu fu kerki agri fu meki wan kruderi nanga a heiden kèiser, so taki den ben kan kisi den grani di a ben pramisi den. „Kerki ben abi prati moro nanga moro na ini prenspari politiek bosroiti”, na so Henry Chadwick ben skrifi. Sortu krakti a ben abi tapu den kerki fesiman di den teki prati na politiek?

A krakti di politiek ben abi tapu kerki fesiman

A denki taki Gado ben o gebroiki kerki fesiman na ini politiek, na wan denki di spesrutu Augustinus ben gi sma deki-ati fu teki. A man disi ben de wan prenspari Lomsu sabiman fu kerki afersi na ini a di fu feifi yarihondro. A ben abi na prakseri taki a kerki ben o tiri ala pipel èn taki a ben o tyari vrede kon gi a libisma famiri. Ma a historia skrifiman H. G. Wells ben skrifi: „A historia fu Europa fu a di fu feifi yarihondro te go miti a di fu 15 yarihondro e sori moro furu taki a kefalek prakseri di sma ben abi fu seti wan tirimakti fu Gado di ben o tiri heri grontapu, no kon tru.” Krestenhèit no tyari vrede kon gi Europa srefi, èn a no tyari vrede kon gi grontapu kwetikweti. Furu sma kon lasi a frutrow di den ben abi na ini a seti di den ben si leki a Krestendom. Fa dati du kon?

Furu sma di ben taki dati den na Kresten, ben go na ini politiek nanga a prakseri fu du bun, ma baka wan pisi ten den kon si taki den ben e teki prati na ogridu. Maarten Luther ben de wan leriman fu kerki èn a ben vertaal Bijbel. A kisi barinen fu di a ben meki muiti fu seti a Lomsu Kerki kon bun baka. Ma fu di a ben de fayafaya teige den leri fu a kerki, meki den sma di ben wani opo densrefi teige a tirimakti ben lobi en. Furu sma lasi lespeki gi Luther di en srefi bigin bemui na ini politiek afersi. Na ini a bigin a ben e horibaka gi den pôti gronman di ben opo densrefi teige den heihei-sma di ben e kwinsi den. Ne, di a sani disi kon ogri, dan Luther gi den heihei-sma deki-ati fu tyari wan kaba kon na a opruru disi. Den du dati, èn den srakti dusundusun fu den gronman. A no de fu fruwondru taki den gronman ben si Luther leki wan toriman. Luther ben gi den heihei-sma deki-ati sosrefi fu opo densrefi teige a Lomsu kèiser. Fu taki en leti, den Protestantsma, soleki fa sma ben kon sabi den bakaman fu Luther, ben seti wan politiek partèi sensi na a bigin di den ben opo densrefi teige a tirimakti. Sortu krakti a ben abi tapu Luther di a kisi makti? Makti meki taki a du takru sani. Fu eksempre, na a bigin Luther no ben wani kwinsi sma di no ben agri nanga kerki, ma bakaten a gi den politiek mati fu en deki-ati fu bron den sma kiri di ben de teige a dopu fu beibi.

Johannes Calvijn ben de wan barinen kerki fesiman na ini Genève, ma te fu kaba a kon kisi bigi politiek makti. Di Michael Servetus ben fruklari taki a leri fu a Dri-wánfasi no de akruderi Bijbel, dan Calvijn gebroiki a politiek makti fu en fu meki sma bron Servetus na wan postu. A tumusi ogri-ati sani disi no ben e kruderi kwetikweti nanga den leri fu Yesus!

Kande den man disi ben frigiti san Bijbel e taki na ini 1 Yohanes 5:19: „Heri grontapu de na ini a makti fu na ogriwan.” A de so taki trutru den ben wani seti politiek moro bun na ini a ten dati, noso taki den ben e suku fu kisi makti èn sosrefi mati di ben de heihei sma? Awansi fa a no fa, den ben musu memre den wortu di Yakobus, a disipel fu Yesus, ben skrifi nanga yepi fu a santa yeye: „Unu no sabi taki matifasi nanga grontapu na feantifasi nanga Gado? Fu dati ede,  a sma di wani fu de wan mati fu grontapu, e meki ensrefi tron wan feanti fu Gado” (Yakobus 4:4). Yakobus ben sabi san Yesus ben taki fu en bakaman, namku: „Den no de wan pisi fu grontapu, neleki fa mi no de wan pisi fu grontapu.”—Yohanes 17:14.

Ma aladi Kresten sabi taki den no musu abi wan prati na a takrudu fu grontapu, toku furu fu den no e agri nanga a komando di Yesus ben gi den bakaman fu en fu no teki sei na ini politiek afersi, èn fu ’no de wan pisi fu grontapu’. Den e taki dati te Kresten no e teki sei na ini den afersi disi, dan den no e kisi okasi fu sori lobi gi trawan. Den feni taki kerki fesiman musu taki fa den e denki, èn den musu yepi fu tyari wan kaba kon na krukafasi. Ma a de so trutru taki te wan Kresten no e teki sei na ini politiek afersi soleki fa Yesus ben leri dati, dan a Kresten dati no man sori taki a e broko en ede nanga trawan? Wan Kresten man tan aparti fu politiek afersi di e tyari prati kon, èn a kan yepi trawan na a srefi ten? Na artikel di e kon now sa taki finifini fu den aksi disi.

[Futuwortu]

[Prenki na tapu bladzijde 4]

Kerki fesiman ben meki kruderi nanga tiriman soleki Kèiser Constantijn, fu kisi politiek makti

[Sma di abi a reti fu a prenki]

Musée du Louvre, Paris

[Prenki na tapu bladzijde 5]

Fu san ede meki prenspari kerki fesiman bigin teki prati na politiek?

Augustinus

Luther

Calvijn

[Sma di abi a reti fu a prenki]

Augustinus: ICCD Photo; Calvijn: Holbein meki a fowtow, èn a teki puru fu a buku The History of Protestantism (Vol. II)