Go na content

Go na table of contents

Bijbel man yepi yu fu kweki yu pikin?

Bijbel man yepi yu fu kweki yu pikin?

Bijbel man yepi yu fu kweki yu pikin?

NA ORCHIDEE na wan heri moi bromki, ma a no makriki fu kweki en. Efu yu wani meki a gro bun, dan yu musu prani en na wan presi di no kowru tumusi èn di no waran tumusi, a musu kisi nofo leti, èn a bromkipatu no musu bigi tumusi èn a no musu pikin tumusi. Na orchidee kan dede makriki te a no prani na ini a yoisti gron, noso te a no kisi a yoisti mest, èn siki nanga insekt kan meki makriki taki a no e gro bun. Fu dati ede, te wan sma e pruberi fu kweki a bromki disi fu a fosi leisi, dan furu tron a no abi bun bakapisi.

A moro muilek fu kweki pikin, èn a de fanowdu fu poti bun furu prakseri na den. Fu dati ede furu papa nanga mama no sabi soifri fa fu kweki den pikin fu den. Furu papa nanga mama abi yepi fanowdu, neleki fa wan sma di prani wan orchidee abi yepi fanowdu fu wan sma di sabi kweki den bromki disi. A no de fu taki dati ibri papa, noso mama wani kisi a moro bun yepi fu man du disi. Pe den kan feni a yepi disi?

Aladi Bijbel a no wan buku di e sori finifini san pikin mag du èn san den no mag du, toku a Mekiman meki den skrifiman skrifi bun rai na ini a buku disi, èn den rai disi abi fu du nanga a kweki di pikin musu kisi. Bijbel e poti krakti na tapu taki ibri sma musu meki muiti fu abi bun fasi, wan sani di furu sma no e poti prakseri na tapu (Efeisesma 4:22-24). Te a abi fu du nanga a tori disi, dan Bijbel e gi tumusi prenspari rai fa fu gi pikin a yoisti leri. Furu sma kisi wini kaba fu di den ben fiti den rai disi na ini den libi, awansi na ini sortu pisi ten den ben libi, noso sortu kulturu den ben abi. Dati meki te yu e teki a rai fu Bijbel, dan dati kan yepi yu fu gi yu pikin leri na wan fasi di e tyari bun bakapisi kon gi en.

Na eksempre fu papa nanga mama na a moro bun fasi fu gi leri

„Ma yu di e leri trawan, yusrefi e leri fosi? Yu di e preiki: ’Un no musu fufuru’, yusrefi e fufuru? Yu, di e taigi sma: ’No du sutadu’, yusrefi e du sutadu?”Romesma 2:21, 22.

Wan fesiman fu wan grupu sma na ini Seoul di e teki bosroiti sortu skoroleri pikin musu kisi, ben taki: „A moro bun fasi fu gi yu pikin leri, na fu de wan eksempre na ini san yu e taki èn san yu e du.” Efu papa nanga mama e taigi a pikin fu den na sortu fasi a musu tyari ensrefi, aladi densrefi no e gi wan bun eksempre na ini a fasi fa den e taki èn fa den e tyari densrefi, dan a pikin o si esi-esi taki den e hoigri. Te dati de so, dan san papa nanga mama e taki, no sa abi krakti tapu a pikin. Fu eksempre, te papa nanga mama e leri a pikin fu den fu no bedrigi trawan, noso fu no lei, dan densrefi no musu du den sani dati tu. A e pasa furu tron taki te son papa nanga mama no wani taki nanga wan sma na telefon, dan den e taigi a pikin fu taki: „Mi papa (noso mi mama) no de na oso.” A pikin di musu taki so wan sani sa firi syen èn a o kon bruya. Te fu kaba, a pikin no o syen fu lei te a de na ini wan muilek situwâsi. Sobun, efu papa nanga mama trutru wani a pikin fu den fu de wan sma di no e bedrigi trawan èn di no e lei, dan densrefi no musu bedrigi trawan èn den no musu lei.

Yu wani leri yu pikin fu taki na wan lespeki fasi? We, dan yu musu gi wan bun eksempre. Yu pikin sa teki na eksempre fu yu heri esi. Sung-sik, wan papa di abi fo pikin e taki: „Mi nanga mi wefi ben bosroiti fu no taki grofu nanga makandra. Wi ben e sori lespeki gi makandra èn srefi te wan sani ben trobi wi, noso te wi ben atibron, wi no ben e opo wi sten te wi ben e taki nanga makandra. A bun eksempre di wi gi, ben abi moro krakti tapu den pikin leki den sani di wi ben taigi den fu du. A e gi wi prisiri fu si taki den pikin fu wi abi lespeki nanga switifasi sosrefi te den e taki nanga trawan.” Bijbel e taki na ini Galasiasma 6:7: „San wan sma e sai, na dati a sa koti tu.” Efu papa nanga mama wani taki den pikin fu den e tyari densrefi na wan fasi di fiti, dan den musu sori fosi taki den e tyari densrefi na a fasi dati.

Tan abi bun takimakandra nanga yu pikin

„Yu musu poti den [komando fu Gado] go dipi na ini a manpikin fu yu èn taki fu den te yu e sidon na ini yu oso èn te yu e waka na pasi èn te yu e go didon èn te yu e opo.”Deuteronomium 6:7.

Moro nanga moro sma e kon abi a gwenti fu wroko moro langa na ini wan dei. Te a masra nanga a wefi abi wan wroko, dan dati abi bigi krakti tapu den pikin. Furu papa nanga mama no abi so furu ten gi den pikin fu den moro. Te papa nanga mama de na oso, dan den musu du osowroko nanga tra sani, èn a no de fu taki dati den sani disi e meki den kon weri. Efu yu de na ini a situwâsi disi, dan fa yu kan tan abi bun takimakandra nanga yu pikin? Yu kan kisi okasi fu taki nanga yu pikin te unu e du osowroko makandra. Wan osofamiri-edeman ben seri a telefisi srefi, funamku fu di a ben wani abi moro ten fu taki nanga en pikin. A ben taki: „Na a bigin a ben soi gi den pikin, ma fu di mi ben e prei wan tu sani pe den ben musu denki bun, èn fu di wi ben e taki fu moi buku, meki safrisafri den kon gwenti taki wi no ben abi a telefisi moro.”

A de prenspari taki yongu pikin e kon kisi a gwenti frukufruku kaba fu taki fu ala sani nanga den papa nanga mama. Efu dati no e pasa, dan te den pikin tron tini èn te den abi problema kande, dan den no sa prakseri fu go taki nanga den papa noso mama fu den problema disi, fu di den no e si den leki mati. Fa yu kan yepi den fu taki san de tapu den ati? Odo 20:5 e taki: „Rai na ini na ati fu wan man de leki dipi watra, ma a man di abi koni fu si sani krin, na a wan di sa hari en kon na tapu.” Te papa nanga mama e poti aksi soleki „San yu e denki fu a tori?”, dan na so fasi den e gi den pikin deki-ati fu taki san den e prakseri èn e firi.

San yu o du te yu pikin meki wan seryusu fowtu? Dati na a ten te yu musu sori switifasi gi a pikin fu di yu e hori den firi fu en na prakseri. Hori yusrefi fu no kisi atibron te yu e arki yu pikin. Wan papa e taki san a ben du di so wan sani ben miti en: „Te den pikin meki fowtu, dan mi e pruberi fu hori misrefi. Mi e go sidon èn mi e arki san den abi fu taki. Mi e pruberi fu frustan san pasa. Te mi e si taki mi no man hori misrefi fu no atibron, dan mi e wakti teleki mi atibron saka.” Te yu e hori yusrefi fu no atibron èn te yu e arki, dan a pikin sa teki a piri-ai di yu e gi en, moro makriki.

A de prenspari fu gi trangaleri na wan lobi-ati fasi

„Unu, papa, no tanteri den pikin fu unu, ma tan kweki den nanga a trangaleri èn a seryusu frumane fu Yehovah.”Efeisesma 6:4.

Efu yu wani abi bun bakapisi, dan a de prenspari fu gi trangaleri na wan lobi-ati fasi. O ten a ben o de so taki papa nanga mama e ’tanteri den pikin fu den’? Efu a pikin no e kisi a yoisti trangaleri te a meki wan seryusu fowtu, noso efu papa nanga mama e krutu a pikin tumusi, dan a pikin no sa teki a trangaleri dati. Ala ten papa nanga mama musu gi trangaleri na wan lobi-ati fasi (Odo 13:24). Te yu e taki-go-taki-kon nanga yu pikin, dan den sa frustan taki yu e gi den trangaleri fu di yu lobi den.—Odo 22:15; 29:19.

Na a tra sei, a bun taki pikin e ondrofeni den takru bakapisi te a no tyari ensrefi bun. Fu eksempre, efu a pikin du wan sani di no fiti nanga wan tra sma, dan yu kan taigi en taki a musu go aksi a sma dati pardon. Te a no e hori ensrefi na den markitiki fu na osofamiri, dan yu kan strafu en fu di yu no e gi en primisi fu du sani di a lobi fu du. Disi sa meki a pikin frustan krin o prenspari a de fu hori ensrefi na markitiki.

A bun fu gi trangaleri na a yoisti ten. Preikiman 8:11 e sori: „Fu di a krutu teige wan takru wroko no kon esi, meki den manpikin fu libisma poti na ini den ati fu du ogri.” Na so a de tu nanga furu pikin. Te den pikin tyari densrefi na wan fasi di no fiti, dan den o luku san den kan du fu no kisi strafu fu a sani di den du. Fu dati ede, te yu warskow a pikin kaba taki a o kisi strafu te a du wan ogri, dan yu musu gi en a strafu trutru te a du na ogri dati.

A bun fu abi prisiri na wan fasi di fiti

„Wan fasti ten de . . . fu lafu . . . èn wan ten fu dyompodyompo.”Preikiman 3:1, 4.

A de prenspari taki wan pikin abi fri ten èn taki a e du prisiri sani di fiti, so taki en frustan kan wroko bun èn so taki ensrefi kan gro bun tu. Te papa nanga mama e du prisiri sani makandra nanga den pikin fu den, dan na so fasi na osofamiri banti e kon moro tranga èn disi e gi den pikin a dyaranti taki sani sa waka bun nanga den. Sortu prisiri sani den memre fu na osofamiri kan du makandra? Efu yu e teki ten fu prakseri fu a tori disi, dan yu kan feni furu prisiri sani fu du. Yu kan go koiri nanga baisigri, èn yu kan prei futubal, slagbal, noso basketbal. Prakseri o switi a o de te na osofamiri e prei poku makandra. Na osofamiri kan abi prisiri momenti te den e go koiri na presi krosibei fu kan nyan bun fu a naturu.

Na den momenti disi, papa nanga mama kan leri den pikin fu den fu abi prisiriten di e tyari wini kon gi den. Wan Kresten man di abi dri boi ben taki: „Mi e meki muiti fu teki prati na den prisiri sani di mi pikin e du. Fu eksempre, te den e prei game tapu computer, dan mi e aksi den fa den e prei den game. Te den e fruteri mi o span den game de, dan mi e teki na okasi dati fu taki fu den kefar di kan miti den te den abi prisiriten di no fiti. Mi si taki den e weigri fu teki prati na prisiri sani di no fiti.” Iya, te pikin lobi fu abi prisiriten makandra nanga na osofamiri fu den, dan a no o pasa so esi taki den o luku telefisi programa, video, noso kino di e sori fa sma e du ogridu, hurudu, èn fa sma e gebroiki drugs, èn den no o prei den sortu game disi tu tapu Internet.

Yepi yu pikin fu feni bun mati

„A sma di e waka nanga koni sma, sa kon koni, ma a sma di abi demakandra nanga den wan sondro frustan no sa abi bun bakapisi.”Odo 13:20.

Wan Kresten papa di kweki fo pikin nanga bun bakapisi, ben taki: „A de wan tumusi prenspari sani fu luku sortu mati yu pikin abi. Wan takru mati kan meki taki ala muiti di yu meki nanga yu pikin, na fu soso.” Fu man yepi den pikin fu en fu feni bun mati, a papa disi ben poti moi aksi gi den, soleki: Suma na a moro bun mati fu yu? Fu san ede yu lobi fa a de? Fu san ede yu ben o wani de leki en? Wan tra papa e seti sani so taki den pikin fu en kan kari den bun mati fu den kon na oso. Na so wan fasi a kan luku fa den mati dati e tyari densrefi èn a kan gi den pikin fu en bun rai.

A de prenspari sosrefi fu leri pikin taki boiti den speri fu den, den kan abi bigisma leki den mati tu. Bum-sun, wan papa di abi dri boi, e taki: „Mi e yepi mi pikin fu frustan taki den mati fu den no abi fu de den speri wawan, soleki fa na eksempre fu David nanga Yonatan na ini Bijbel e sori. Fu taki en leti, mi e kari Kresten di abi difrenti yari kon na mi oso, so taki den kan abi demakandra nanga mi pikin. Leki bakapisi fu dati, den pikin abi demakandra nanga furu sma di no de den speri.” Te pikin abi demakandra nanga bigisma di de wan bun eksempre, dan den pikin e kisi wini fu dati fu di den kan leri furu sani.

Yu kan abi bun bakapisi te yu e gi yu pikin leri

Soleki fa wan ondrosuku di ben hori na ini Amerkankondre e sori, dan furu papa nanga mama no ben abi tumusi bun bakapisi baka di den meki tranga muiti fu leri den pikin fu den fu dwengi densrefi, fu no lei, èn fu no bedrigi sma. Fu san ede a de so muilek fu leri pikin den sani dati? Wan mama di ben teki prati na a ondrosuku ben taki: ’A de wan sari taki a wan-enkri fasi fa wi kan kibri den pikin fu wi, na fu sroto den na ini na oso èn fu no meki den go noiti na ini a grontapu.’ A mama disi ben feni taki a libimakandra na ini san den pikin e gro kon bigi now, de moro ogri leki iniwan ten bifo. Papa nanga mama kan abi bun bakapisi trutru te den e kweki den pikin na ini a grontapu disi?

Kon meki wi taki dati yu wani kweki wan orchidee, ma fu di yu frede taki a o dede meki kande yu no ben o wani kweki en moro. Efu wan sma di sabi heri bun fa fu kweki orchidee kon na yu fu gi yu wan tu bun rai èn e taigi yu nanga ala overtoigi „Yu sa abi bun bakapisi efu yu e du en na a fasi disi”, dan yu ben o breiti trutru! Yehovah, a Sma di sabi libisma dorodoro, e gi rai fa fu kweki pikin na a moro bun fasi. A e taki: „Kweki wan boi akruderi a pasi gi en; srefi te a e kon owru, a no sa komoto na a pasi” (Odo 22:6). Te yu e gi den pikin fu yu leri akruderi den rai fu Bijbel, dan a no de fu taki dati yu sa abi a prisiri fu si taki den pikin fu yu gro kon tron bigisma di man tyari frantwortu, di e hori trawan na prakseri, èn di e tyari densrefi na wan bun fasi. Ala sma sa lobi den, ma san moro prenspari, na taki Yehovah, wi hemel Tata o lobi den.