Go na content

Go na table of contents

’Den seiri go na Siprus’

’Den seiri go na Siprus’

’Den seiri go na Siprus’

NA SO a buku Tori fu den Apostel e bigin fruteri den ondrofenitori fu den Kresten zendeling Paulus, Barnabas, nanga Yohanes Markus di ben go na Siprus na a ten fu 47 G.T. (Tori fu den Apostel 13:4) Neleki fa ben de na ini a ten dati, na so na èilanti Siprus fu a ten disi ben de wan prenspari presi na a owstusei fu a Mindrikondre Se.

Den Romesma ben wani na èilanti dati, èn na ini 58 b.G.T. den teki en abra. Fosi a ten dati, ala sortu prenspari sani pasa na ini a historia fu Siprus. Bifo den Romesma, dan den Fenisiasma, den Grikisma, den Asiriasma, den Persiasma, nanga den Egeptesma ben e tiri na èilanti. Na ini den Mindri Yarihondro, den sma di ben e teki prati na den Kruistocht ben teki na èilanti abra tu, sosrefi den Franksma, nanga den Feneisiasma, èn baka dati den Osmansma. Ingrisikondre ben teki Siprus abra na ini 1914, èn den tiri na èilanti disi teleki a kisi srefidensi na ini 1960.

A moro prenspari fasi fa moni e kon na a èilanti now, na fu di sma fu tra kondre e kon nyan fakansi drape. Ma na ini a ten fu Paulus, Siprus ben abi furu gudu, èn den Romesma teki ala den gudu disi tyari go na a kondre fu den. Frukufruku kaba na ini a historia fu na èilanti, sma ben kon si taki kopro lai drape, èn soleki fa sma e taki, dan na a kaba fu a pisi ten di Rome ben e tiri na èilanti, sma ben diki sowan 250 milyun kilo kopro puru. Ma a kopro bisnis ben meki taki sma ben koti furu bigi busi puru, èn den ben e meki faya nanga na udu fu smèlter a kopro. Furu fu den busi na tapu na èilanti no ben de moro na a ten di Paulus doro drape.

Siprus ondro a tiri fu den Romesma

Soleki fa a buku Encyclopædia Britannica e taki, dan Julius Caesar ben gi Siprus na Egepte, èn bakaten Markus Antonius kisi en. Ma na ini a pisi ten di Caesar Augustus ben de tiriman, dan Siprus kon baka ondro a tiri fu Rome. Èn soleki fa Lukas, a skrifiman fu a Bijbel buku Tori fu den Apostel skrifi krin, dan wan granman di ben e teki presi gi Rome, ben e tiri na èilanti na a ten dati. Sergius Paulus ben de granman na a ten di Paulus ben preiki drape.—Tori fu den Apostel 13:7.

A Pax Romana, noso a vrede di Rome ben tyari kon na mindri furu kondre na ini a kontren dati, ben meki taki sma go diki kopro na moro presi, èn taki moro kopro fabriki opo na ini Siprus. A bakapisi ben de taki a bisnis na a èilanti ben e drai bun srefisrefi. Boiti dati, Siprus ben kisi moni sosrefi fu den legre fu Rome di ben de na tapu na èilanti, èn fu den fayafaya anbegiman di ben e kon gi grani na Afroditus, a moro prenspari gado fu na èilanti. Leki bakapisi fu dati, sma meki nyun pasi, nyun lanpe gi sipi, èn ala sortu kefalek moi oso. A Grikitongo ben tan a mamatongo fu den, èn na ala sei sma ben e anbegi den gado Afroditus, Apolo, Zeus, èn sosrefi a kèiser fu Rome. Den sma ben e libi wan guduman-libi, den ben e du difrenti moi sani na kulturu sei, èn sosrefi fu a bun fu a libimakandra.

Na a situwâsi disi Paulus ben kon miti na Siprus, di a ben e go na ala sei fu na èilanti disi fu leri sma fu Krestes. Ma a Kresten leri ben kon na Siprus fosi Paulus ben doro drape. Na ini a buku Tori fu den Apostel, wi e leisi taki baka di sma kiri Stefanus, a fosi sma di dede fu a Kresten bribi ede, dan wan tu fu den fosi Kresten lowe go na Siprus (Tori fu den Apostel 11:19). Barnabas, a mati fu Paulus, ben de fu Siprus, èn fu di a ben sabi na èilanti heri bun, meki a ben de wan bigi yepi gi Paulus na a preikiwaka disi.—Tori fu den Apostel 4:36; 13:2.

Den presi pe Paulus ben waka

A no makriki fu sabi soifri na sortu presi Paulus go di a ben e waka na Siprus. Ma sabiman di e ondrosuku owruten sani, kon sabi taki den pasi fu Siprus ben de heri bun na a ten di na èilanti disi ben de ondro a makti fu Rome. A fasi fa na èilanti de, meki taki srefi furu fu den bigi nyun pasi na ini a ten disi, e waka na den srefi presi pe den fosi zendeling ben waka.

Paulus, Barnabas, nanga Yohanes Markus ben seiri fu Seleusia go na a lanpe fu a foto Salamis. Aladi Pafos ben de a mamafoto fu Siprus èn sosrefi a moro prenspari lanpe, toku den go na Salamis. Fu san ede? Wan reide, na taki Salamis ben de na a owstusei sesyoro, èn a ben de 200 kilometer nomo komoto fu Seleusia. Aladi den Romesma ben meki Pafos tron a mamafoto na presi fu Salamis, toku Salamis ben tan a moro prenspari foto te a ben abi fu du nanga den kulturu afersi, skoro afersi, nanga bisnis afersi fu na èilanti. Furu Dyu ben e tan na Salamis, èn den zendeling bigin „preiki a wortu fu Gado na ini den snoga fu den Dyu”.—Tori fu den Apostel 13:5.

Now, Salamis na wan brokopresi nomo. Toku, den owruten sani di sma feni na a presi dati, e sori taki a ben de wan heri moi foto di ben gudu srefisrefi. A wowoyo ben de a moro prenspari presi pe politiekman nanga kerkiman ben e miti fu taki fu den afersi fu den. Soleki fa sabiman fu owruten sani e taki, dan a kan taki a wowoyo dati ben de a moro bigi konmakandra presi na ini a kontren fu a Mindrikondre Se. Di sma go ondrosuku a brokopresi pe a wowoyo ben de sensi a ten fu Caesar Augustus, dan den si taki a gron fu den oso ben abi ala sortu kefalek moi tegel. Den kon si sosrefi taki wan tu sportskoro ben de drape, sosrefi kefalek moi wasi-oso, wan stadion, wan preigron pe sma ben e hori sportwega, difrenti grebi nanga ala sortu moimoi sani na tapu, nanga wan bigi komedi-oso pe 15.000 sma ben kan sidon na ini! Na ini a birti drape yu abi sosrefi a brokopresi fu wan bigi tempel di ben bow gi a gado Zeus.

Ma Zeus no ben man kibri a foto fu den gronseki di pori en. Na ini 15 b.G.T., wan bigi gronseki pori wan bigi pisi fu Salamis, ma bakaten Caesar Augustus bow en baka. Na ini 77 G.T., wan tra gronseki pori Salamis baka, èn den bow en ete wan tron. Ma ini a di fu fo yarihondro, wan tu gronseki di ben pasa baka makandra pori Salamis, èn noiti moro a kon moi leki fa a ben de fosi. Na a pisi ten fu den Mindri Yarihondro, a lanpe fu a foto disi, ben kon tapu nanga tokotoko èn sma gowe libi a foto.

Wi no sabi fa den sma fu Salamis ben feni a boskopu fu Paulus. Ma Paulus ben abi fu preiki gi tra grupu sma tu. Den zendeling ben kan teki dri bigi pasi fu komoto na Salamis. Wan fu den pasi ben e waka go na a noordsei sesyoro, abra den bergi fu Kirenia. Wan tra pasi ben e waka go na a westsei pe a ben e pasa na ini na opo presi fu Mesaoria, èn ben e waka go na mindrisei fu na èilanti. A di fu dri pasi ben e waka pasa na a zuidsei sesyoro.

Soleki fa sma e taki, dan Paulus teki a di fu dri pasi. A pasi dati ben e waka pasa fatu gron pe sma ben e prani sani na ini wan spesrutu sortu redi doti di de drape. Sowan 50 kilometer go na zuid-westsei, a pasi e doro a foto Larnaka, dan a e drai wantronso go na noordsei, go na a mindrisei fu na èilanti.

’Na a heri èilanti’

A no e teki langa fosi a pasi e doro a presi pe na owruten foto Ledra ben de. Now, a mamafoto Nikosia de na a presi dati. Noti no de fu si moro fu na owruten foto Ledra. Ma a kontren na mindrisei fu Nikosia, lontu nanga wan skotu di den Feneisiasma bow na ini a di fu 16 yarihondro, èn na ini a kontren disi yu abi wan pikin pasi di nen Ledrastrati. Wi no sabi efu Paulus ben go na Ledra. Bijbel e fruteri wi nomo taki den ben e preiki ’na a heri èilanti’ (Tori fu den Apostel 13:6). A buku The Wycliffe Historical Geography of Bible Lands e taki dati ’kande den wortu „na a heri èilanti” wani taki dati Paulus ben go na ala den grupu fu Dyu di ben e tan na Siprus’.

A no de fu taki dati Paulus ben wani taki nanga ala sma di a ben miti na Siprus. Fu dati ede, a kan taki a ben waka fu Ledra go na zuidsei, pe a ben go na den foto Amatus nanga Kourion, tu bigi foto pe a nomru fu sma ben e gro moro nanga moro.

Kourion ben bow na tapu hei stonbergi di ben de leti na sekanti. A foto disi pe moro furu Grikisma nanga Romesma ben e tan, ben kisi fu du nanga a srefi gronseki di pori Salamis na ini 77 G.T. Wan brokopresi de fu si fu wan tempel di den sma ben bow gi a gado Apolo na ini 100 G.T. A stadion di ben de drape ben abi sidonpresi gi 6000 sma. Den sma fu Kourion ben e libi wan guduman-libi èn disi de fu si na den moi tegel na tapu a gron fu den bigi oso di ben de drape.

Paulus e go na Pafos

Komoto fu Kourion a pasi pe moi sani de fu si, e waka go moro fara na a westsei, èn a e koti pasa wan kontren pe sma e prani droifi fu meki win. Safrisafri a pasi e kren go na den stonbergi, èn wantronso a e saka nanga wan lo boktu, teleki a e doro na a sesyoro di lai nanga pikinpikin ston. Soleki fa wan Griki anansitori e sori, dan na leti dyaso na umagado Afroditus gebore leki wan beibi komoto fu a se.

Afroditus ben de a moro pôpi Griki gado na Siprus, èn furu sma ben e anbegi en fayafaya teleki a di fu tu yarihondro G.T. A tempel fu Afroditus, ben de na ini a foto Pafos. Ibri lente, noso mofoyari, den sma ben e hori wan bigi fesa drape fu gi en grani. Fayafaya anbegiman di ben e libi na Pikin Asia, Egepte, Grikikondre, èn na a farawe Persia srefi, ben e kon na Pafos fu teki prati na a fesa dati. Di Siprus ben de ondro a tiri fu den kownu di ben abi a nen Ptolemeus, dan den sma fu Siprus kon leri anbegi den Farao.

Den Romesma ben poti Pafos leki mamafoto fu Siprus; drape a granman ben e tan, èn a foto ben abi a grani tu fu meki kopro sensi. A gronseki fu a yari 15 b.G.T. ben pori a foto disi tu, ma Caesar Augustus ben gi moni fu bow en baka, neleki fa a ben du nanga Salamis. Owruten sani di sma feni drape e sori taki na ini den fosi yarihondro, den sma na ini a foto Pafos ben gudu srefisrefi. A foto ben abi bradi strati, bigi oso nanga ala sortu moimoi sani, pokuskoro, sportskoro, èn wan preigron pe sma ben e prei sportwega.

Disi ben de a Pafos pe Paulus, Barnabas, nanga Yohanes Markus ben go, èn na dyaso granman Sergius Paulus ben e tan. A „koni man” disi „ben wani yere a wortu fu Gado trutru”, aladi a towfruman Elimas ben e gens a Wortu dati srefisrefi. A granman „ben fruwondru di a yere den leri fu Yehovah”.—Tori fu den Apostel 13:6-12.

Baka di den zendeling preiki na Siprus nanga bun bakapisi, den go preiki na Pikin Asia. A fosi preikiwaka dati fu Paulus ben de wan tumusi prenspari wan, fu di a meki a tru Kresten leri panya go na ala sei. A buku St. Paul’s Journeys in the Greek Orient e taki dati a preikiwaka disi, ben de „a trutru bigin fu a wroko di Kresten kisi fu du èn fu . . . a zendelingwroko fu Paulus”. A buku e taki sosrefi: „Te yu luku en bun, dan Siprus ben de a moro bun presi fu bigin nanga wan zendelingwroko, fu di yu ben kan teki sipi drape fu go na Siria, Pikin Asia, nanga Grikikondre.” Ma dati ben de soso a bigin fu a zendelingwroko. Now, sowan tu dusun yari baka dati, a Kresten zendelingwroko e go doro, èn wi kan taki trutru dati a bun nyunsu fu Yehovah Kownukondre doro te na „a moro farawe presi fu grontapu”.—Tori fu den Apostel 1:8.

[Karta na tapu bladzijde 20]

(Efu yu wani si pe den sani disi skrifi, luku a tijdschrift)

SIPRUS

NIKOSIA (Ledra)

Salamis

Pafos

Kourion

Amatus

Larnaka

KIRENIABERGI

OPO PRESI FU MESAORIA

TRODOSBERGI

[Prenki na tapu bladzijde 21]

Nanga a krakti fu a santa yeye, Paulus breni a towfruman Elimas na Pafos