Ondrofenitori

Wi frutrow tapu a krakti fu Yehovah wi heri libi langa

SOLEKI FA ERZSÉBET HAFFNER FRUTERI

„Mi no o meki den seni yu gowe”, na so Tibor Haffner ben taki di a yere taki mi musu gowe libi Tyeko-Slowâkia. Dan a taki moro fara: „Efu yu wani, mi sa trow nanga yu, èn yu sa de nanga mi fu ala ten.”

TAPU 29 yanuari 1938 mi trow nanga Tibor, a Kresten brada di gi mi famiri kotoigi fu a fosi leisi; dati ben de soso wan tu wiki baka di a aksi mi fu trow, sondro taki mi ben fruwakti dati srefi. A no ben makriki fu teki a bosroiti disi. A no langa na fesi mi ben tron 18 yari. Mi ben de wan furuten dinari fu Yehovah Kotoigi èn mi ben wani fu gi misrefi dorodoro na ini a diniwroko fu Gado, aladi mi ben yongu ete. Mi krei. Mi begi. Di mi kisi misrefi dan fosi mi kon frustan taki a no soso fu di Tibor ben wani sori mi switifasi meki a aksi mi fu trow nanga en. A man disi ben lobi mi trutru èn fu dati ede meki mi ben wani trow nanga en.

Ma fu san ede lanti ben wani seni mi gowe? Te yu luku en bun, dan mi ben libi na ini wan kondre di ben prodo nanga a demokrasia sistema èn nanga a fri di ala sma ben de fri fu anbegi Gado. Ma toku den ben wani seni mi gowe. We now, mi denki taki mi musu fruteri yu fa a ben de di mi gro kon bigi.

Mi gebore tapu 26 december 1919. Mi papa nanga mama ben de memre fu a Griki Lomsu Kerki na ini a dorpu Sajószentpéter, na Hongaria. Dati na sowan 160 kilometer owstusei fu Budapest. A de wan sari sani taki mi papa dede bifo mi gebore. Syatu baka dati mi mama trow nanga wan man di ben lasi en wefi na ini dede. A man disi ben abi fo pikin èn wi ben froisi go na Lučenec, wan moi foto na ini Tyeko-Slowâkia, soleki fa sma ben e kari a kondre disi fosi. Na ini a ten dati a no ben makriki fu libi na ini wan osofamiri pe den pikin no abi a srefi papa nanga mama. Mi ben de a moro yonguwan fu den feifi pikin èn fu dati ede mi ben firi leki mi no ben fiti na ini na osofamiri. Na ekonomia situwâsi ben muilek. Boiti taki mi no ben kisi den sani di mi ben abi fanowdu, dan  mi papa nanga mama no ben poti furu prakseri na mi èn den no ben sori furu lobi gi mi.

Wan sma de di sabi a piki?

Di mi ben abi 16 yari mi ben e broko mi ede nanga wan tu seryusu aksi. Mi ben lobi fu leisi fu a historia fu a Fosi Grontapufeti èn mi ben fruwondru taki den sma di kiri makandra ben de sma fu kondre di taki dati den na Kresten. Boiti dati, mi ben si taki moro nanga moro srudati ben de na furu presi. Nowan fu den sani disi ben kruderi nanga san mi ben leri na ini kerki fu a lobi di wi musu abi gi trawan.

Fu dati ede meki mi go na wan Lomsu priester èn mi aksi en: „Sortu komando na a moro prenspariwan gi wi leki Kresten; fu go na feti èn kiri tra sma, noso fu lobi den?” Na aksi disi meki a priester atibron èn a piki mi taki a ben e gi leri fu den sani di den moro hei fesiman ben taigi en. A srefi sortu sani pasa di mi go na wan Anitri fesiman èn baka dati na wan Dyu rabi. Mi no kisi nowan piki, ma den alamala ben fruwondru taki mi ben poti so wan aksi. Te fu kaba, mi ben go na wan fesiman fu a Luther Kerki. A man disi ben atibron, ma bifo mi gowe, a taki: „Efu yu wani sabi wan sani fu a tori disi trutru, dan aksi Yehovah Kotoigi.”

Mi pruberi fu feni den Kotoigi, ma mi no ben man feni den. Baka wan tu dei di mi ben komoto fu wroko kon na oso, dan mi si taki a doro fu wi oso ben opo pikinso. Wan moi yonkuman ben e leisi komoto fu Bijbel gi mi mama. Wantronso mi prakseri taki: ’Disi musu fu de wan Kotoigi fu Yehovah!’ Wi kari a man disi, di nen Tibor Haffner, kon na inisei èn mi poti den aksi fu mi baka. Na presi taki a piki mi fa en ben denki fu a tori, a sori mi san Bijbel e taki fu tru Kresten èn fu a ten na ini san wi e libi.—Yohanes 13:34, 35; 2 Timoteyus 3:1-5.

Mi dopu wan tu mun baka dati, fosi mi doro 17 yari. Mi ben abi a firi fu fruteri ala sma den warti tru tori disi di mi feni, baka di mi suku na ala sei. Mi bigin du a furuten preikiwroko, ma a ben de wan tyalensi fu du disi na ini Tyeko-Slowâkia na ini den yari bifo 1940. Aladi a ben skrifi na lanti taki wi ben kan du a wroko disi, toku wi ben kisi hebi gens fu sma, èn den kerki tiriman ben sutu faya gi den.

A fosi leisi di mi kisi frufolgu

Wan dei na a kaba fu a yari 1937, mi nanga wan tra Kresten sisa ben e preiki na ini wan dorpu krosibei fu a foto Lučenec. A no ben teki langa di den kisi wi èn tyari wi go na strafu-oso. „Yu o dede dyaso”, na so a waktiman taki di a naki a doro tapu fu a strafu-oso kamra fu wi.

Na mofoneti, den ben poti fo tra strafu-uma na ini a strafu-oso kamra makandra nanga wi. Wi bigin trowstu den èn wi bigin gi den kotoigi. Den ben kon firi korostu èn a heri neti dati wi ben prati a Bijbel waarheid nanga den.

Na a ten fu siksi yuru mamanten, a waktiman kari mi komoto na ini a strafu-oso kamra. Mi taigi a sisa nanga suma mi ben de: „Wi sa miti baka na ini Gado Kownukondre.” Mi aksi en fu taigi mi famiri san pasa nanga mi, efu ensrefi ben pasa a sani disi libilibi. Mi begi na ini mi ati èn mi ben go nanga a waktiman. A tyari mi go na a kamra fu en di ben de tapu a prasi fu a strafu-oso. „Meisje, mi abi wan tu aksi gi yu”, na so a ben taki. „A neti di pasa yu ben taki dati a nen fu Gado na Yehovah. Yu kan sori mi dati na ini Bijbel?” Mi ben fruwondru èn mi ati no ben de na dyompo moro! A tyari en Bijbel èn mi sori en nanga en wefi, pe a nen Yehovah skrifi. A ben poti furu tra aksi di ben abi fu du nanga den tori di wi ben taki nanga den fo uma a neti di pasa. Fu di a kisi bun piki tapu den aksi fu en, meki a aksi en wefi fu sreka a mamanten nyanyan gi mi nanga a sisa nanga suma mi ben de.

Baka wan tu dei den lusu wi, ma wan krutuman ben taki dati mi ben musu gowe libi Tyeko-Slowâkia fu di mi ben de wan borgu fu Hongaria. Baka di a sani disi pasa, Tibor Haffner aksi mi fu trow nanga en. Wi ben trow èn mi froisi go na a oso fu en papa nanga mama.

Wi e kisi moro hebi frufolgu

Leki trowpaar wi ben tan go doro nanga a preikiwroko, aladi Tibor ben abi fu seti wan tu sani na  ini na organisâsi sosrefi. Soso wan tu dei bifo den srudati fu Hongaria ben kon na ini a foto fu wi na ini november 1938, a manpikin fu wi, Tibor Junior, gebore. Na ini Europa, a di fu Tu Grontapufeti ben de fu bigin. Hongaria ben teki wan bigi pisi abra fu Tyeko-Slowâkia, èn disi ben meki a frufolgu kon moro hebi gi den Yehovah Kotoigi di ben e libi na ini den kontren dati.

Tapu 10 oktober 1942, Tibor go na a foto Debrecen fu miti wan tu brada drape. Ma a leisi disi a no ben kon baka na oso. Bakaten a fruteri mi san pasa. Na presi fu miti den brada drape, a ben miti wan tu skowtu di ben weri wrokoman krosi. Den ben de tapu a broki pe den brada ben o miti densrefi fu abi wan takimakandra. Den ben e wakti mi masra nanga Pál Nagypál di ben de den lastiwan di ben musu doro drape. Den skowtu tyari den go na a skowtu-oso èn den fon den nanga kodya na den soso futu teleki den brada kon flaw fu a pen di den ben abi.

Baka dati, den skowtu komanderi den fu weri den susu èn fu opo tanapu. Aladi den futu ben hati, toku den ben dwengi den brada fu waka go na a loko-station. Den skowtu ben tyari wan tra man kon di ben abi so furu wensre na en ede taki pikinmoro a man no ben man si. A man disi ben de Brada András Pilling, di ben kon sosrefi fu miti den brada. Nanga loko den tyari mi masra go na a presi pe den ben tyari ala den Kotoigi di den kisi, na ini a dorpu Alag, krosibei fu a foto Budapest. Wan fu den waktiman di ben si a mankeri di Tibor kisi na en futu, ben taki na wan spotu fasi: „Son sma kan du hati sani, a no so! No broko yu ede, wi sa dresi yu.” Tu tra waktiman bigin naki Tibor na en futu èn brudu ben panya go na ala sei. Baka wan tu miniti a flaw.

A mun baka dati, Tibor nanga moro leki 60 tra brada nanga sisa ben go na krutu. Den brada András Bartha, Dénes Faluvégi, nanga János Konrád ben kisi dedestrafu; den ben o anga den. Brada András Pilling ben musu koti strafu en heri libi langa èn mi masra ben musu koti strafu 12 yari langa. Sortu ogri den ben du? Na afkati di ben krutu den taki dati den du wan seryusu ogri fu di den tori den eigi kondre èn fu di den no ben wani go na ini a srudatiwroko. Boiti dati, a ben taki dati den na spion, èn taki den fruteri ogri-ati lei fu a moro santa kerki. Den wan di ben kisi dedestrafu, ben kisi wan tra strafu bakaten, namku taki den musu tan den heri libi langa na strafu-oso.

Baka mi masra, mi kisi frufolgu sosrefi

Tu dei baka di Tibor ben gowe fu miti den brada na ini Debrecen, mi ben wiki fosi siksi yuru mamanten èn mi ben triki wi krosi. Wantronso mi yere wan sma e naki tranga na a doro. ’Den doro’, na so mi ben prakseri. Siksi skowtu ben waka kon na inisei èn den taigi mi taki den ben abi primisi fu luku ala sei na ini na oso. Den ben kisi ala sma na ini na oso èn den tyari wi èn sosrefi mi manpikin di ben abi dri yari, go na a skowtu-oso. A srefi dei dati den tyari wi go na wan strafu-oso na ini Pétervására, na Hongaria.

Baka di wi doro drape, mi ben kon kisi korsu èn den poti mi aparti fu den tra sma na ini a strafu-oso. Di mi kisi misrefi, dan tu srudati ben de na ini a strafu-oso kamra fu mi èn den ben e haritaki san den o du nanga mi. „Wi musu sutu en! Mi o sutu en!”, na so wan fu den ben taki. Ma bifo den ben o sutu mi, a trawan ben wani luku efu mi ben kon betre kaba. Mi ben begi den fu meki mi tan na libi. Ne te fu kaba den gowe libi a strafu-oso kamra fu mi èn mi taki Yehovah tangi fu di a yepi mi.

Den waktiman ben abi wan spesrutu fasi fu poti aksi gi wi. Den komanderi mi fu go didon nanga mi fesi na tapu a gron, den poti kowsu na ini mi mofo, den tai mi anu nanga mi futu, èn den fon mi teleki mi skin ben brudu. Den ben tapu, soso te wán fu den srudati ben taki dati a weri. Den ben aksi mi suma mi masra ben o miti na a dei di den kisi en. Mi no taigi den, èn dati meki den tan fon mi dri dei langa. Na a di fu fo dei, den gi mi  primisi fu tyari a boi fu mi go na mi mama. Aladi a weer ben kowru srefisrefi, toku mi ben tyari mi pikin boi tapu mi baka di ben lai nanga soro. Mi ben waka sowan 13 kilometer go na a loko-station. Di mi doro drape, mi teki wan loko fu go na oso, ma a srefi dei dati mi ben musu drai kon baka na a kampu.

Mi ben kisi strafu siksi yari langa na ini wan strafu-oso fu Budapest. Di mi doro drape na a strafu-oso dati, mi kon yere taki Tibor ben de drape sosrefi. Wi ben prisiri trutru di wi kisi primisi fu taki nanga makandra, aladi wi ben man taki wan tu miniti nomo na wan isri skotu! Wi alatu ben firi taki Yehovah lobi wi èn wi ben kisi krakti baka na den warti momenti disi. Bifo wi ben miti makandra baka, wi alatu ben o ondrofeni tumusi takru tesi. Furu tron sani ben pasa dati sma misi fu kiri wi.

Mi e go fu a wan srafu-oso na a trawan

Den ben span sowan 80 fu wi leki sisa na ini wán strafu-oso kamra. Wi ben angri fu kisi pikinso yeye nyanyan, ma a ben gersi leki a no ben man kwetikweti fu tyari iniwan sani fu dorosei kon na ini a strafu-oso. Wi ben o man feni wan sani na ini a strafu-oso srefi? Meki mi fruteri yu san wi ben du. Mi ben aksi fu sreka den kowsu fu den strafu-oso wrokoman. Na ini wan fu den kowsu mi ben poti wan pisi papira pe mi ben aksi sortu nomru a Bijbel ben abi na ini a bibliotheek fu a strafu-oso. Fu no meki sma denki taki wi ben e suku a Bijbel, meki mi ben skrifi tu tra nen fu buku di wi ben wani leisi.

Na a tra dei, mi kisi wan tra ipi kowsu fu den strafu-oso wrokoman. Na ini wan fu den kowsu mi ben feni a piki fu san mi ben aksi. Baka dati mi gi wan strafu-oso waktiman den nomru disi èn mi aksi efu mi ben kan kisi den buku dati. Wi ben prisiri trutru di wi kisi den buku, èn sosrefi a Bijbel! Wi ben kenki den tu tra buku ibri wiki èn wi ben teki trawan, ma wi ben hori a Bijbel. Di a waktiman ben aksi wi efu wi no e kenki a Bijbel, dan wi ben taigi en ala ten: „Na wan deki buku èn ala sma wani leisi en.” Na so wi ben man leisi Bijbel.

Wan dei, wan skowtu kari mi kon na ini en kantoro. A ben sori switifasi, wan sani di mi no ben fruwakti srefisrefi.

„Misi Haffner, mi abi bun nyunsu gi yu”, na so a ben taki. „Yu kan go na oso. Kande yu kan gowe tamara. Efu wan loko de, dan yu kan gowe tide srefi.”

„Dati ben o de wan tumusi bun sani”, mi piki en.

„Iya, dati ben o de wan tumusi bun sani”, a ben taki. „Yu abi wan pikin, èn mi denki taki yu wani kweki a boi fu yu.” Dan a taki moro fara: „A wan-enkri sani di yu musu du, na fu poti yu nen na tapu a brifi disi.”

„San na a brifi disi?” mi aksi en.

„No broko yu ede nanga dati”, na so a ben taki nomo. „Poti yu nen wawan, dan yu kan gowe.” Ne a taigi mi: „Te yu doro oso, dan yu kan du iniwan sani di yu wani du. Ma now yu musu poti yu nen na tapu a brifi disi di e sori taki yu no de wan Kotoigi fu Yehovah moro.”

Mi waka go na baka èn mi taki dati mi no sa du so wan sani kwetikweti.

„Dan yu sa dede dyaso!”, na so a bari nanga atibron èn a seni mi gowe.

Na ini mei 1943, den seni mi go na wan tra strafu-oso na ini Budapest, èn bakaten den seni mi go na a dorpu Márianosztra. Drape wi ben e libi na ini wan klooster pe sowan 70 non ben e tan. Aladi wi ben de nanga angri èn wi ben abi tra problema, toku wi ben de fayafaya fu prati a howpu fu wi nanga den non. Wán fu den non di trutru ben wani sabi moro fu a boskopu fu wi, ben taki: „Disi na tumusi moi leri. Noiti ete mi yere so wan sani. Grantangi, fruteri mi moro.” Wi ben taigi en fu a nyun grontapu nanga a tumusi switi libi drape. Aladi wi ben taki nanga en, a non di ben teki fesi drape ben doro. Wantewante den tyari a  non gowe di ben arki a boskopu fu wi, den priti den krosi fu en skin, èn den fon en kefalek nanga wan wipi. Di wi ben miti a non disi baka, a ben begi wi tangitangi: „Grantangi, begi Yehovah so taki a sa frulusu mi èn tyari mi gowe fu a presi disi. Mi wani fu de wan Yehovah Kotoigi.”

A tra presi pe den ben tyari wi go ben de wan owru strafu-oso na Komárom, wan foto na a Donauliba, dati na sowan 80 kilometer westsei fu Budapest. A fasi fa wi ben e libi drape ben takru srefisrefi. Neleki wan tu tra sisa, mi ben kon siki seryusu tu fu di mi ben abi a siki tyfus di ben meki taki mi pio brudu èn mi kon swaki srefisrefi. Wi no ben abi dresi èn mi ben denki taki mi ben o dede. Ma dan, den skowtu ben suku wan sma di kan wroko na kantoro. Den tra sisa ben taigi den taki mi ben kan du a wroko dati. Na so den gi mi wan tu dresi èn mi ben kon kisi misrefi baka.

Mi de makandra baka nanga mi famiri

Di a Sofyet legre ben e kon fu owstusei, dan wi ben musu go na wan tra presi na westsei. A ben o teki tumusi langa fu fruteri ala den ogri sani di ben miti wi. Wan tu leisi a ben kon so fara taki mi misi fu dede, ma mi e taki Yehovah tangi dati a kibri mi, so taki mi de na libi ete. Di na orloku ben kon na wan kaba, wi ben de na ini a foto Tábor na Tyeko-Slowâkia, sowan 80 kilometer fu Praag. A ben teki ete dri wiki bifo mi nanga mi swagri Magdalena doro na wi oso na ini Lučenec, tapu 30 mei 1945.

Aladi mi ben de farawe ete, toku mi ben man si a mama fu mi masra nanga mi lobi manpikin Tibor na ini a dyari. Mi ai ben furu nanga watra, èn mi bari kari: „Tibike!” A lon kon èn a dyompo brasa mi. „Yu no sa gowe baka, mama, a no so?” Dati ben de den fosi wortu di a taigi mi èn noiti mi sa frigiti dati.

Yehovah ben sori mi masra Tibor sari-ati sosrefi. Fu a strafu-oso na ini Budapest den seni en go na a strafuman kampu na ini Bor, makandra nanga sowan 160 tra brada. Furu tron den misi fu dede, ma leki wan grupu den ben tan na libi. Tibor ben kon baka na oso tapu 8 april 1945, dati ben de pikinmoro wan mun bifo mi doro na oso.

Baka na orloku, wi ben abi a krakti fu Yehovah fanowdu ete fu man pasa ala den frufolgu na ini den 40 yari baka dati ondro a Komunist tiri fu Tyeko-Slowâkia. Agen den ben poti Tibor na strafu-oso fu wan langa pisi ten, èn mi ben abi fu sorgu wi manpikin sondro taki Tibor ben de drape fu yepi mi. Baka di den lusu Tibor fu strafu-oso, a ben dini leki kringopziener. Na ini den 40 yari fu a Komunist tiri, wi ben gebroiki ibri okasi fu prati a bribi fu wi nanga trawan. Wi ben man yepi furu sma fu leri sabi a waarheid. Na so fasi den ben kon tron wi pikin na yeye fasi.

Wi ben prisiri trutru di wi ben de fri fu anbegi Gado na ini a yari 1989! A yari baka dati wi ben go na a fosi kongres di ben hori na ini wi kondre baka so wan langa pisi ten. Di wi ben si dusundusun fu wi brada nanga sisa di tan hori den soifri retifasi someni tenti yari, dan wi ben sabi taki Yehovah na a sma di gi den alamala a krakti.

Mi lobi masra Tibor ben de getrow na Gado teleki a dede tapu 14 oktober 1993. Now mi e libi krosibei fu mi manpikin na ini Žilina, na Slowâkia. Mi kon swaki na skin sei, ma a krakti fu Yehovah e meki taki mi tranga na yeye fasi. Mi no e tweifri kwetikweti taki mi man horidoro ondro iniwan tesi na ini na owru sistema disi, nanga yepi fu a krakti fu en. Boiti dati, mi e luku go na fesi na a ten te mi sa man libi fu têgo fu di Yehovah sori mi a no frudini bun-ati fu en.

[Prenki na tapu bladzijde 20]

Mi manpikin Tibor Junior (di a ben abi fo yari), di mi ben abi fu gowe libi en na baka

[Prenki na tapu bladzijde 21]

Mi masra Tibor makandra nanga tra brada na ini Bor

[Prenki na tapu bladzijde 22]

Mi, makandra nanga Tibor èn Magdalena, mi swagri, na ini 1947 na Brno

[Prenki na tapu bladzijde 23]

Wan tu leisi a ben kon so fara taki mi misi fu dede, ma mi e taki Yehovah tangi dati a kibri mi, so taki mi de na libi ete