Go na content

Go na table of contents

„Wan man di waka furu presi fu prati na Evangelie” sondro fu frede

„Wan man di waka furu presi fu prati na Evangelie” sondro fu frede

„Wan man di waka furu presi fu prati na Evangelie” sondro fu frede

SOLEKI fa sma taki, George Borrow ben abi a koni fu taki 12 tongo di a ben abi 18 yari. Tu yari baka dati, a ben man poti sani abra na ini 20 difrenti tongo, èn a ben e du dati „sondro broko-ede èn na wan heri moi fasi di ben makriki fu frustan”.

Na ini 1833, a kefalek koni man disi ben kisi a kari fu abi wan takimakandra nanga a British and Foreign Bible Society (wan organisâsi di e meki Bijbel) na ini Londen, Ingrisikondre. Borrow, di ben abi 30 yari na a ten dati, no ben abi moni fu go drape, ma a ben abi a fasti bosroiti fu gebroiki a moi okasi disi bun. Fu dati ede, a waka 180 kilometer komoto fu en oso na ini Norwich go na Londen na ini 28 yuru nomo.

A Bible Society ben gi en wan muilek wroko fu du. A ben musu leri a Mantsyutongo na ini siksi mun. Disi ben de wan tongo di sma ben e taki na son presi fu China. A ben aksi den wan buku pe a ben man si fa fu skrifi èn gebroiki den wortu, ma a wan-enkri sani di den ben man gi en na a Evangelietori fu Mateyus di ben skrifi na ini Mantsyutongo èn sosrefi wan wortubuku di e sori san den Mantsyu wortu wani taki na ini Fransitongo. Ma toku, baka 19 wiki a ben skrifi go na Londen, taki: „Mi sabi a Mantsyutongo kaba”, èn soleki fa en ben taki, a du dati „nanga yepi fu Gado”. A sani di a du, ben moro kefalek srefi, fu di sma taki dati na a pisi ten dati a ben e puru den fowtu fu na Evangelietori fu Lukas na ini Nahuatltongo, wan fu den tongo di sma e taki na ini Meksikow.

A Bijbel na ini Mantsyutongo

Na ini a di fu 17 yarihondro, di sma bigin skrifi a Mantsyutongo, dan den gebroiki na alfabet fu a Mongolia Uygurtongo. Na a ten dati, a Mantsyutongo ben kon de a tongo di den tiriman fu China bigin gebroiki. Aladi furu sma no ben gebroiki a tongo disi moro baka wan pisi ten, toku a British and Foreign Bible Society ben de fayafaya fu druk èn fu prati Bijbel na ini Mantsyutongo. Na ini 1822, den ben gi moni fu druk 550 buku fu na Evangelietori fu Mateyus di Stepan V. Lipoftsoff ben poti abra na ini a tongo dati. A man disi ben de wan memre fu a lantikantoro fu Rosiakondre di ben seti sani nanga dorosei kondre, èn a ben libi 20 yari langa na ini China. Den buku fu na Evangelietori fu Mateyus ben druk na ini Sint Petersburg, ma den ben prati soso wan tu fu den buku disi nomo di wan frudu kon èn pori den tra buku di ben de ete.

Syatu baka dati, sma bigin vertaal ala Kresten Griki Buku fu Bijbel. Na ini 1834, di sma ben feni wan owru dokumenti fu wan bigi pisi fu den Hebrew Buku fu Bijbel, dan moro nanga moro sma ben wani sabi wan sani fu Bijbel. Suma ben man seti sani fu skrifi a Mantsyu Bijbel na wan moro soifri fasi èn fu poti ala den tra buku fu Bijbel abra na ini a tongo dati? A British and Foreign Bible Society ben seni George Borrow fu du a wroko disi gi den.

A e go na Rosiakondre

Di Borrow doro na ini Sint Petersburg, dan wan heri pisi ten a meki muiti fu leri sabi a Mantsyutongo moro bun so taki a ben kan leisi a Bijbel, puru den fowtu, èn skrifi den wortu moro soifri. Toku, disi ben de wan hebi wroko, èn a ben e wroko sowan 13 yuru wan dei fu seti den letter na tapu wan plaat fu druk The New Testament (A Nyun Testamenti). Te fu kaba sma ben kari a Bijbel disi „wan tumusi moi buku fu owstusei kondre”. Wan dusun fu den buku disi ben druk na ini 1835. Borrow ben abi a winsi fu tyari den buku go na China èn fu prati den, ma dati no ben pasa. A tirimakti fu Rosiakondre ben frede taki China ben o denki taki den ben wani prati na evangelie drape, èn taki disi ben kan pori a bun banti di den ben abi nanga China. Fu dati ede, a tirimakti fu Rosiakondre no ben gi Borrow primisi fu go na a lanki fu China efu a ben teki „awinsi wán Mantsyu Bijbel” nanga en.

Sowan tin yari baka dati, wan tu fu den Bijbel dati ben prati. Na ini 1859, den Evangelietori fu Mateyus nanga Markus ben kon na doro na ini Mantsyutongo nanga Sneisitongo. Den tu tongo disi ben skrifi sei nanga sei fu makandra. Ma na a ten dati, moro furu sma di ben man leisi Mantsyutongo ben wani fu leisi Sneisitongo, èn disi meki taki sma no ben de so fayafaya moro fu abi a heri Bijbel na ini Mantsyutongo. Fu taki en leti, furu sma no ben taki a Mantsyutongo moro, ma na presi fu dati moro nanga moro sma ben e taki Sneisitongo. Di China tron wan republiek na ini 1912, dan ala sma ben e taki Sneisitongo.

Na Iberia-èilanti

Baka di George Borrow ondrofeni furu sani di ben gi en deki-ati srefisrefi, dan a drai go baka na Londen. Na ini 1835, a ben kisi wan tra wroko fu du. A ben musu go na Potogisikondre nanga Spanyorokondre, èn soleki fa ensrefi ben taki bakaten, dan a go drape „fu luku omeni sma ben de klariklari fu teki den tru tori fu a Kresten bribi”. Na a ten dati, a British and Foreign Bible Society no ben du nowan sani na ini den kondre dati, fu di na ala sei dyugudyugu ben de na ini a politiek èn na ini a libimakandra. Borrow ben lobi fu taki fu Bijbel nanga den sma di ben e tan na den boitipresi fu Potogisikondre. Ma baka wan syatu pisi ten, di Borrow kon si taki furu sma no ben e broko den ede srefisrefi nanga tori di abi fu du nanga Gado, dan a teki waka go na Spanyorokondre.

Na ini Spanyorokondre, Borrow ben kisi fu du nanga wan tra tyalensi, spesrutu di a miti den zigeunersma (wan grupu sma di no e tan na wan presi). Heri esi a ben kon abi wan krosibei banti nanga den sma dati fu di a ben man taki a tongo fu den. Syatu baka di Borrow doro na Spanyorokondre, a bigin vertaal a „Nyun Testamenti” na ini Gitanotongo; dati na a tongo fu den zigeunersma na ini Spanyorokondre. Fu man klari a wroko disi, a ben kari tu zigeuner-uma fu yepi en. A ben leisi a Nyun Testamenti gi den na ini Spanyorotongo èn baka dati a ben aksi den fu vertaal den wortu gi en. Na so fasi, a ben man leri fa fu gebroiki den wortu na ini Gitanotongo na wan yoisti fasi. A bakapisi fu a muiti di a ben meki, ben de taki na Evangelietori fu Lukas tyari kon na doro na ini a lente fu a yari 1838. A sani disi ben meki taki wan beskopu bari taki: „A sa meki heri Spanyorokondre teki a bribi nanga yepi fu a Gitanotongo.”

George Borrow ben kisi a frantwortu fu suku „wan sma di bun nofo fu vertaal den Buku fu Bijbel na ini Baskistongo”. Datra Oteiza ben kisi a wroko disi. Borrow ben skrifi fu a datra dati taki a „sabi a tongo disi heri bun, èn misrefi sabi wan tu sani fu a tongo dati tu”. Na ini 1838, na Evangelietori fu Lukas ben de a fosi Bijbel buku di tyari kon na doro na ini a Baskistongo di sma na ini Spanyorokondre e taki.

Borrow ben de fayafaya fu meki den mofinasma frustan Bijbel moro bun. Dati meki a teki waka go na farawe presi aladi kefar ben de na pasi furu tron, so taki a ben kan prati den buku fu Bijbel gi den pôtisma di ben libi na den boitipresi. A ben wani fruteri den sani fu Gado di den no ben sabi, èn a ben wani meki den kon fri fu kruktubribi. A ben tyari kon na krin taki a de fu soso te sma e bai spesrutu brifi fu kisi pardon fu sondu. Fu eksempre a ben gwenti fu taigi den sma: „Yu denki taki Gado di bun, ben o feni en wan bun sani taki sma e kisi pardon fu sondu fu di den e pai gi dati?” Ma a Bible Society ben frede taki a fasi disi fa Borrow ben taki sani kontrari den bribi di sma ben abi kaba, ben o meki lanti tapu a wroko di den ben e du. Fu dati ede den taigi en fu poti prakseri wawan na a prati di a ben musu prati den Bijbel.

Borrow ben kisi primisi fu druk El Nuevo Testamento, a Nyun Testamenti na ini Spanyorotongo, ma a Bijbel disi no ben abi den leri fu a Lomsu Kerki na ini. A ben kisi primisi aladi a fosi-minister no ben wani du disi na a bigin, bika a ben feni taki a buku ben de wan kefar èn „wan buku di no fiti”. Ne Borrow opo wan wenkri na ini Madrid fu seri a Nyun Testamenti na ini Spanyorotongo. Disi meki a kisi trobi nanga den kerki fesiman èn den lanti tiriman. Den ben poti en 12 dei na strafu-oso. Di Borrow opo ensrefi teige a sani disi, dan den aksi en fu gowe sondro fu meki opruru. Fu di a ben sabi heri bun taki den no ben abi leti fu sroto en bika a no du nowan sani teige lantiwet, meki a sori go na a eksempre fu na apostel Paulus èn a bosroiti fu tan drape teleki den sori sma taki a no ben abi fowtu.—Tori fu den Apostel 16:37.

Na a ten di Borrow, a fayafaya zendeling di a Bible Society ben seni go na Spanyorokondre, gowe fu a presi drape na ini 1840, dan den ben kan skrifi wan raportu, taki: „Na ini den feifi yari di pasa, pikinmoro 14.000 fu den Buku fu Bijbel ben prati na ala sei fu Spanyorokondre.” Borrow, di ben du furu fu meki a sani disi pasa, ben fruteri taki den sani di a ondrofeni na ini Spanyorokondre ben de „den moro prisiri yari di mi ben abi na ini mi libi”.

The Bible in Spain (A Bijbel na ini Spanyorokondre), di tyari kon na doro fu a fosi leisi na ini 1842 èn di sma e druk te now ete, na wan buku pe George Borrow srefi e fruteri fayafaya sortu span sani a ben ondrofeni di a waka fu a wan presi go na a trawan. Na ini a buku disi, di ben seri wantron di a tyari kon na doro, a kari ensrefi „wan man di waka furu presi fu prati na Evangelie”. A ben skrifi: „Mi ben wani go na den aparti presi èn sosrefi na den presi di de farawe, na mindri den bergi nanga den hei presi di muilek fu doro, èn fu go taki nanga den sma fu Krestes, na a fasi fa mi wani.”

Fu di George Borrow ben bigin fayafaya fu prati èn poti den Buku fu Bijbel abra na ini tra tongo, meki trawan go du a srefi sani tu. Fu tru, disi na wan bigi grani!

[Karta na tapu bladzijde 29]

(Efu yu wani si pe den sani disi skrifi, luku a tijdschrift)

A muiti di George Borrow du fu poti a Bijbel abra na ini tra tongo èn fu prati den, meki taki a teki waka fu (1) Ingrisikondre go na (2) Rosiakondre, (3) Potogisikondre, nanga (4) Spanyorokondre

[Sma di abi a reti fu a karta]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Prenki na tapu bladzijde 28]

Den fosi wortu fu na Evangelie fu Yohanes na ini Mantsyutongo di druk na ini 1835. Leisi en fu tapusei go na ondrosei èn fu kruktu-anusei go na leti-anusei

[Sma di abi a reti fu a prenki]

From the book The Bible of Every Land, 1860

[Sma di abi a reti fu a prenki na tapu bladzijde 27]

From the book The Life of George Borrow by Clement K. Shorter, 1919