Go na content

Go na table of contents

Suma na den sma di e gi Gado glori na ini a ten disi?

Suma na den sma di e gi Gado glori na ini a ten disi?

Suma na den sma di e gi Gado glori na ini a ten disi?

„Yu, Yehovah, iya wi Gado, warti fu kisi a glori nanga a grani nanga a makti.”​—OPENBARING 4:11.

1, 2. (a) Sortu eksempre e sori san na a sabidensi di sma e kari ’biomimetiek’? (b) Sortu aksi wi kan poti, èn san na a piki?

WAN dei na ini den yari baka 1940, George de Mestral, wan koniman fu Switserland di ben sabi bow masyin, go koiri nanga a dagu fu en. Di a doro na oso baka, dan a si taki den krosi fu en nanga a wiwiri fu a dagu, ben lai nanga torban. Fu di a ben wani sabi moro fu a tori, meki a poti den torban na ondro wan microscoop fu ondrosuku den moro fini, èn a ben fruwondru fu si taki den ben abi pikinpikin aka di ben tan fasi na ala sortu sani. Baka wan pisi ten a meki wan sortu sani di e wroko leki torban èn a ben kari a sani disi ’klittenband’, wan sortu sani di e fasi krosi esi-esi na makandra. Ma a no George de Mestral wawan teki sani abra fu a naturu. Na ini Amerkankondre, yu ben abi tu brada di nen Wright èn den meki wan opolani, baka di den luku a fasi fa bigi fowru e frei te den de na ini loktu. Na ini Parijs, yu ben abi wan Fransiman di nen Alexandre Gustave Eiffel, èn en ben meki na Eiffel-toren. Fu meki a toren disi, a luku a fasi fa den bonyo fu wan sma bowtu e wroko fu man tyari a hebi fu a skin.

2 Den eksempre disi e sori krin san na a sabidensi di sma e kari ’biomimetiek’. A sabidensi disi e ondrosuku finifini fa sani na ini a naturu e wroko, fu teki den fasi disi abra di e wroko na wan srefi sortu fasi. * Ma a bun fu aksi: Omeni leisi den sma di e kon nanga nyun wrokosani, e gi grani na a Sma di meki den pikinpikin torban, den bigi fowru, a bonyo na ini a bowtu fu libisma, nanga ala den tra koni sani di libisma teki abra fu meki nyun wrokosani? A sari fu taki dati wan tu sma nomo na ini a ten disi, e gi Gado a grani, noso a glori di a musu kisi.

3, 4. San a Hebrew wortu di vertaal nanga „glori” wani taki, èn te a wortu disi abi fu du nanga Yehovah, dan san a musu sori wi?

3 Kande son sma e prakseri: ’Fu san ede a de fanowdu fu gi Gado glori? Gado no e kisi nofo glori kaba?’ A tru taki Yehovah na a Wan di abi glori moro leki iniwan sma na ini hemel noso grontapu, ma disi no wani taki dati ala libisma e denki taki a abi glori. A Hebrew wortu di den vertaal na ini Bijbel nanga „glori”, wani taki „prenspari”. A abi fu du nanga iniwan sani di e meki wan sma kisi bigi nen, noso di e meki a de prenspari na ini sma ai. Te a wortu disi e taki fu Gado, dan a abi fu du nanga sani di e meki Gado bigi na ini sma.

4 Wan tu sma nomo na ini a ten disi e poti prakseri na den sani di e meki Gado bigi (Psalm 10:4; 14:1). Te yu e luku bun, dan nofo tron a de so taki sma di abi bigi nen na ini a libimakandra, èn di kande no e bribi srefi na ini Gado, meki trawan prakseri taki den no abi fu lespeki a bigi Mekiman fu hemel nanga grontapu. Fa den bigiman disi meki taki sma lasi lespeki gi Gado?

„Den no man regtfardiki densrefi”

5. Na sortu fasi furu sabiman e pruberi fu fruklari fa den wondru du kon di wi e si na ini a naturu?

5 Furu sabiman e hori nomo taki nowan Gado no de. Ma fa den e fruklari den wondru di wi kan si na ini a naturu, pe libisma de na ini tu? Den e taki dati den wondru disi kon fu densrefi, noso taki na wan sortu krakti meki den wondru disi pasa. Fu eksempre, Stephen Jay Gould di e horibaka gi na evolutie-leri, ben skrifi: „Wi de dyaso fu di wan grupu fu aparti sortu fisi ben abi wan spesrutu sortu fisimaka di ben kan kenki tron futu gi libisani di ben o man waka na tapu gron . . . Kande wi e suku wan moro betre fruklari, ma a no de.” Richard E. Leakey nanga Roger Lewin ben skrifi wan srefi sortu sani: „Kande libisma kon de, fu di wan bigi fowtu meki na ini a naturu.” Srefi wan tu sabiman di feni taki den sani na ini a naturu moi trutru èn taki den meki na wan tumusi koni fasi, no e gi Gado a grani di a musu kisi.

6. Fu san ede furu sma frede fu gi Gado a grani di a musu kisi leki Mekiman?

6 Sma di kisi hei skoroleri e fruklari taki sani kon fu densrefi, ma nanga disi den wani meki trawan prakseri taki na soso don sma no wani bribi disi. San furu sma e taki te den e yere so wan sani? Wan tu yari pasa, wan man di sabi furu fu na evolutie-leri, poti aksi gi wan tu sma di e bribi na ini a leri disi. A taki: „Mi kon si taki furu sma di e bribi na ini na evolutie-leri, e bribi a leri disi fu di sma taigi den taki ala koni sma e bribi en.” Iya, te sma di kisi skoroleri e taki sani di e sori taki wan Gado no de, dan tra sma frede fu gi Gado a grani di a musu kisi leki Mekiman.—Odo 14:15, 18.

7. Sortu sani wi kan si krin na ini den sani di wi e si na ini a naturu, soleki fa Romesma 1:20 e taki, èn fu san ede?

7 A de so, taki sabiman e bribi taki sani kon fu densrefi fu di den abi buweisi fu dati? Kwetikweti! Na ala sei wi kan si buweisi di e sori wi taki wan Mekiman de. Na apostel Paulus ben skrifi fu en: „Den eigifasi fu en di sma no kan si nanga ai, de krin fu si sensi di grontapu [libisma] meki, bika den de fu si na ini den sani di a meki, iya, en têgo krakti nanga en makti leki Gado, so taki den no man regtfardiki densrefi” (Romesma 1:20). Den sani di Gado meki e sori wi krin taki wan Mekiman de. Fu dati ede Paulus e taki dati sensi libisma de, den ben man ’si’ buweisi na ini den sani di de na wi lontu, di e sori wi taki Gado de. Pe den buweisi disi de fu feni?

8. (a) Fa a hemel di wi man si nanga wi ai, e buweisi taki Gado abi makti nanga koni? (b) Fa wi du sabi taki wan sani ben de di meki hemel nanga grontapu?

8 Den stari na hemel e buweisi wi taki Gado de. „Den hemel e meki a glori fu Gado bekènti”, na so Psalm 19:1 e taki. „Den hemel” na a son, a mun, nanga den stari, èn den e buweisi taki Gado abi makti nanga koni. Soso a nomru fu den stari kaba e meki wi fruwondru. Nowan fu den stari nanga den planeiti di de na hemel e waka bruyabruya, ma den e waka soifri soleki fa Gado poti den fu waka (Yesaya 40:26). * A e fiti fu taki dati na wan sortu krakti meki den sani disi? A de prenspari fu si taki, furu sabiman feni taki hemel nanga grontapu ben de wantronso. Wan professor ben wani tyari kon na krin san disi wani taki, èn a skrifi: „Gi wan sma di no e bribi na ini wan gado, noso wan sma di e tweifri taki wan gado de, a de moro makriki fu bribi taki hemel nanga grontapu ben de ala ten. Ma na so wi kan taki tu, dati efu hemel nanga grontapu abi wan bigin, dan wan sani musu fu de di meki den, bika suma o bribi taki so wan sani kon fu ensrefi?”

9. Fa a fasi fa meti meki, e buweisi taki Yehovah koni?

9 Na grontapu wi e si buweisi tu taki Gado de. A psalm skrifiman ben bari taki: „Den wroko fu yu furu srefisrefi, o Yehovah! Yu meki den alamala na wan koni fasi. Grontapu furu nanga den sani di yu meki” (Psalm 104:24). ’Den sani di Yehovah meki’, èn dati na meti sosrefi, de wan buweisi taki Gado koni. Soleki fa wi ben si kaba na a bigin fu na artikel disi, dan libisani meki na so wan fasi taki nofo tron sabiman e pruberi fu teki a fasi abra fa den sani disi e wroko. Luku wan tu tra eksempre. Nownowde sma e ondrosuku den tutu fu dia, fu di den wani meki moro tranga helm. Den e ondrosuku wan sortu freifrei di man yere heri bun, fu di den wani meki wan moro betre wrokosani di sma man weri na den yesi te den no man yere bun. Den sabiman e ondrosuku den frei fu owrukuku sosrefi, fu di den wani meki wan moro betre opolani di sma no man si na tapu radar. Ma awansi san libisma e du, den no man meki sani soleki fa Gado ben meki den. A buku Biomimicry—Innovation Inspired by Nature e taki: „Meti du ala sani di libisma wani du, sondro taki den frumorsu oli noso gas, sondro taki den doti grontapu, noso sondro taki den pori a tamara fu den.” Disi na trutru koni!

10. Fu san ede a de wan don sani fu taki dati wan Bigi Mekiman no de? Gi wan eksempre.

10 Awansi yu e luku go na loktu, noso yu e luku den sani di de leti dyaso na grontapu, toku yu e si buweisi taki wan Mekiman de (Yeremia 10:12). Nanga wi heri ati wi musu fu agri nanga den libisani na ini hemel di ben e bari taki: „Yu, Yehovah, iya wi Gado, warti fu kisi a glori nanga a grani nanga a makti, bika yu ben meki ala sani” (Openbaring 4:11). Ma toku furu sabiman no wani si den buweisi nanga ’den ai fu den ati’, aladi den e fruwondru fu a fasi fa sani meki di den e si nanga den trutru ai (Efeisesma 1:18). Kon meki wi teki na eksempre disi: Efu wan sma e taki dati wan skedrei moi, dan fa a kan bribi taki nowan sma no ferfi a kefalek moi sani disi poti na tapu weti duku? Sosrefi, efu wan sma e taki dati a naturu moi èn taki a meki na wan tumusi koni fasi, dan fa a kan bribi taki wan Bigi Mekiman no de? Dati meki wi no musu fruwondru te Bijbel e taki dati den sma di no wani bribi na ini Gado, na sma di „no man regtfardiki densrefi”!

’Den e sori trawan a pasi, ma den breni’, dati meki den e kori furu sma

11, 12. Fu san ede sma kon nanga a leri di e taki dati Gado sabi ala sani na fesi kaba, èn fa wi du sabi taki a leri disi no e gi Gado glori?

11 Furu kerkisma e bribi trutru taki na anbegi fu den e gi Gado glori (Romesma 10:2, 3). Ma kerki srefi na ete wan grupu na ini a libimakandra di meki taki milyunmilyun sma no e gi Gado glori. Fa so? Kon meki wi go luku tu fasi fa den du dati.

12 Na a fosi presi, kerki no e gi Gado glori fu di den e leri sma falsi leri. Teki fu eksempre a leri di e taki dati Gado sabi ala sani na fesi kaba. Den kon nanga a leri disi fu di den denki taki Gado musu fu sabi san o de a kaba fu ala sani, fu di a abi a makti fu sabi a tamara. A leri disi e gi sma deki-ati fu bribi taki Gado ben bosroiti langa ten na fesi kaba fa a tamara fu ibriwan sma ben o de, awansi a tamara ben o bun, noso takru. Fu di sma e bribi disi, dan den e taki dati Gado e meki taki libisma e pina èn na en e meki taki someni ogri de na grontapu. A leri disi no e gi Gado glori kwetikweti fu di na en e tyari a nen gi ala ogri di en moro Bigi Feanti, Satan e du. Bijbel e kari a Feanti disi „a tiriman fu grontapu”!—Yohanes 14:30; 1 Yohanes 5:19.

13. Fu san ede a de wan don sani fu denki taki Gado no man bosroiti fu ensrefi o ten a wani kon sabi fa a tamara o waka? Gi wan eksempre.

13 A leri di e taki dati Gado sabi ala sani na fesi kaba, no de fu feni na ini Bijbel èn a e gi Gado porinen. A leri disi no e taki dati Gado man du ala sani, ma taki Gado na a sma di e du ala sani. Bijbel e taki krin dati Gado man sabi na fesi o ten wan sani o pasa (Yesaya 46:9, 10). Ma a de wan don sani fu denki taki a no man bosroiti fu ensrefi san a wani kon sabi, noso san a no wani kon sabi fu a tamara. A de wan don sani tu fu denki taki en na a sma di e meki ala sani pasa. Meki wi teki wan eksempre: Kon meki wi taki dati yu ben de wan tranga sma. Yu ben sa opo ibri hebi sani di yu e si? Yu no ben o du dati! Na so a de tu nanga Gado. A man kon sabi fa a tamara o waka, ma dati no wani taki dati wan sani e dwengi en fu kon sabi ala sani na fesi. A e gebroiki a makti di a abi fu man sabi sani na fesi, o ten a wani. * A de krin taki falsi leri, sosrefi a leri di e taki dati Gado sabi ala sani na fesi kaba, no e gi Gado glori.

14. Na sortu fasi kerki sori taki den no abi lespeki gi Gado?

14 Wan tra fasi, fa kerki sori taki den no abi lespeki gi Gado, abi fu du nanga a fasi fa den bakaman fu den e tyari densrefi. Sma e fruwakti taki Kresten musu du san Yesus leri. Wan fu den sani di Yesus leri den bakaman fu en, na taki den musu „lobi makandra” èn taki den no musu „de wan pisi fu grontapu” (Yohanes 15:12; 17:14-16). San den fesiman fu Krestenhèit du? Den du trutru san Yesus leri?

15. (a) San wi kan taki fu den sani di den kerki fesiman du na ini den feti na mindri kondre? (b) Sortu krakti a ben abi tapu milyunmilyun sma di den si fa kerki fesiman tyari densrefi?

15 Luku san den kerki fesiman du te feti ben de. Den horibaka gi furu feti na mindri kondre. Den ben feni den feti bun, èn den teki fesi srefi na ini den feti disi. Den kerki fesiman blesi den legre èn den ben feni en bun taki den srudati ben kiri sma. Fu dati ede wi musu fu aksi wisrefi: ’Noiti den kerki fesiman disi prakseri taki den kerki fesiman fu a kondre di e feti nanga den, e du a srefi sani tu?’ (Luku a faki „Sortu sei Gado e teki?”) Den kerki fesiman no e gi Gado glori te den e taki dati Gado e horibaka gi den na ini den ogri-ati feti. Èn den no e gi Gado glori tu te den e fruklari taki den markitiki di skrifi na ini Bijbel kon owru, èn te den e tapu den ai gi ala sortu seks hurudu di sma e du. Den e meki wi prakseri den kerki fesiman di Yesus ben kari „kruktudu sma” nanga ’sma di e sori trawan a pasi, ma den breni’ (Mateyus 7:15-23; 15:14). Den sani di den kerki fesiman du, meki taki milyunmilyun sma no lobi Gado moro.—Mateyus 24:12.

Suma na den sma di e gi Gado glori trutru?

16. Fu san ede wi musu go luku san skrifi na ini Bijbel, efu wi wani feni a piki tapu na aksi suma na den sma di e gi Gado glori trutru?

16 Efu moro furu fu den prenspari sma di abi bigi nen, no gi Gado glori, dan suma na den sma di e gi Gado glori trutru? Efu wi wani feni a piki tapu na aksi disi, dan wi musu luku san skrifi na ini Bijbel. A no de fu taki, dati Gado abi a reti fu taki fa a wani taki sma musu gi en glori, èn na ini Bijbel, a Wortu fu en, a skrifi san na den markitiki fu en (Yesaya 42:8). Kon meki wi go luku dri fasi fa wi kan gi Gado glori, èn ibri leisi wi o kisi a piki tapu na aksi suma na den sma di e gi Gado glori trutru.

17. Fa Yehovah srefi sori taki a prèise di sma e prèise en nen na wan prenspari sani di abi fu du nanga a wani fu en? Suma na ini a ten disi e prèise Gado nen na heri grontapu?

17 Na a fosi presi, wi kan gi Gado glori te wi e prèise en nen. Te wi e luku san Yehovah ben taigi Yesus, dan wi kan si taki disi na wan tumusi prenspari sani di abi fu du nanga a wani fu Gado. Wan tu dei fosi Yesus dede, a ben begi: „Tata, gi yu nen glori.” Ne wan sten piki en: „Mi ben gi en glori kaba èn mi sa gi en glori baka” (Yohanes 12:28). A no abi misi taki Yehovah srefi na a sma di taki den wortu disi. Den sani di a taki, e sori krin taki a de wan prenspari sani gi en te sma e gi en nen glori. We, suma na ini a ten disi e meki a nen fu Yehovah bekènti èn e prèise a nen disi na heri grontapu, so taki Yehovah kan kisi glori? Na Yehovah Kotoigi e du dati, èn den e du disi na ini 235 kondre!—Psalm 86:11, 12.

18. Fa wi kan kon sabi suma na den sma di e anbegi Gado nanga „waarheid”, èn sortu grupu leri sma den waarheid fu Bijbel moro leki wan hondro yari kaba?

18 Na a di fu tu presi, wi kan gi Gado glori te wi e leri sma tru sani fu en. Yesus ben taki dati tru anbegiman ben o „anbegi [Gado] nanga . . . waarheid” (Yohanes 4:24). Fa wi kan kon sabi suma na den sma di e anbegi Gado nanga „waarheid”? Den musu drai den baka gi leri di no de fu feni na ini Bijbel èn di no e leri sma tru sani fu Gado èn fu a wani fu en. Na presi fu dati, den sma disi musu leri trawan den soifri waarheid di de fu feni na ini Gado Wortu, namku: Yehovah na a Moro Hei Gado èn en wawan abi a reti fu kisi glori leki a Moro Heiwan di de (Psalm 83:18); Yesus na Gado Manpikin èn en na a Tiriman di Gado poti fu tiri a Mesias Kownukondre (1 Korentesma 15:27, 28); Gado en Kownukondre o santa Yehovah nen èn a o du san Yehovah abi na prakseri nanga grontapu èn nanga den sma di e libi na grontapu (Mateyus 6:9, 10); a bun nyunsu fu a Kownukondre disi musu preiki na heri grontapu (Mateyus 24:14). Moro leki wan hondro yari kaba, wán grupu nomo de di leri trawan den moi tru tori disi na wan getrow fasi, èn dati na Yehovah Kotoigi!

19, 20. (a) Fu san ede Gado kan kisi glori te wan Kresten e tyari ensrefi na wan fasi di fiti? (b) Sortu aksi kan yepi wi fu kon sabi suma na ini a ten disi na den sma di e gi Gado glori fu di den e tyari densrefi na wan fasi di fiti?

19 Na a di fu dri presi, wi kan gi Gado glori te wi e hori wisrefi na den markitiki fu en. Na apostel Petrus ben skrifi: „Tan tyari unsrefi na wan bun fasi na mindri den pipel, so taki te den e taki dati unu na ogri sma, dan den bun wroko fu unu di den si nanga den eigi ai, sa meki taki den gi glori na Gado na a dei te a sa ondrosuku sani” (1 Petrus 2:12). Den sani di wan Kresten e du e poti prakseri na a bribi fu en. Te sma e luku san a Kresten disi e du, sobun te den e si taki a bribi fu a Kresten e meki taki a e tyari ensrefi na wan fasi di fiti, dan dati e gi Gado glori.

20 Suma na ini a ten disi e gi Gado glori fu di den e tyari densrefi na wan fasi di fiti? We, sortu kerki grupu de di kisi prèise fu someni tiriman fu di den na sma di e libi na ini vrede, den e hori densrefi na den wet fu kondre èn den e pai a belasting moni fu den? (Romesma 13:1, 3, 6, 7) Suma na den wan di ala sma na grontapu sabi leki sma di e libi na ini wánfasi nanga den Kresten brada nanga sisa fu den, awansi den de fu difrenti ras noso kondre? (Psalm 133:1; Tori fu den Apostel 10:34, 35) Sortu grupu e tyari a nen taki den e gi Bijbel leri di e meki taki sma e si den wet fu kondre, den gronprakseri gi osofamiri, èn den bun gwenti nanga wet di skrifi na Bijbel, leki warti sani? Soso wán grupu de di e sori taki den e tyari densrefi na wan fasi di fiti èn di e du ala den sani disi. A grupu disi na Yehovah Kotoigi!

Yu sosrefi e gi Gado glori?

21. Fu san ede wi musu ondrosuku efu wi na sma di e gi Yehovah glori?

21 Wi alamala musu aksi wisrefi: ’Mi na wan sma di e gi Yehovah glori?’ Te wi e leisi Psalm 148, dan wi kan si taki moro furu fu den sani di Gado meki, e gi en glori. Ala den engel, a hemel di wi kan si nanga wi ai, grontapu nanga ala den meti, e prèise Yehovah (Vers 1-10). Na wan sari taki moro furu libisma no e du disi! Te yu e libi na wan fasi di e gi Gado glori, dan yu e du a srefi sani di tra mekisani e du te den e prèise Yehovah (Vers 11-13). Disi na a moro bun fasi fa yu kan gebroiki yu libi.

22. Sortu blesi yu o kisi te yu e gi Yehovah glori, èn sortu fasti bosroiti yu musu abi?

22 Efu yu e gi Yehovah glori, dan yu o kisi furu blesi. Te yu e bribi na ini a frulusu ofrandi fu Krestes, dan yu o kon bun baka nanga Gado. A banti di yu o abi nanga yu hemel Tata o meki taki yu o libi na ini vrede nanga en èn yu o kisi furu wini (Romesma 5:10). Efu yu e suku moro fasi fu gi Gado glori, dan yu o tron wan sma di no e lasi howpu èn di abi furu warderi (Yeremia 31:12). Dan yu o man yepi trawan fu libi wan koloku èn prisiri libi, èn na a fasi disi yusrefi o firi moro koloku (Tori fu den Apostel 20:35). Meki a de so, taki yu na wan fu den sma di abi a fasti bosroiti fu gi Gado glori fu ala ten!

[Futuwortu]

^ paragraaf 2 A wortu „biomimetiek” komopo fu a Griki wortu biʹos, san wani taki „libi”, nanga a wortu miʹme·sis, san wani taki „teki sani abra”.

^ paragraaf 8 Efu yu wani sabi moro fini fa a hemel di wi man si nanga wi ai, e buweisi taki Gado abi makti nanga koni, dan leisi kapitel 5 nanga 17 fu a buku Kon krosibei na Yehovah, di Yehovah Kotoigi tyari kon na doro.

^ paragraaf 13 Luku Inzicht in de Schrift, pisi 1, bladzijde 853, di Yehovah Kotoigi tyari kon na doro.

Yu kan memre disi ete?

• Fu san ede wi kan taki dati furu sabiman no yepi sma fu gi Gado glori?

• San na tu fasi fa den kerki tapu sma fu gi Gado glori?

• Na sortu fasi wi kan gi Gado glori?

• Fu san ede yu musu ondrosuku efu yu na wan sma di e gi Yehovah glori?

[Aksi fu a tori disi]

[Faki na tapu bladzijde 12]

„Sortu sei Gado e teki?”

Wan man di ben de na ini a Legre fu Doisrikondre na ini a di fu Tu Grontapufeti, ben tron wan Kotoigi fu Yehovah bakaten, èn a e fruteri:

„San ben bruya mi na ini ala den yari di a feti disi ben e feti . . . na taki den kerki fesiman fu pikinmoro ala den kerki, soleki den Lomsu, den Luthersma, nanga den Episcopaal-sma, ben blesi den opolani nanga den sma di ben o frei den opolani, bifo den ben o frei gowe fu lusu den bom na tapu sma fu kiri den. Nofo tron mi ben denki: ’Sortu sei Gado e teki?’

Na tapu a leribuba di den den Doisri srudati ben e weri, yu ben kan leisi den wortu Gott mit uns (Gado de nanga wi). Ma mi ben aksi misrefi: ’Fu san ede Gado no de nanga srudati di e feti na a tra sei, di abi a srefi bribi leki mi èn di e begi a srefi Gado?’”

[Prenki na tapu bladzijde 10]

Na heri grontapu, Yehovah Kotoigi e gi Gado glori trutru