Go na content

Go na table of contents

Suma na a moro bun tiriman gi a ten disi?

Suma na a moro bun tiriman gi a ten disi?

Suma na a moro bun tiriman gi a ten disi?

Na ini 1940, na Asamblei fu Ingrisikondre ben abi bigi problema nanga den tiriman fu den. David Lloyd George, wan man fu 77 yari, di ben e arki a konmakandra, ben de a sma di meki taki Ingrisikondre wini a Fosi Grontapufeti. Den furu yari di a ben de kaba na ini politiek ben meki taki a ben man ondrosuku finifini na sortu fasi heihei tiriman e du a wroko fu den. Di a hori wan takimakandra gi na Ingrisi Asamblei tapu 8 mei, dan a taki: „A pipel wani gi ala san den abi solanga den abi wan tiriman, solanga Gran Lanti e sori krin san a abi na prakseri, èn solanga a pipel de seiker taki den sma di e tiri a kondre e du ala san den man.”

DEN sani di Lloyd George taki, e sori krin taki sma wani taki den tiriman fu den e tiri a kondre bun èn taki den e du opregti muiti fu meki sani go moro bun na ini a kondre. Wan sma di e wroko gi wan politiek grupu di e du muiti fu tron den tiriman fu wan kondre, e taki en so: „Te sma e stem gi wan presidenti, dan den e stem gi wan sma di den e frutrow; den e poti a libi fu den, a tamara fu den, nanga den pikin fu den na ini en anu.” A tiriman di trawan e frutrow na so wan fasi, teki wan bun bigi frantwortu na en tapu. Fa so?

A grontapu fu wi lai nanga problema di pikinmoro no man kisi wan lusu. Fu eksempre, sortu tiriman abi a koni nanga a makti fu man puru ogridu nanga orloku? Sortu tiriman na ini a ten disi abi a moni nanga a sari-ati fu man gi ala sma nyanyan, krin watra, nanga datrayepi? Suma abi a sabi nanga a fasti bosroiti fu kibri den busi, a loktu nanga a watra fu wi èn fu meki den kon bun baka? Suma man meki taki ala libisma kan libi wan langa èn koloku libi, iya, suma abi a makti fu du dati?

Libisma no man du ala den sani disi

A tru taki son tiriman du furu bun sani. Ma den kan du a wroko fu den soso wan tu yari nomo, èn suma o kon baka dati? Wan fu den moro bun tiriman di oiti ben de, na Kownu Salomo fu owruten Israel, èn a ben prakseri fu na aksi disi. Ensrefi ben taki: „Mi, iya mi, ben abi bita-ati gi ala a tranga wroko di mi ben du na ondro a son, di mi ben sa libi na baka gi a sma di ben o kon baka mi. Èn suma sabi efu a sa sori fu de koni noso don? Toku a sa kon basi ala a tranga wroko di mi ben du èn di mi ben sori koni na ondro a son. Disi tu de fu soso.”—Preikiman 2:18, 19.

Salomo no ben sabi efu a sma di ben o teki a wroko fu en abra, ben o man tan du den bun sani di ensrefi ben du, noso efu a sma disi ben o pori ala a wroko di Salomo du. Salomo ben feni taki na „fu soso” nyun tiriman ben e kon na ini a presi fu den owruwan di ben de kaba. Tra Bijbel e taki dati a sani disi na wan „soso sani”. Wan Bijbel e taki: „Na du no du.”

Son leisi, sma e puru tiriman nanga tranga, fu di den wani wan kenki. Sma kiri bun tiriman aladi den ben e du a wroko fu den. Wan leisi, Abraham Lincoln, wan lespeki presidenti fu Amerkankondre, taigi den sma di ben e arki en: „Unu teki mi fu du wan prenspari wroko fu wan syatu pisi ten nomo, èn now unu feni taki mi abi furu makti, ma dyonsrode mi no sa abi a makti disi moro.” Fu tru a ben de presidenti fu wan syatu pisi ten nomo. Presidenti Lincoln du someni sani gi a pipel èn a ben wani du someni tra sani ete, ma toku a tiri a kondre fu en fo yari nomo. Den ben poti en fu tiri ete fo yari leki presidenti, ma a no ben bigin bunbun nanga a wroko disi ete, di wan man kiri en fu di a ben wani wan tra tiriman.

Srefi a moro bun libisma tiriman no kan taki fa a tamara fu en o waka. We, dan yu musu frutrow den nanga a tamara fu yu? Bijbel e taki: „No poti un frutrow tapu heiheisma, noso tapu a manpikin fu libisma na grontapu, di frulusu no de na en. En yeye e komoto gowe, a e go baka na en gron; na a dei dati den prakseri fu en e lasi gowe.” Da Bijbel na ini Sranantongo e taki fu a lasti pisi na ini vers 4: „Tapoe da dei dati, hem prakseri no de moro.”—Psalm 146:3, 4.

Kande yu feni en wan muilek sani fu bribi taki wi no musu frutrow na ini libisma leki tiriman. Ma Bijbel no e taki dati noiti libisma no sa abi wan bun tiriman. „Luku! Wan kownu sa tiri na ini regtfardikifasi srefi”, na so Yesaya 32:1 e taki. Yehovah Gado, a Mekiman fu libisma, poti „wan kownu” gi libisma, wan Tiriman di sa teki a makti abra na grontapu heri esi. Suma na en? Bijbel profeititori e taki suma na a sma disi.

Wán sma nomo bun trutru fu tiri

Tu dusun yari pasa, wan engel taigi wan yongu Dyu uma di ben nen Maria: „Yu sa de nanga bere èn yu sa kisi wan manpikin, èn yu musu kari en Yesus. A wan disi sa bigi èn den sa kari en a Manpikin fu a Moro Heiwan; èn Yehovah Gado sa gi en a kownusturu fu en tata David, èn a sa tiri leki kownu abra na oso fu Yakob fu têgo, èn en kownukondre no sa kon na wan kaba” (Lukas 1:31-33). Iya, Yesus fu Nasaret na a Kownu di den e taki fu en na ini Bijbel profeititori.

Nofo tron yu kan si na tapu den skedrei di kerkisma e meki fu Yesus, taki a de wan beibi, noso wan sma di swaki, di mangri, èn di no e nyan nofo, noso wan tumusi seryusu sma di no e du noti awansi sortu ogri den sma e du en. Den skedrei disi no e gi sma deki-ati fu frutrow tapu Yesus leki Tiriman. Ma a trutru Yesus Krestes fu Bijbel ben gro kon tron wan tranga, gosontu man di ben de fayafaya èn di no ben frede fu teki fesi. A ben abi tra eigifasi tu di meki taki a de wan bun tiriman (Lukas 2:52). Na ini a pisi di e kon now, yu kan si san na wan tu moi eigifasi fu Yesus.

Yesus ben tan loyaal dorodoro. Fu di Yesus ben abi wan krin ati èn a ben de opregti, meki a ben kan taigi den feanti fu en na fesi ala sma taki efu den ben man, dan den ben musu sori sma sortu ogri a ben du. Den no ben man du dati (Yohanes 8:46). Fu di a ben gi leri sondro fu hoigri, meki furu opregtisma ben wani tron bakaman fu en.—Yohanes 7:46; 8:28-30; 12:19.

Yesus ben gi ensrefi abra na Gado dorodoro. Fu di Yesus ben abi a fasti bosroiti fu klari a wroko di Gado ben gi en fu du, meki nowan feanti, awansi a ben de wan libisma, noso wan ogri yeye, ben man puru en prakseri fu a wroko disi. A no ben frede te sma ben wani du en wan ogri (Lukas 4:28-30). A no ben lasi-ati te a ben kon weri noso te angri ben kiri en (Yohanes 4:5-16, 31-34). Srefi di den mati fu en gowe libi en, a ben tan poti prakseri na a wroko di a ben abi fu du.—Mateyus 26:55, 56; Yohanes 18:3-9.

Yesus ben broko en ede nanga sma trutru. A ben gi nyanyan na sma di ben de nanga angribere (Yohanes 6:10, 11). A ben trowstu den sma di ben lasi-ati (Lukas 7:11-15). A ben meki taki brenisma ben man si baka, taki dofusma ben man yere baka, èn taki sma di ben siki, ben kon gosontu baka (Mateyus 12:22; Lukas 8:43-48; Yohanes 9:1-6). A ben gi den apostel fu en di ben wroko tranga, deki-ati baka (Yohanes, kapitel 13-17). A ben de „a tumusi bun skapuman” di ben sorgu gi den skapu fu en.—Yohanes 10:11-14.

Yesus ben de klariklari fu wroko. A ben wasi den futu fu den apostel fu en fu leri den wan prenspari sani (Yohanes 13:4-15). En eigi futu ben kon doti te a ben e preiki a bun nyunsu na tapu den fugufugu pasi fu Israel (Lukas 8:1). Srefi te a ben wani teki bro na „wan tiri presi”, toku a ben de klariklari fu gi a pipel leri te den ben wani kon sabi moro (Markus 6:30-34). Na so fasi a ben sori ala Kresten taki den ben musu de fayafaya.—1 Yohanes 2:6.

Di Yesus klari a wroko fu en, a gowe fu grontapu. Fu di a ben tan getrow, meki Yehovah Gado gi en a grani fu tron kownu èn fu libi na ini hemel sondro fu man dede. Bijbel e taki fu Yesus di kisi wan opobaka: „Now di Krestes opo baka, a no sa dede moro; dede no abi makti na en tapu moro” (Romesma 6:9). Yu kan de seiker taki a de a moro bun Tiriman gi libisma. Te Krestes Yesus teki a makti abra na grontapu, dan a no o de fanowdu moro taki wan tra sma de tiriman, noso taki wan nyun tirimakti musu kon. Noiti wan sma o puru en leki tiriman, èn nowan don sma o man tapu a wroko fu en, noso o man pori ala sani di a o du. Ma sortu bun sani a o du gi libisma?

San a nyun tiriman disi o du

Na ini Psalm 72, wi man leisi a profeititori di e taki finifini san na wan tu sani di a volmaakti Kownu disi di no man dede, o du te a o tiri. Na ini vers 7 nanga 8 wi e leisi: „Na ini den dei fu en a regtfardikiwan sa sproiti, èn vrede sa de pasa marki, teleki a mun no de moro. Èn a sa abi sma di de na en ondro, fu se te go miti se èn fu a Liba te na den uku fu grontapu.” Te Yesus o tiri den sma na grontapu na wan fasi di o tyari wini kon, dan den sma kan de seiker taki ala sani o waka bun nanga den fu têgo. A o pori ala fetisani di de èn srefi a firi di sma o abi fu wani feti, a o puru na ini den ati. Den sma na ini a ten disi di e du trawan ogri neleki den na krasi tigri, noso den wan di e libi nanga makandra neleki den na krasi beer di nowan sma man dwengi, o tyari densrefi na wan heri tra fasi (Yesaya 11:1-9). Vrede o de pasa marki.

Psalm 72 e taki moro fara na ini vers 12 te nanga 14: „A sa frulusu a pôtiwan di e bari fu kisi yepi, sosrefi a sma di e kisi kwinsi èn ibri sma di no abi yepiman. A sa firi sari gi a mofinawan èn gi a pôtiwan, èn a sa frulusu den sili fu den pôtiwan. Fu kwinsi èn fu ogri di e du nanga tranga a sa frulusu a sili fu den, èn a brudu fu den sa de warti na ini en ai.” Den mofinawan, den pôtisma, nanga den sma di e pina, o tron memre fu wán koloku libisma famiri, di de wán fu di den abi Kownu Yesus Krestes leki tiriman. Na presi taki den o firi pen, noso taki den o lasi-ati, den o abi soso prisiri.—Yesaya 35:10.

Vers 16 e pramisi: „Siri-nyanyan sa de bogobogo na grontapu; na tapu na ede fu den bergi sani sa de pasa marki.” Na ini a ten disi, milyunmilyun sma na grontapu abi angri doronomo. Furu tron, politiek nanga bigi-ai fu sma e meki taki sma no e kisi nofo nyanyan fu di a no e prati na wan eerlijk fasi, so taki ipi-ipi sma, spesrutu pikin-nengre, e dede fu di den no ben abi nofo fu nyan. Ma te Yesus Krestes o de tiriman, dan a problema disi no sa de moro. A o blesi grontapu na so wan fasi taki sma sa man koti switi nyanyan bogobogo. Ala libisma o man nyan bun.

Yu ben sa wani prisiri tu fu den blesi disi di libisma o kisi te den o abi wan bun tiriman? Efu dati de so, dan wi e gi yu deki-ati fu kon leri moro fu a Tiriman di dyonsro o teki a makti abra na grontapu. Yehovah Kotoigi o prisiri fu yepi yu fu kon leri sabi en. Yu no sa lasi-ati, bika Yehovah Gado srefi e taki fu en Manpikin: „Mi, iya mi, poti mi kownu na tapu Sion, mi santa bergi.”—Psalm 2:6.

[Faki na tapu bladzijde 5]

WANTRONSO SMA PURU EN LEKI TIRIMAN

Nofo tron a de so, taki wan tiriman kan de seiker taki den bakaman fu en o lespeki en èn o horibaka gi en te a e sorgu taki vrede de na ini a pisi ten di a e tiri, noso taki den kan libi na ini seikerfasi. Ma efu wan sani pasa di e meki taki sma no e frutrow moro na en tapu, dan fosi yu denki wan trawan o kon na ini en presi. Dyaso na wan tu eksempre di e sori sortu sani ben meki taki sma puru tranga tiriman.

A takru situwâsi pe sma musu libi na ini. Na a kaba fu a di fu 18 yarihondro, furu Fransiman ben abi fu pai bun furu belasting moni, ma den no ben abi nofo fu nyan. Den sani disi meki taki wan bigi revo kon na ini Fransikondre, èn a bakapisi ben de taki sma koti na ede fu Kownu Louis XVI puru.

Orloku. A Fosi Grontapufeti ben tyari wan kaba kon na a tiri fu wan tu fu den moro tranga kèiser na ini a historia. Fu eksempre, na orloku ben meki taki sma na ini Sint Petersburg, Rosiakondre, no ben man feni nofo nyanyan, èn a bakapisi ben de taki na ini 1917 wan bigi revo di den kari a Februari Revo, kon na ini a kondre. A revo disi meki taki den puru Kèiser Nicholas II leki tiriman èn den Komunist-sma teki a tirimakti abra. Na ini november 1918, Doisrikondre ben wani vrede, ma den kondre di ben e wroko nanga makandra fu feti teige Doisrikondre, no ben wani tapu nanga a feti teleki wan tra tiriman ben kon na ini a kondre disi. A bakapisi fu disi ben de taki a Doisri Kèiser Wilhelm II ben abi fu go libi na ini katibo na Bakrakondre.

Sma wani tra fasi fu tiri. Na ini 1989, a tirimakti na ini den kontren di Rosiakondre ben e tiri, kon kenki. Den tirimakti di ben gersi so tranga, ben fadon fu di a pipel no ben wani Komunist tiriman moro èn den poti tiriman di ben wani tiri na wan tra fasi.

[Prenki na tapu bladzijde 7]

Yesus ben gi nyanyan na sma di ben de nanga angribere, a ben dresi sikisma, èn a ben de wan moi eksempre gi ala Kresten

[Sma di abi a reti fu a prenki na tapu bladzijde 4]

Lloyd George: Photo by Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images