Go na content

Go na table of contents

Edepenti fu a buku Krutuman

Edepenti fu a buku Krutuman

A Wortu fu Yehovah de libilibi

Edepenti fu a buku Krutuman

FA Yehovah e handri te en eigi pipel e drai baka gi en èn e bigin anbegi falsi gado? San a e du te den e weigri ibri tron baka fu gi yesi na en èn te den e bari kari en fu yepi den, soso te den de na nowtu? Yehovah e du wan sani fu frulusu den, srefi te den e trangayesi en? A buku Krutuman e gi piki tapu den aksi disi èn tapu tra prenspari aksi. A profeiti Samuel kaba skrifi a buku disi na a ten fu 1100 b.G.T., èn a buku disi e fruteri fu sani di pasa na ini wan pisi ten fu sowan 330 yari, sensi a dede fu Yosua teleki a fosi kownu fu Israel bigin tiri.

A buku Krutuman de wan pisi fu a krakti wortu noso boskopu fu Gado, èn a warti srefisrefi gi wi (Hebrewsma 4:12). Den span tori di skrifi na ini, e meki wi kon sabi sortu fasi Gado abi. Den sani di wi kan leri fu den tori disi, e tranga a bribi fu wi èn den e yepi wi fu grabu „a trutru libi” èn hori bun steifi; „a trutru libi” disi na a têgo libi na ini a nyun grontapu di Gado pramisi (1 Timoteyus 6:12, 19; 2 Petrus 3:13). Den sani di Yehovah du fu frulusu en pipel, e meki wi si nownow kaba fa a o tyari wan moro kefalek frulusu kon nanga yepi fu en Manpikin, Yesus Krestes, na ini a ten di e kon.

FU SAN EDE KRUTUMAN BEN DE FANOWDU?

(Krutuman 1:1–3:6)

Den Israelsma, di ben abi Yosua leki fesiman, wini den kownu fu a kondre Kanan; baka dati ibriwan fu den lo fu Israel e kisi wan pisi kontren leki famirigudu èn den e go tan na ini a kondre. Ma den Israelsma no e puru ala den sma na ini a kondre. Disi e kon de wan trutru tesi gi Israel.

Den bakapikin fu den, di e kon baka te Yosua dede, ’no sabi Yehovah nanga den sani di a du gi Israel’ (Krutuman 2:10). Boiti dati, a pipel e go trow nanga sma fu Kanan èn den e go anbegi den gado fu den. Sobun, Yehovah e gi Israel na ini anu fu den feanti fu den. Ma te den e kwinsi Israel bun hebi, dan den manpikin fu Israel e bari kari a tru Gado fu yepi den. Soso bruya de na ini na anbegi, a libimakandra, nanga a politiek fu Israel, èn na ini a situwâsi disi, a pisi ten e bigin fu den krutuman di Yehovah poti fu frulusu en pipel fu den feanti fu den.

Piki tapu den aksi fu Bijbel:

1:2, 4—Fu san ede Yuda e kisi a grani fu de a fosi lo di kan go libi na a pisi kontren di den ben kisi? Soleki fa a gwenti ben de, dan na a lo fu Ruben, a fosi geborewan fu Yakob, ben musu kisi a grani disi. Ma na ini a profeititori di Yakob taki leti bifo a dede, a ben taki na fesi kaba taki Ruben no ben o kisi bigi grani fu di a ben lasi den reti di a ben abi leki fosi geborewan. Simeon nanga Leifi ben handri na wan ogri-ati fasi, sobun den lo fu den no ben o kisi wan spesrutu pisi kontren gi densrefi, ma den ben o panya na ini heri Israel (Genesis 49:3-5, 7). Fu dati ede, na Yuda, a di fu fo manpikin fu Yakob, kisi a grani fu a fosi geborewan. A lo fu Simeon, di ben go makandra nanga a lo fu Yuda, ben kisi wan tu gron na ini a bigi pisi kontren fu Yuda. *Yosua 19:9.

1:6, 7—Fu san ede den Israelsma ben koti den doin fu den anu nanga futu fu den kownu puru, baka te den ben wini den? Soleki fa a sori, dan wan sma di no ben abi doin na en anu nanga futu, no ben man wroko moro leki srudati. Efu wan srudati ben lasi den doin fu den anu fu en, dan fa a ben o man gebroiki wan feti-owru, noso wan lansri? Èn efu a ben lasi den doin fu den futu fu en, dan a no ben o man waka so bun moro.

Sani di wi kan leri:

2:10-12. Wi musu abi a gwenti fu studeri Bijbel doronomo, so taki wi ’no frigiti ala den sani di Yehovah e du’ (Psalm 103:2). Papa nanga mama musu poti a waarheid fu Gado Wortu dipi na ini na ati fu den pikin fu den.—Deuteronomium 6:6-9.

2:14, 21, 22. Te Yehovah e gi pasi taki ogri sani miti a trangayesi pipel fu en, dan a e du disi fu strafu den, fu meki den libi wan krin libi baka, èn fu meki den drai kon baka na en.

YEHOVAH E POTI KRUTUMAN

(Krutuman 3:7–16:31)

A buku Krutuman, pe yu kan leisi den span tori fu den sani di den krutuman du, e bigin nanga a tori fu Otnièl di ben tyari wan kaba kon na a kwinsi di wan kownu fu Mesopotamia ben kwinsi Israel aiti yari langa. Nanga deki-ati, Krutuman Ehud e seti sani na so wan fasi taki a man kiri Eglon, a fatu kownu fu den Moabsma. A deki-ati Krutuman Samgar wawan e kiri 600 Filistiasma nanga wan srapu tiki di sma e gebroiki gi kaw. Barak nanga en legre fu tin dusun man di no abi furu fetisani, e wini a makti legre fu Sisera krinkrin, fu di Debora, di e wroko leki umaprofeiti, e gi en deki-ati èn Yehovah e horibaka gi en. Dan Yehovah e poti Gideon leki krutuman èn a e meki en nanga den 300 man fu en wini den Midiansma.

Nanga yepi fu Yefta, Yehovah e frulusu Israel fu den Amonsma. Tola, Yair, Ebsan, Elon, nanga Abdon de sosrefi na mindri den 12 krutuman fu Israel. A ten fu den Krutuman e kon kaba nanga Simson, di e feti teige den Filistiasma.

Piki tapu den aksi fu Bijbel:

4:8—Fu san ede Barak ben wani nomonomo taki na umaprofeiti Debora musu go na feti nanga en? Soleki fa a sori, dan Barak ben firi leki en wawan no ben o man wini a feti teige a legre fu Sisera. Te na umaprofeiti ben o go nanga en, dan Barak nanga den man fu en ben o abi a dyaranti taki Gado ben e tiri den, èn dati ben o gi den deki-ati. Fu dati ede, a no frede Barak ben e frede di a ben wani nomonomo taki Debora musu go nanga en, ma na sori a ben sori taki a abi wan tranga bribi.

5:20—Fa den stari na hemel ben e feti gi Barak? Bijbel no e taki nowan sani di e sori taki na engel ben e yepi en, noso taki na bigi ston ben e fadon komoto fu hemel; den koniman fu Sisera ben si disi leki wan marki di ben sori taki rampu ben o miti den. Bijbel no e taki tu dati disi ben abi fu du nanga den sani di den stari-lukuman fu Sisera ben taki, sani di no kon tru. Ma a no de fu taki dati Gado ben yepi Barak, awinsi fa no fa.

7:1-3; 8:10—Fu san ede Yehovah taki dati den 32.000 man fu Gideon ben furu tumusi fu go feti teige a feanti legre fu 135.000 man? Yehovah ben taki disi, fu di na en ben o meki Gideon nanga den man fu en wini a strei. Gado no ben wani den fu denki taki den wini den Midiansma nanga den eigi krakti.

11:30, 31—Di Yefta meki a sweri fu en, dan a ben abi na prakseri fu srakti wan libisma leki ofrandi gi Gado? Yefta no ben kan denki so wan sani kwetikweti, bika a Wet ben taki krin: „Nowan sma musu de na yu mindri di e meki en manpikin noso en umapikin pasa na ini faya” (Deuteronomium 18:10). Ma toku, Yefta ben abi wan libisma na prakseri di a meki en sweri; a no ben e prakseri wan meti. Soleki fa a sori, dan den meti di den Israelsma ben kan gebroiki leki srakti-ofrandi, no ben e tan na ini oso. Èn fu srakti wan meti leki ofrandi gi Gado, no ben de wan spesrutu sani. Yefta ben sabi taki a sma di ben o komoto na ini en oso, ben kan de en umapikin. Na a sma di ben o komoto na ini na oso fu en, Yefta ben o gi „leki bron-ofrandi”, fu di a sma dati ben o abi fu gi en heri libi fu dini Yehovah na ini a santa presi fu En.

Sani di wi kan leri:

3:10. A no a koni fu libisma, ma na a yeye fu Yehovah e meki taki wan sma e doro marki na yeye fasi.—Psalm 127:1.

3:21. A deki-ati krutuman Ehud ben man wroko heri bun nanga a feti-owru fu en. Wi musu leri fu wroko heri bun nanga „a feti-owru fu a yeye, dati na Gado wortu”. Disi wani taki dati wi musu gebroiki Bijbel na wan deki-ati fasi na ini a diniwroko fu wi.—Efeisesma 6:17; 2 Timoteyus 2:15.

6:11-15; 8:1-3, 22, 23. Wi kan leri dri prenspari sani fu a sakafasi fu Gideon: (1) Te wi e kisi wan grani fu du wan wroko, dan wi musu prakseri a frantwortu di wi e kisi nanga a grani dati, na presi fu prakseri a biginen noso a hei posisi di wi kan kisi. (2) Te wi e kisi fu du nanga sma di lobi meki trobi, dan a moro koni sani fu du, na fu sori sakafasi. (3) Sakafasi o yepi wi fu no poti tumusi furu prakseri na a posisi fu wi.

6:17-22, 36-40. Wi musu luku bun fu „no bribi ibri boskopu di gersi wan boskopu fu Gado”. Na presi fu dati, wi musu „ondrosuku den boskopu disi fu si efu den e komoto fu Gado trutru” (1 Yohanes 4:1). Te wan nyun Kresten owruman wani sabi seiker efu a rai di a o gi wan sma, na rai di komoto fu Gado Wortu trutru, dan a bun efu a taki fosi nanga wan owruman di abi moro ondrofeni.

6:25-27. Gideon ben wroko na wan koni fasi fu no meki den gensman fu en atibron fu soso. Te wi e preiki a bun nyunsu, dan wi musu luku bun fu no taki na wan fasi di o meki tra sma atibron fu soso.

7:6. Te wi e du diniwroko gi Yehovah, dan wi musu de leki den 300 man fu Gideon; wi musu de na ai èn wi musu de fayafaya.

9:8-15. A de wan don sani fu du sani na wan heimemre fasi èn fu feti fu kisi wan hei posisi, noso fu kisi makti!

11:35-37. A no de fu taki dati a bun eksempre fu Yefta yepi en umapikin fu kisi tranga bribi èn fu gi ensrefi na ini na anbegi fu Gado. Papa nanga mama na ini a ten disi kan de so wan eksempre gi den pikin fu den.

11:40. Te wi e prèise wan sma di e sori taki a de klariklari fu dini Yehovah, dan dati e gi a sma deki-ati.

13:8. Te papa nanga mama e gi den pikin fu den leri, dan den musu aksi Yehovah na ini begi fu tiri den èn den musu teki a rai fu en tu.—2 Timoteyus 3:16.

14:16, 17; 16:16. Te wan sma e tan krei èn e tan dwengi fu meki wan trawan du wan sani gi en, dan dati kan pori a matifasi di a abi nanga a trawan.—Odo 19:13; 21:19.

TRA OGRI DI ISRAEL DU

(Krutuman 17:1–21:25)

A lasti pisi fu a buku Krutuman abi tu moi tori. A fosiwan abi fu du nanga wan man di ben nen Mika. A man disi e poti wan popki fu wan falsi gado na ini en oso èn a e meki wan Leifisma wroko leki wan priester gi en. Baka di den sma fu a lo Dan pori a foto Lais, noso Lesem, dan den e bow den eigi foto èn den e kari a foto disi Dan. Den e gebroiki a popki fu Mika nanga a priester fu en, fu seti wan tra fasi fu anbegi na ini a foto Dan. Soleki fa a sori, dan den e teki a foto Lais abra fosi Yosua dede.—Yosua 19:47.

A di fu tu tori e pasa syatu baka di Yosua dede. Na wan tumusi ogri-ati fasi son man fu Gibea, wan foto fu a lo fu Benyamin, abi seks nanga wan uma èn disi e meki taki te fu kaba pikinmoro a heri lo fu Benyamin lasi gowe; soso 600 mansma e tan na libi. Ma sani ben seti na wan bun fasi, so taki den mansma disi ben man teki wefi gi densrefi, èn disi e meki taki pikinmoro 60.000 fetiman ben de na ini a lo dati na a ten di David ben e tiri leki kownu.—1 Kroniki 7:6-11.

Piki tapu den aksi fu Bijbel:

17:6; 21:25—Efu ’ibriwan sma ben gwenti fu du san reti na ini en eigi ai’, dan disi no ben o tyari moro bruya kon na ini a kondre? Disi no abi fu de so, bika Yehovah ben seti furu sani fu tiri en pipel. A ben gi den a Wet nanga den priester fu leri den a wani fu en. Na ini prenspari afersi, a granpriester ben kan suku rai na Gado nanga yepi fu na Urim nanga a Tumim (Exodus 28:30). Ibri foto ben abi owruman sosrefi di ben man gi bun rai. Te wan Israelsma ben gebroiki den sani disi di Yehovah ben seti, dan a ben o man gebroiki en konsensi na wan bun fasi. Efu na a fasi disi a ben o du „san reti na ini en eigi ai”, dan sani ben o go bun nanga en. Na a tra sei, efu wan sma no ben e hori ensrefi na a Wet èn efu ensrefi ben e taki fa a ben wani tyari ensrefi èn fa a ben wani anbegi Gado, dan a ben o kisi takru bakapisi na ini en libi.

20:17-48—Fu san ede Yehovah ben gi pasi taki den Benyaminsma wini den tra lo tu leisi, aladi den Benyaminsma ben musu kisi strafu? Yehovah ben gi pasi taki den tra getrow lo lasi furu na ini a bigin, fu di a ben wani luku efu den ben abi a fasti bosroiti fu puru ala ogridu na ini Israel.

Sani di wi kan leri:

19:14, 15. A fasi fa den sma fu Gibea ben sori taki den no lobi fu teki sma na ini oso, e sori taki den no ben e hori densrefi na bun gwenti nanga wet. Kresten e kisi a rai fu ’abi a gwenti fu gi sma wan switikon na ini den oso’.—Romesma 12:13.

A frulusu di e kon

Heri esi now, Gado Kownukondre na ini anu fu Krestes Yesus o pori na ogri grontapu èn a o tyari bigi frulusu kon gi den opregtisma nanga den wan di de sondro fowtu (Odo 2:21, 22; Danièl 2:44). ’Ala feanti fu Yehovah sa kisi pori, èn den wan di lobi en, sa de neleki te a son e kon na ini ala en glori’ (Krutuman 5:31). Meki wi sori taki wi de na mindri den wan di lobi Yehovah, fu di wi e du san wi leri fu a buku Krutuman.

Wan prenspari sani di e kon na krin ibri tron baka na ini a buku fu den Krutuman, na disi: Te wan sma e gi yesi na Yehovah, dan a o kisi furu blesi, èn te a e trangayesi Yehovah, dan a o kisi takru bakapisi (Deuteronomium 11:26-28). Iya, a de tumusi prenspari taki wi tron sma di e ’gi yesi nanga wi heri ati’ na a wani fu Gado di a tyari kon na krin gi wi!—Romesma 6:17; 1 Yohanes 2:17.

[Futuwortu]

^ paragraaf 5 Den Leifisma no ben kisi wan pisi kontren gi densrefi na ini a Pramisi Kondre, boiti 48 foto di ben panya na ini heri Israel.

[Karta tapu bladzijde 25]

(Efu yu wani si pe den sani disi skrifi, luku a tijdschrift)

„Yehovah ben e poti krutuman gi den, èn den ben e frulusu den fu na anu fu den sma di ben e fufuru den na wan ogri-ati fasi.”—Krutuman 2:16

KRUTUMAN

1. Otnièl (Lo fu Manase)

2. Ehud (Lo fu Yuda)

3. Samgar (Lo fu

4. Barak (lo fu Naftali)

5. Gideon (Lo fu Isaskar)

6. Tola (Lo fu Manase)

7. Yair (Lo fu Manase)

8. Yefta (Lo fu Gad)

9. Ebsan (Lo fu Aser)

10. Elon (Lo fu Sebulon)

11. Abdon (Lo fu Efraim

12. Simson (Lo fu Yuda)

DAN

MANASE

NAFTALI

ASER

SEIBULON

ISASKAR

MANASE

GAD

EFRAIM

DAN

BENYAMIN

RUBEN

YUDA

[Prenki na tapu bladzijde 26]

San yu leri fu a tori fu Barak di ben wani nomonomo taki Debora ben musu go nanga en na ini a feti?