Ondrofenitori

Den wan di e tan na tapu a pasi fu Yehovah e kisi bogobogo blesi fu en

SOLEKI FA ROMUALD STAWSKI FRUTERI

Di a di fu tu grontapufeti bigin na ini September 1939, dan hebi feti ben e pasa na a noordsei fu Polen. Mi ben de wan boi fu neigi yari na a ten dati, èn fu di mi ben gridi fu sabi moro, meki mi go luku san ben e pasa na wan fetigron di ben de krosibei. San mi si drape no ben moi srefisrefi. Dedeskin ben de na ala sei na tapu a gron, èn a loktu ben lai nanga someni smoko, taki yu no ben man bro. A moro prenspari sani di ben de na mi ede, na fa fu doro oso sondro taki wan sani pasa nanga mi. Ma toku mi bigin aksi misrefi: „Fu san ede Gado e gi pasi taki den takru sani disi e pasa? Na sortu sei fu a feti a de?”

DI A feti ben de fu kaba, dan den Doisri di ben de na makti, dwengi yongu boi fu wroko gi den. Te wan sma ben e weigri fu wroko, dan den Doisri ben e anga en na wan bon noso na wan broki, èn den ben e anga wan bord na en borsu pe a wortu „toriman” noso „gensman” ben skrifi na tapu. Gdynia, a foto fu wi, ben de na mindri tu legrekampu di ben e feti nanga makandra. Te wi ben e go dorosei fu a foto fu go teki watra, dan kugru nanga bom ben e frei pasa wi ede, èn na so a du kon taki mi pikin brada Henryk kisi so wan bigi mankeri taki a dede. Fu di den ogri sani disi ben e pasa, meki mi mama froisi den fo pikin fu en go tan na ini wan ondrogron kamra, so taki wi ben kan feni kibri. Drape mi pikin brada Eugeniusz dede fu di a ben abi difteri.

Agen mi aksi misrefi: „Pe Gado de? Fu san ede a e gi pasi taki ala a pina disi e pasa?” Aladi mi ben de wan fayafaya Lomsusma di ben gwenti go na kerki, toku mi no kisi piki tapu den aksi disi.

Mi teki a waarheid fu Bijbel nanga prisiri

Mi kisi piki tapu den aksi fu mi na wan fasi di mi no ben fruwakti. A feti kon na wan kaba na ini 1945, èn na a bigin fu 1947, wan Kotoigi fu Yehovah kon na wi oso na ini Gdynia. Mi mama taki  nanga a Kotoigi disi, èn mi yere wan tu fu den sani di den ben e taki. Den sani dati ben sori fu de bun sani, sobun wi teki a kari fu go na wan Kresten konmakandra. Wán mun nomo baka dati, mi go makandra nanga wan grupu fu Kotoigi fu a kontren drape èn mi preiki gi trawan fu wan moro bun grontapu pe feti nanga ogridu no o de. Èn dati pasa aladi mi no ben e frustan a waarheid fu Bijbel krinkrin ete. A preikiwroko disi gi mi furu prisiri.

Na ini september 1947, mi teki dopu na wan kring konmakandra na ini a foto Sopot. Na ini mei, mi bigin dini leki gewoon pionier, èn mi gebroiki moro furu fu mi ten fu fruteri trawan a Bijbel boskopu. Den kerkiman fu a presi drape ben e gens a wroko fu wi fayafaya, èn den gi sma deki-ati fu du ogri-ati sani nanga wi. Wan leisi, wan ipi sma di ben e atibron nanga wi, kon feti nanga wi, den fringi ston na wi tapu, èn den fon wi seryusu. Wan tra leisi, den non nanga den kerki fesiman fu a kontren drape, gi wan grupu sma deki-ati fu kon feti nanga wi. Wi go suku kibri na wan skowtu-oso, ma den ipi sma lontu a gebow èn den tapu skreki gi wi taki den ben o fon wi. Te fu kaba moro skowtu kon, èn a heri grupu fu den tyari wi gowe so taki nowan sma ben kan du wi ogri.

Na a ten dati, wan gemeente no ben de na ini a kontren pe wi ben e preiki. Son leisi wi ben e tan sribi dorosei na ini a busi. Wi ben breiti taki wi ben man du a preikiwroko aladi a situwâsi ben muilek. Tide na dei, fayafaya gemeente de na ini a kontren dati.

Mi e go dini na Bethel èn skowtu e grabu mi

Na ini 1949, mi kisi kari fu go na a Bethel-oso na ini Łódź. A ben de wan grani trutru fu dini na a presi dati! A de wan sari fu taki dati mi no tan drape tumusi langa. Na ini yuni 1950, wan mun bifo lanti tapu a wroko fu wi, skowtu kon na Bethel, èn den grabu mi nanga wan tu tra brada. Den tyari mi go na strafu-oso, pe den poti wan lo aksi gi mi na wan ogri-ati fasi.

Fu di mi papa ben e wroko tapu wan sipi di doronomo ben e seiri go na New York, meki den skowtu di ben ondrosuku a tori fu mi, dwengi mi fu taki dati a ben e wroko leki spion gi Amerkankondre. Den poti aksi gi mi na wan ogri-ati fasi sondro fu sori pikinso sari-ati srefi. Boiti dati, fo skowtu pruberi na a srefi ten fu dwengi mi fu taki ogri fu Brada Wilhelm Scheider, di ben e tiri a wroko fu wi na a ten dati na ini Polen. Den naki mi nanga bigi tiki na tapu mi bakafutu. Mi ben e didon na tapu a gron e brudu, èn mi ben e firi taki mi no ben o man moro. Fu dati ede mi bari, „Yehovah, yepi mi!” Den skowtu skreki èn den tapu fu naki mi. Baka wan tu miniti den fadon na sribi. Mi ben breiti fu dati, èn mi kisi krakti baka. A sani disi overtoigi mi taki Yehovah e yepi den getrow futuboi fu en na wan lobi-ati fasi te den e bari suku yepi na en. A sani disi tranga a bribi fu mi, èn a leri mi fu poti ala mi frutrow tapu Yehovah.

Te fu kaba, den skowtu taki dati mi ben gi falsi kotoigi. Di mi taigi den taki a sani dati no tru, dan wan skowtu taigi mi: „Yu sa fruklari dati na krutubangi!” Wan man di ben de na ini a srefi strafu-oso kamra leki mi sori switifasi gi mi, èn a taigi mi fu no broko mi ede, fu di wan afkati fu a legre ben musu ondrosuku fosi efu den sani di den skowtu ben skrifi na ini a raportu fu mi ben tru. Dati ben o gi mi na okasi fu buweisi taki mi no ben gi falsi kotoigi. Èn na dati pasa tu.

Mi e du kringwroko èn mi e koti strafu baka

Mi komoto na strafu-oso na ini yanuari 1951. Wan mun baka dati, mi bigin dini leki wan kring-opziener. Aladi a wroko ben tapu, toku mi ben e  wroko nanga tra brada fu tranga den gemeente èn fu yepi tra Kotoigi di ben panya go na ala sei fu di den sikrit skowtu ben e suku fu grabu den. Wi gi den brada deki-ati fu tan go doro nanga a diniwroko. Na ini den yari baka dati, den brada disi horibaka na wan deki-ati fasi gi den kring-opziener, èn den ben e druk buku èn prati den Bijbel publikâsi na wan kibri fasi.

Wan dei na ini april 1951, baka di mi ben go na wan Kresten konmakandra, dan sikrit skowtu di ben e luku finifini san mi ben e du, grabu mi na strati. Fu di mi weigri fu piki den aksi fu den, meki den tyari mi go na wan strafu-oso na ini a foto Bydgoszcz, èn den bigin poti wan lo aksi gi mi a srefi neti dati. Den komanderi mi fu tanapu teige wan skotu siksi dei nanga siksi neti langa sondro fu nyan noso dringi, aladi a kamra ben lai nanga tabaka smoko di ben e komoto fu den sikaret fu den skowtu. Den fon mi nanga wan tiki èn den bron mi skin nanga sikaret. Di mi fadon flaw, dan den fringi watra na mi tapu èn den go doro fu poti aksi gi mi. Mi begi Yehovah fu gi mi krakti fu horidoro, èn a yepi mi.

A tan di mi ben e tan na ini Bydgoszcz strafu-oso ben abi wini tu. Drape mi ben man prati a waarheid fu Bijbel nanga sma di no ben abi tra okasi fu yere a bun nyunsu. Èn mi no musu lei, furu okasi ben de fu gi kotoigi. A situwâsi fu den strafuman ben takru srefisrefi, èn nofo tron a no ben e gi den nowan enkri howpu. Fu dati ede den ben de klariklari fu arki èn fu bribi a bun nyunsu.

Tu prenspari kenki

Syatu baka di mi komoto na strafu-oso na ini 1952, dan mi miti Nela, wan fayafaya pionier sisa. A ben pionier na a zuidsei fu Polen. Bakaten, a ben e wroko na wan presi di wi ben e kari wan „bakri-oso”, ma trutru disi ben de wan kibripresi pe sma ben e druk den publikâsi fu wi. Dati ben de tranga wroko, èn fu man du a wroko dati, wan sma ben musu de na ai, èn a no ben musu prakseri en eigi bun. Wi trow na ini 1954, èn wi tan na ini a furuten diniwroko teleki wi umapikin Lidia gebore. Ne wi bosroiti taki Nela ben o tapu nanga furuten diniwroko fu en, èn taki a ben o go baka na oso fu sorgu gi wi umapikin. Na so fasi mi ben o man tan dini leki kring-opziener.

A srefi yari dati, wi ben musu teki ete wan prenspari bosroiti. Den brada aksi mi fu dini leki wan distrikt-opziener na ini wan kontren di ben e teki a di fu dri pisi fu Polen. Wi begi Gado fu yepi wi ini a tori disi. Mi ben sabi o prenspari a de fu tranga den brada fu wi na a ten di a preikiwroko ben tapu. Skowtu grabu furu fu den brada nanga sisa fu wi, èn fu dati ede a ben de tranga fanowdu fu gi den deki-ati na yeye fasi. Fu di Nela ben e horibaka gi mi, meki mi teki a bosroiti fu go dini leki distrikt-opziener. Yehovah yepi mi fu du a wroko disi 38 yari langa.

Mi e tiri a wroko na ini den „bakri-oso”

Na ini den dei dati, a distrikt-opziener ben abi a frantwortu fu den „bakri-oso”, di ben de na presi di tra sma no ben sabi fu den. Skowtu ben de na wi baka doronomo, fu di den ben e pruberi fu feni den presi pe wi ben e druk buku, so taki den ben kan tapu den presi dati. Son leisi den ben abi bun bakapisi, ma noiti wi ben e mankeri a yeye nyanyan di wi ben abi fanowdu. A ben de krin fu si taki Yehovah ben e sorgu gi wi.

A wroko di wi ben e du fu druk buku, ben de wan tranga wroko èn a ben de wan kefar fu du a wroko dati. Wan sma di ben e kisi kari fu du a wroko dati ben musu de getrow, a ben musu de na ai, a no ben musu prakseri en eigi bun, èn a ben musu de wan sma di e gi yesi. Na te sma ben abi  den fasi disi, dan fosi wan „bakri-oso” ben kan tan drai sondro taki skowtu feni en. A ben muilek tu fu feni wan bun presi pe wi ben kan druk buku sondro fu tra sma sabi. Wan tu presi ben sori fu de bun presi, ma fu di den brada no ben luku bun nofo, meki tra sma kon sabi san ben e pasa drape. Na tra presi, den brada ben e luku bun, ma a presi srefi no ben bun nofo. Den brada ben de klariklari fu du tumusi aparti sani, soso fu man meki a wroko waka bun. Mi ben abi lespeki trutru gi ala den brada nanga sisa nanga suma mi ben e wroko, èn mi ben e si a sani dati leki wan grani.

Mi e opo taki gi a bun nyunsu

Na ini den muilek yari dati, sma ben e kragi wi doronomo taki wi ben e du sani di no ben de akruderi wet, èn taki wi ben e suku fu gens a tirimakti. Fu dati ede den ben e tyari wi go na krutu doronomo. A sani disi ben de wan problema fu di wi no ben abi afkati fu opo taki gi wi. Son afkati ben wani yepi wi, ma furu fu den ben e frede taki sma ben o kon sabi dati, èn den no ben wani den tiriman fu atibron nanga den. Ma Yehovah ben sabi san wi ben abi fanowdu, èn na a yoisti ten a meki sani waka na so wan fasi taki wi ben e kisi a yepi di wi ben abi fanowdu.

Di skowtu ben e poti aksi gi Alojzy Prostak, wan kring-opziener fu Kraków, dan den handri na so wan ogri-ati fasi nanga en, taki den ben musu tyari en go na a ati-oso fu a strafu-oso. Fu di a no ben degedege srefisrefi di sma ben e meshandri en èn ben e suku fu broko en, meki den tra strafuman na ini na ati-oso kisi bigi lespeki gi en. Wan fu den ben de wan afkati di nen Witold Lis-Olszewski, èn a ben naki en ati fu si taki Brada Prostak ben abi so furu deki-ati. Na afkati disi taki wan tu leisi nanga a brada disi èn a pramisi en: „So esi leki mi komoto na strafu-oso èn mi e kisi primisi baka fu go doro nanga a wroko fu mi, dan mi sa de klariklari fu opo taki gi Yehovah Kotoigi na krutubangi.” A hori ensrefi na a pramisi dati.

Masra Olszewski ben abi en eigi grupu fu afkati, èn trutru a ben moi fu si fa den ben e meki ala muiti fu yepi wi, soleki fa den ben pramisi dati. Na a ten di wi ben e kisi moro hebi gens, den opo taki gi den brada na ini sowan 30 krutu-afersi di ben e hori na ini wan mun, iya, dati na wán krutu-afersi wan dei! Fu di Masra Olszewski ben musu sabi sani finifini fu ala den krutu-afersi, meki mi kisi a wroko fu fruteri en doronomo san a ben wani sabi. Mi wroko seibi yari langa nanga en na ini den yari baka 1960 nanga 1970.

Na a ten dati, mi leri wan lo sani di abi fu du nanga krutu-afersi. Mi ben gwenti luku fa den afersi disi ben e waka, èn san den afkati ben e taki, awansi na sani di ben de fu a bun fu den sma di ben de na krutu, noso sani di ben de fu krutu den sma dati. Boiti dati, mi ben e luku tu na sortu fasi sma ben kan opo taki gi densrefi akruderi wet, èn sortu sani brada nanga sisa ben e taki te den ben de na krutu. Mi ben man gebroiki ala den sani disi fu yepi den brada fu wi, spesrutu den wan di ben musu kon gi kotoigi na ini wan krutu-afersi. Na so fasi den ben man kon sabi san den ben musu taki, èn o ten den ben musu tan tiri na fesi krutu.

Te wan krutu-afersi ben e hori, dan Masra Olszewski ben gwenti fu tan sribi na Yehovah Kotoigi den oso. Dati no ben wani taki dati a no ben abi moni fu yuru wan kamra na ini wan hotel. Disi na san a ben taki wan leisi, fu sori fu san ede a ben e tan na den Kotoigi: „Fosi a krutu e bigin, mi wani kisi pikinso fu a denki fu unu.” Tangi fu a yepi di a gi wi, meki wi wini furu fu den krutu-afersi. Difrenti leisi a opo taki gi mi na fesi krutu, èn noiti a no ben wani mi pai en. Wan tra leisi, a no ben wani teki a moni di wi ben musu pai en gi 30 krutu-afersi. Fu san ede? A ben taki: „Mi wani horibaka gi a wroko fu unu, awansi na pikinso nomo.” Èn a moni di wi ben musu pai en no ben de pikinso nomo. Lanti kon si san a grupu afkati fu Masra Olszewski ben du fu yepi wi, ma toku dati no tapu na afkati disi fu yepi wi.

Mi no abi wortu fu taki o moi a kotoigi ben de di den brada fu wi ben gi na den krutu-afersi. Furu fu den ben kon na den krutu-oso fu luku fa den krutu-afersi ben e waka èn fu tranga den brada di sma ben tyari go na krutu. Na a ten di a moro bigi nomru fu krutu-afersi ben e hori, dan mi teri so furu leki 30.000 fu den sma disi na ini wán yari. Dati ben de wan bigi grupu fu Kotoigi trutru!

Wan nyun wroko

Na ini 1989, lanti gi wi primisi baka fu du a wroko fu wi. Dri yari baka dati, wan nyun bijkantoro bow èn den brada gi en abra na Yehovah. Mi  kisi kari fu kon drape fu wroko na a Ziekenhuisinformatiedienst (A kantoro di e gi bodoi te wan sma de na ati-oso), èn mi teki a wroko dati nanga prisiri. Mi ben e wroko na ini wan grupu fu dri sma, èn wi ben e horibaka gi den brada nanga sisa di ben e kisi fu du nanga a brudu afersi. Wi ben e yepi den fu opo taki gi densrefi fu sori taki a Kresten konsensi fu den ben e tapu den fu teki brudu.​—Tori fu den Apostel 15:29.

Mi nanga mi wefi de nanga tangi trutru taki wi kisi a grani fu dini Yehovah na ini a preikiwroko. Ala ten Nela horibaka gi mi èn a gi mi deki-ati sosrefi. Mi de nanga tangi ala ten taki iniwan leisi te mi ben e du theokrasia wroko, noso te mi ben musu go na strafu, dan noiti a ben e kragi taki mi no ben de na oso. Te a ben muilek gi en, dan a ben e trowstu trawan, na presi fu gi pasi taki ensrefi ben e firi brokosaka.

Fu gi wan eksempre, na ini 1974, skowtu grabu mi nanga wan tu tra kring-opziener. Wan tu fu den brada di ben sabi fu a tori disi, ben wani taigi mi wefi sondro fu meki a skreki. Di den si en, dan den aksi en: „Sisa Nela, yu de srekasreka fu yere bun takru nyunsu?” A skreki, fu di a ben denki taki mi dede. Di a yere san ben pasa trutru, dan a ben breiti èn a taki: „A de na libi! Disi a no a fosi leisi taki a musu koti strafu.” Bakaten, den brada taigi mi taki a naki den ati trutru fu si fa a ben abi so wan bun denki fu sani.

Aladi wi ondrofeni wan tu sari sani na ini a ten di pasa, toku ala ten Yehovah blesi wi bogobogo fu di wi tan waka a pasi fu en. Wi breiti trutru taki Lidia, na umapikin fu wi, nanga en masra Alfred De Rusha, na wan Kresten trowpaar di de wan bun eksempre gi trawan. Den kweki den boi fu den, Christopher nanga Jonathan, kon tron getrow futuboi fu Gado, èn a sani dati e meki wi firi moro koloku. Mi brada Ryszard sosrefi, nanga mi sisa Urszula, na getrow Kresten furu yari langa kaba.

Noiti Yehovah gowe libi wi, èn wi wani tan dini en nanga wi heri ati. Wisrefi ondrofeni taki a tru san Psalm 37:34 e taki. Drape skrifi: „Howpu tapu Yehovah èn hori a pasi fu en, èn a sa hei yu so taki yu kan kisi grontapu.” Nanga wi heri ati wi e wakti fu a ten dati kon.

[Prenki na tapu bladzijde 17]

Mi de na wan bigi konmakandra di hori na ini a dyari fu wan brada na ini Kraków, na ini 1964

[Prenki na tapu bladzijde 18]

Mi nanga mi wefi Nela, èn sosrefi wi umapikin Lidia, na ini 1968

[Prenki na tapu bladzijde 20]

Mi nanga wan Kotoigi boi, fosi datra e du oparâsi na en tapu sondro brudu

[Prenki na tapu bladzijde 20]

Mi nanga Datra Wites, na edeman fu den datra di e du oparâsi sondro brudu tapu pikin-nengre di abi problema na den ati, na wan ati-oso na ini Katowice

[Prenki na tapu bladzijde 20]

Mi nanga Nela na ini 2002