Go na content

Go na table of contents

A profeititori fu Hosea e yepi wi fu waka nanga Gado

A profeititori fu Hosea e yepi wi fu waka nanga Gado

A profeititori fu Hosea e yepi wi fu waka nanga Gado

„Na Yehovah baka den sa waka.”​—HOSEA 11:10.

1. Sortu span tori di e prenki wan sani, skrifi na ini a buku Hosea?

YU LOBI span tori di e taki fu sma di e hari yu prakseri? A Bijbel buku Hosea abi wan span tori di e prenki wan sani. * A span tori dati e taki fu na osofamiri-libi fu Hosea, wan profeiti fu Gado, èn a tori abi fu du sosrefi nanga a trow di Yehovah trow na agersi fasi nanga Israel fu owruten na a ten di a meki a Wetfrubontu fu Moses nanga den.

2. San wi sabi fu Hosea?

2 Na ini Hosea kapitel 1 wi e si fa a span tori disi e bigin. A kan taki Hosea ben e libi na ini a kontren fu a tin-lo kownukondre Israel (di sma e kari Efraim tu, fu di Efraim ben de a moro prenspari lo). Hosea ben taki profeititori na ini a pisi ten di den lasti seibi tiriman fu Israel ben e tiri, èn sosrefi na ini a pisi ten di Kownu Usia, Yotam, Akas, nanga Kownu Heskia fu Yuda ben e tiri (Hosea 1:1). Sobun, Hosea ben de wan profeiti sowan 59 yari. Aladi a buku di abi a nen fu Hosea, ben kaba skrifi syatu baka 745 b.G.T., toku a de prenspari gi wi na ini a ten disi pe milyunmilyun sma e du muiti fu libi leki fa Gado ben taki na fesi; A ben taki: „Na Yehovah baka den sa waka.”​—Hosea 11:10.

San wi e si te wi e luku syatu san a buku e taki

3, 4. Taki syatu san Hosea kapitel 1 te go miti 5 e fruteri.

3 Te wi e luku syatu san Hosea kapitel 1 te go miti 5 e taki, dan dati sa tranga a bosroiti di wi teki fu waka nanga Gado, fu di wi e sori bribi èn wi e libi soleki fa en wani. Aladi den sma di ben e libi na ini a kownukondre fu Israel ben du sutadu na yeye fasi, toku Gado ben o abi sari-ati nanga den efu den ben abi berow. Disi wi kan si na a fasi fa Hosea ben e handri nanga en wefi Gomer. Baka di Gomer meki wán pikin nanga Hosea, dan Gomer ben kisi ete tu pikin nanga wan tra man. Toku Hosea teki Gomer baka, neleki fa Yehovah ben de klariklari fu sori sari-ati gi den Israelsma di ben abi berow.—Hosea 1:1–3:5.

4 Yehovah ben abi wan krutu-afersi nanga den Israelsma, fu di den sma na ini a kondre no ben e libi akruderi waarheid, den no ben abi lobi bun-ati, èn den no ben sabi Gado. A ben o aksi frantwortu fu Israel di ben e anbegi kruktugado èn a ben aksi frantwortu sosrefi fu a tranga-ede kownukondre fu Yuda. Te a pipel fu Gado ben o de „na ini bigi banawtu”, dan den ben o suku Yehovah.​—Hosea 4:1–5:15.

A span tori e go doro

5, 6. (a) Fa wi du sabi taki furu sma ben e du hurudu na ini tin-lo kownukondre fu Israel? (b) Fu san ede a warskow di Gado ben gi Israel fu owruten, de prenspari gi wi?

5 Gado ben komanderi Hosea: „Go, teki wan wefi fu hurudu, èn sosrefi pikin fu hurudu, bika na hurudu meki taki a kondre drai baka trutru gi Yehovah” (Hosea 1:2). Fa wi du sabi taki furu sma ben e du hurudu na ini Israel? Bijbel e taigi wi: „A gwenti di sma [fu a tin-lo kownukondre] ben abi fu du hurudu ben meki den lasi pasi, èn hurudu meki taki den gowe libi a Gado fu den. . . . Den umapikin fu unu e du hurudu èn den wefi fu un manpikin e du sutadu. . . . Den man e gowe fu de nanga den huru-uma wawan, èn nanga den huru-uma fu a tempel den e tyari srakti-ofrandi.”​—Hosea 4:12-14.

6 Furu sma na ini Israel ben e du hurudu èn den no ben de getrow moro na Gado. Dati meki Yehovah ben o aksi „frantwortu” fu den Israelsma (Hosea 1:4; 4:9). A warskow disi de prenspari gi wi fu di Yehovah sa aksi frantwortu fu den sma di e du hurudu èn di no e anbegi en na wan krin fasi na ini a ten disi. Ma den sma di e waka nanga Gado, e hori densrefi na den markitiki di a poti fu anbegi en na wan krin fasi, èn den sabi taki „nowan huruman . . . sa kisi a kownukondre fu Krestes èn fu Gado”.​—Efeisesma 5:5; Yakobus 1:27.

7. San a trow di Hosea ben trow nanga Gomer, ben e prenki?

7 Di Hosea trow nanga Gomer, dan a kan taki Gomer ben de wan nyunwenke ete, èn taki a ben de wan getrow uma na a ten di a „meki wan manpikin gi en” (Hosea 1:3). A tori disi e prenki a frubontu di Gado meki nanga den Israelsma, syatu baka di a fri den fu katibo na ini Egepte na ini a yari 1513 b.G.T. A ben de leki wan kruderi di sma e meki fu abi wan krin trowlibi. Di Israel ben agri nanga a frubontu, den ben pramisi taki den ben o de getrow na Yehovah, a ’masra èn eiginari’ fu den (Yesaya 54:5). Iya, a krin trowlibi di Hosea ben abi nanga Gomer, e prenki a trow di Israel trow nanga Gado na agersi fasi. Ma sani no ben tan so kwetikweti!

8. Fa a tin-lo kownukondre fu Israel ben bigin, èn san yu kan taki fu na anbegi fu en?

8 A wefi fu Hosea „ben kon de nanga bere baka, èn a kisi wan umapikin”. A kan taki Gomer kisi na umapikin disi nanga wan tra man, èn bakaten sosrefi wan tra pikin (Hosea 1:6, 8). Fu di Gomer ben e prenki Israel, dan kande yu e aksi yusrefi: ’Fa Israel ben tron wan huru-uma?’ Na ini a yari 997 b.G.T., tin lo fu Israel ben prati fu den zuidsei lo, Yuda nanga Benyamin. A noordsei tin-lo kownukondre fu Israel ben bigin nanga na anbegi fu pikin kaw, so taki a pipel no ben o go na Yuda fu anbegi Yehovah na ini en tempel na Yerusalem. Na anbegi fu a falsi gado Bâal, nanga den morsu fesa pe sma ben abi seks nanga makandra, ben tron wan tranga gwenti na ini Israel.

9. San ben pasa nanga Israel soleki fa Hosea 1:6 ben taki na fesi?

9 Di Gomer kisi a di fu tu pikin fu en baka nanga wan tra man, dan Gado taigi Hosea: „Kari en Lo-Ruhama [disi wani taki „Mi no abi sari-ati nanga en”], bika mi no sa abi sari-ati moro nanga na oso fu Israel, fu di mi sa tyari den gowe trutru” (Hosea 1:6). Yehovah „tyari den gowe” di den Asiriasma tyari den Israelsma gowe na ini katibo na ini a yari 740 b.G.T. Ma Gado sori sari-ati gi a tu-lo kownukondre fu Yuda èn a frulusu en, ma a no du dati nanga bo, feti-owru, orloku, asi, noso asi-tyariman (Hosea 1:7). Na ini wán neti nomo na ini a yari 732 b.G.T., wán engel kiri 185.000 srudati fu Asiria di ben wani feti nanga Yerusalem, a mamafoto fu Yuda.—2 Kownu 19:35.

A krutu-afersi di Yehovah abi teige Israel

10. San a sutadu fu Gomer ben e prenki?

10 Gomer gowe libi Hosea èn a tron „wan wefi fu hurudu”, fu di a ben libi nanga wan tra man. Disi ben prenki fa a kownukondre fu Israel ben meki politiek frubontu nanga kondre di ben e anbegi kruktugado. A ben sori tu fa Israel ben bigin frutrow tapu den kondre disi. Na presi fu si Yehovah leki a sma di ben blesi den na materia sei, Israel ben taki dati na den gado fu den sortu kondre dati ben blesi den. Na so fasi den Israelsma broko a frubontu di den ben abi nanga Gado fu di den go anbegi kruktugado. Fu dati ede a no e fruwondru wi taki Yehovah ben abi wan krutu-afersi teige Israel di ben e du sutadu na yeye fasi!​—Hosea 1:2; 2:2, 12, 13.

11. San pasa nanga a Wetfrubontu di Yehovah gi pasi taki Israel nanga Yuda go na ini katibo?

11 Sortu strafu Israel ben kisi di a gowe libi en Masra èn en Eiginari? Gado meki Israel „go na ini a gran sabana” fu Babilon, a kondre di ben wini Asiria. Na ini a yari 740 b.G.T., den Israelsma ben de na katibo na ini Asiria (Hosea 2:14). Di Yehovah tyari wan kaba kon na a tin-lo kownukondre, dan a no ben broko a frubontu di a ben meki nanga Israel di den ben abi 12 lo ete. Fu taki en leti, di Gado meki den Babilonsma pori Yerusalem na ini a yari 607 b.G.T. èn a meki a pipel fu Yuda go na ini katibo, dan a no ben broko a Wetfrubontu fu Moses di a ben meki nanga Israel. Yu ben kan taki dati di a 12-lo kondre disi agri nanga a frubontu, den trow nanga Gado na wan agersi fasi. A banti dati ben broko di den Dyu fesiman no ben wani bribi na ini Yesus Krestes èn di den ben meki sma kiri en na ini a yari 33 G.T.​—Kolosesma 2:14.

Yehovah e frumane Israel

12, 13. San Hosea 2:6-8 wani taki, èn san den wortu disi ben abi fu du nanga Israel?

12 Gado ben frumane a pipel fu Israel fu „meki den tapu nanga a hurudu fu den”, ma den ben wani waka baka den sma di ben abi tranga lobi gi den (Hosea 2:2, 5). Yehovah taki: „Fu dati ede mi e meki wan makamaka skotu gi a pasi fu yu; èn mi sa meki wan ston skotu gi en, so taki a no sa feni den eigi pasi fu en. A sa lon na baka den wan di abi tranga lobi gi en, ma a no sa doro den; a sa suku den, ma a no sa feni den. A sa musu taki: ’Mi wani drai go baka na mi masra, a fosiwan, bika na a ten dati sani ben moro bun gi mi leki now.’ Ma ensrefi no ben frustan taki na mi ben gi en aleisi, nanga switi win nanga oli, èn taki na mi ben meki a ben abi furu solfru, nanga gowtu, di den ben gebroiki fu anbegi Bâal.”—Hosea 2:6-8.

13 Aladi Israel ben suku yepi na den kondre di ben „abi tranga lobi gi en”, toku nowan fu den ben man yepi en. A gersi leki wan skotu ben lontu en, noso leki wan busibusi ben tapu en, èn dati meki den tra kondre no ben man yepi en. Baka di den Asiriasma lontu Samaria, a mamafoto fu Israel, dri yari langa, den teki a foto abra na ini a yari 740 b.G.T., èn noiti moro a tin-lo kownukondre ben seti baka. Soso wan tu Israelsma di ben de na ini katibo, ben o frustan o bun den ben abi en di den fositen tata fu den ben e dini Yehovah. A fikapisi dati ben o weigri fu anbegi Bâal èn den ben o suku fu meki wan nyun frubontu fu kan abi wan banti nanga Yehovah.

Luku a span tori moro fini

14. Fa a du kon taki Hosea bigin a trowlibi baka nanga Gomer?

14 Fu frustan moro bun san a trowlibi fu Hosea abi fu du nanga a banti di Israel ben abi nanga Yehovah, dan meki wi ondrosuku den wortu disi: „Yehovah taigi mi moro fara: ’Go ete wan leisi, lobi wan uma di abi wan freiri kaba èn di e du sutadu’” (Hosea 3:1). Hosea du san Gado ben komanderi en, èn a bai Gomer puru na a man nanga suma Gomer ben e libi. Baka dati, Hosea frumane en wefi: „Yu sa de fu mi furu dei langa. Yu no musu du hurudu, èn yu no musu teki wan tra man” (Hosea 3:2, 3). Gomer teki a piri-ai, èn Hosea bigin a trowlibi baka nanga en. San disi ben abi fu du nanga a fasi fa Yehovah ben handri nanga a pipel fu Israel nanga Yuda?

15, 16. (a) San a pipel fu Gado di ben kisi strafu, ben musu du fu meki A abi sari-ati nanga den? (b) Fa Hosea 2:18 ben kon tru?

15 Aladi den sma fu Israel nanga Yuda ben de na ini katibo na Babilon, toku Gado gebroiki den profeiti fu en fu „taki nanga den na wan fasi di e naki den ati”. Efu a pipel fu en ben wani meki Gado abi sari-ati nanga den, dan den ben musu sori taki den ben abi berow èn den ben musu go baka na a Masra èn Eiginari fu den, neleki fa Gomer ben drai go baka na en masra. Dan fosi Yehovah ben o teki en pipel di de leki wan wefi di kisi piri-ai, puru den fu a „gran sabana” fu Babilon, èn a ben o tyari den go baka na Yuda nanga Yerusalem (Hosea 2:14, 15). A meki a pramisi dati kon tru na ini a yari 537 b.G.T.

16 Wan tra pramisi di Gado ben meki kon tru sosrefi, na a wan disi: „Na a dei dati, seiker mi sa sroto wan frubontu gi den nanga den werdri meti fu sabana èn nanga den meti di e frei na hemel, nanga den meti di e kroipi, èn mi sa puru a bo nanga a feti-owru nanga orloku komoto fu a kondre, èn mi sa meki den didon na ini seikerfasi” (Hosea 2:18). A Dyu fikapisi di ben drai go baka na a kondre fu den, ben libi na ini seikerfasi, èn den no ben abi fu frede den meti. A profeititori disi ben kon tru sosrefi na ini a yari 1919 G.T., di a fikapisi fu Israel na yeye fasi ben kon fri fu „Babilon a Bigiwan”, a grontapumakti fu falsi bribi. Now den no abi fu frede noti moro èn den de na ini wan yeye paradijs nanga den kompe fu den di abi a howpu fu libi fu têgo na grontapu. Na mindri den tru Kresten disi yu no abi sma di e tyari densrefi leki meti.​—Openbaring 14:8; Yesaya 11:6-9; Galasiasma 6:16.

Leri wan sani fu a buku Hosea

17-19. (a) Sortu fasi fu Gado wi musu pruberi fu abi tu, soleki fa wi e kisi a deki-ati dyaso? (b) Fa a sari-ati fu Yehovah èn a firi di a e firi gi sma, musu abi krakti na wi tapu?

17 Gado abi sari-ati nanga sma èn a e firi gi den, èn na so wi musu de tu. Dati na wán sani di wi e leri fu den fosi kapitel fu a buku Hosea (Hosea 1:6, 7; 2:23). Gado ben de klariklari fu abi sari-ati nanga den Israelsma di ben abi berow. Disi e kruderi nanga na odo di skrifi nanga yepi fu Gado en santa yeye, namku: „Sani no sa waka bun gi a sma di e tapu den sondu fu en, ma sma sa abi sari-ati nanga a wan di e taki krin fu den sondu fu en èn di no e du den moro” (Odo 28:13). Den wortu fu a psalm skrifiman de wan trowstu tu gi sma di ben du ogri, ma di abi berow: „Den ofrandi gi Gado na wan yeye di broko; wan ati di broko èn di masi, o Gado, yu no sa wisiwasi.”​—Psalm 51:17.

18 A profeititori fu Hosea e sori taki a Gado di wi e anbegi, abi sari-ati nanga sma èn e firi gi den. Srefi efu sma no e libi moro akruderi den regtfardiki markitiki fu Gado, toku den kan abi berow èn drai a libi fu den. Efu den e du dati, dan Yehovah e teki den baka. Son sma fu a pipel Israel di Gado ben trow nanga den na agersi fasi, ben abi berow, èn a ben abi sari-ati nanga den. Aladi den ben trangayesi Yehovah èn ’ben hati a Santawan fu Israel, toku a ben abi sari-ati nanga den èn ben tan prakseri taki den na libisma’ (Psalm 78:38-41). A sari-ati disi fu Gado musu pusu wi fu tan waka nanga wi Gado, Yehovah, di e firi gi sma.

19 Aladi furu sma na Israel ben du den sondu soleki kiri, fufuru, nanga sutadu, toku Yehovah ’ben taki nanga den na wan fasi di ben e naki den ati’ (Hosea 2:14; 4:2). Te wi e prakseri a sari-ati di Yehovah abi nanga wi èn a firi di a e firi gi wi, dan dati musu naki wi ati sosrefi èn a musu tranga a banti di wi abi nanga en. Fu dati ede wi musu aksi wisrefi: ’Te mi e handri nanga trawan, dan fa mi kan sori moro bun taki mi abi sari-ati nanga den èn e firi gi den, neleki fa Yehovah srefi abi sari-ati nanga sma èn e firi gi den? Efu wan brada noso sisa du mi wan ogri èn a e aksi pardon, dan mi de klariklari fu gi en pardon leki fa Gado e gi pardon?’—Psalm 86:5.

20. Gi wan eksempre di e sori taki wi musu abi frutrow na ini a howpu di Gado gi wi.

20 Gado e gi wi trutru howpu. Fu eksempre, Gado e pramisi: „Mi sa gi en . . . a lagipresi fu Akor pe den kan kisi howpu” (Hosea 2:15). Yehovah en organisâsi fu owruten, di ben de leki en wefi, ben abi a trutru howpu taki a ben o go baka na en eigi kondre pe „a lagipresi fu Akor” ben de. A pramisi dati di ben kon tru na ini 537 b.G.T., na wan bun sani fu prisiri nanga a trutru howpu di Yehovah gi wi.

21. O prenspari a de fu abi sabi, efu wi wani waka nanga Gado?

21 Efu wi wani tan waka nanga Gado, dan wi musu tan teki sabi fu en èn gebroiki dati na ini wi libi. Furu sma na ini Israel no ben sabi Yehovah (Hosea 4:1, 6). Toku sonwan fu den ben si a leri di Gado ben gi den, leki wan prenspari sani, èn fu di den ben libi akruderi a leri dati, meki den ben kisi bigi blesi. Hosea ben de wan fu den sma dati. Na so a ben de tu nanga den 7000 sma di no ben boigi gi Bâal na ini a ten fu Elia (1 Kownu 19:18; Romesma 11:1-4). Te wi sosrefi abi warderi gi a leri di wi e kisi fu Gado, dan dati sa yepi wi fu tan waka nanga en.​—Psalm 119:66; Yesaya 30:20, 21.

22. Fa wi musu si sma di fadon komoto na bribi?

22 Yehovah wani taki den man di e teki fesi na mindri en pipel, musu drai den baka gi sma di fadon komoto na bribi. Ma Hosea 5:1 e taki: „Yere disi, o un priester, èn poti prakseri, o oso fu Israel, èn unu, o oso fu a kownu, poti yesi arki, fu di a krutu na gi unu; bika un tron wan trapu gi Mispa èn leki wan nèt di bradi abra Taborbergi.” Den fesiman di ben fadon komoto na bribi, ben de wan trapu èn wan nèt gi den Israelsma fu di den ben kori den fu anbegi kruktugado. Soleki fa a sori, dan Taborbergi èn wan presi di nen Mispa, ben de presi pe sma ben kon makandra fu anbegi falsi gado.

23. Sortu wini yu kisi di yu studeri Hosea kapitel 1 te nanga 5?

23 Te nanga now, a profeititori fu Hosea sori wi taki Yehovah na wan Gado di abi sari-ati, di e gi wi howpu, èn di e blesi den wan di e du san A e leri den. A e gi howpu tu na den wan di e drai den baka gi sma di fadon komoto na bribi, èn a e blesi den. Fu dati ede, meki wi suku Yehovah èn du muiti ala ten fu plisi en, neleki fa den owruten Israelsma di ben abi berow ben du (Hosea 5:15). Te wi e du dati, dan wi sa koti bun sani èn wi sa abi prisiri nanga vrede pasa marki, bika disi na san ala den sma di e waka nanga Gado na wan getrow fasi, e ondrofeni.​—Psalm 100:2; Filipisma 4:6, 7.

[Futuwortu]

^ paragraaf 1 Na ini Galasiasma 4:21-26 wi e si wan span tori di e prenki wan sani. Fu sabi moro fu a span tori disi, luku Pisi 2, bladzijde 658, fu Inzicht in de Schrift. Yehovah Kotoigi tyari en kon na doro.

San yu ben sa piki?

• San a trowlibi fu Hosea nanga Gomer ben e prenki?

• Fu san ede Yehovah abi wan krutu-afersi teige Israel?

• Sortu sani di yu leri na ini Hosea kapitel 1 te nanga 5, naki yu ati?

[Aksi fu a tori disi]

[Prenki na tapu bladzijde 18]

Yu sabi suma a wefi fu Hosea e prenki?

[Prenki na tapu bladzijde 19]

Na ini 740 b.G.T., den Asiriasma ben wini den sma fu Samaria

[Prenki na tapu bladzijde 20]

Nanga prisiri a pipel drai go baka na a kondre fu den