Go na content

Go na table of contents

Den kefalek sani di de na wi lontu e gi grani na Yehovah

Den kefalek sani di de na wi lontu e gi grani na Yehovah

Den kefalek sani di de na wi lontu e gi grani na Yehovah

NOWAN libisma man frustan trutru o furu makti Yehovah Gado abi. Den sani di a meki na grontapu èn na hemel e gi en glori, èn wi e fruwondru trutru te wi e luku den.​—Psalm 19:1-4.

Fu di Yehovah na a Moro Heiwan fu hemel nanga grontapu, meki a fiti fu arki en te a e taki. A no de fu taki dati a ben o fruwondru wi srefisrefi, efu Gado ben o taki langalanga nanga wi leki libisma dyaso na grontapu! Ma kon meki wi taki dati Gado bigin taki nanga yu, kande nanga yepi fu wan engel. We, a no de fu taki dati yu o arki en, a no so? Na so a ben musu de tu nanga na opregti man Yob, taki a arki bun di Gado taki nanga en sowan 3500 yari pasa. Gado ben fruteri Yob fu difrenti sani di de na grontapu èn na loktu. San wi kan leri fu den tori disi?

Suma meki grontapu, èn suma na a basi fu a se?

Gado taki nanga Yob komoto fu wan bigi draiwinti èn a aksi en difrenti sani di abi fu du nanga grontapu èn nanga a se (Yob 38:1-11). Nowan koni libisma ben bosroiti o bigi grontapu ben musu de èn nowan fu den yepi fu meki grontapu te fu kaba. Gado ben teki grontapu gersi nanga wan oso èn a aksi Yob: „Suma ben seti na uku-ston fu en?” A de seiker taki a no libisma du dati! Den manpikin fu Gado, den engel sobun, ben e luku fa Yehovah meki grontapu, èn dati gi den furu prisiri.

Efu yu luku o langa a se de kaba èn efu yu teki dati gersi nanga o langa Gado e libi kaba, dan a de leki a se na wan pikin-nengre, èn na wan agersi fasi Gado e weri krosi gi en. „A broko kon na dorosei neleki a pusu komopo na ini wan mamabere.” Gado e hori a se na en fasti presi, neleki a poti bigi doro gi en, di a tapu nanga wan postu. A son nanga a munkenki abi krakti tapu a watra na ini se, so taki a watra e kren noso e saka.

Wan buku e taki: „A winti di e wai e meki skwala na se. A kan meki pikin toti skwala, ma a kan meki bigi skwala sosrefi di e opo go na loktu sowan 30 meter te bigi draiwinti e wai. . . . Srefi te a winti no e wai moro, toku den skwala kan go bun fara ete fu a presi pe den bigin. Den e kon moro grati èn moro langa. Te fu kaba den skwala e doro te na a syoro, pe den e dede gowe” (The World Book Encyclopedia). A se e gi yesi na a komando fu Gado, namku: „Te so fara yu kan kon, èn no moro fara, èn dyaso den hei skwala fu yu e tapu.”

Suma e meki son opo te musudei?

Baka dati Gado e aksi Yob sani di abi fu du nanga leti èn nanga tra sani sosrefi (Yob 38:12-18). Nowan libisma kan meki neti tron dei, noso meki dei tron neti. Na wan agersi fasi, a leti di de fu si te mamanten e grabu grontapu neleki wan bedi krosi, dan a e seki den ogrisma puru. Furu sondari e du den onregtfardiki sani fu den na ini „a dungru” (Yob 24:15, 16). Ma a leti fu musudei e meki den ogriman lon gowe.

O moro a son e kren te mamanten, o moro Gado e sori wi fa grontapu moi. A leti fu a son e meki taki wi kan si ala sortu moi kloru, so taki a gersi leki grontapu weri tumusi moi krosi. A no Yob ben du den sani disi, èn a no ben pasa go na ini den dipi watra fu go luku ala den gudu di kibri drape. Te yu luku en bun, dan te na a dei fu tide, sabiman no man sabi ala sani fu den sani di e libi na ini se!

Suma abi maksin pe a e kibri snew nanga pisipisi ijs di e fadon komopo fu hemel?

Nowan sma sabi pe a leti noso a dungru e tan, èn nowan sma go na ini den maksin pe Gado e kibri a snew nanga den pisipisi ijs gi „a dei fu feti nanga orloku” (Yob 38:19-23). Di Yehovah gebroiki pisipisi ijs teige den feanti fu en na Gibeon, dan ’na ijs kiri moro sma leki san den Israelsma ben kiri nanga a feti-owru’ (Yosua 10:11). A kan taki a o gebroiki ijs tu fu pori den ogrisma di de ondro a tiri fu Gog, noso Satan, èn a kan meki den pisi ijs disi so bigi leki a wani.​—Esekièl 38:18, 22.

Na ini yuli 2002, na mindrisei fu a distrikt Henan na ini China, 25 sma dede èn 200 sma kisi mankeri di pisipisi ijs, di ben bigi leki eksi, fadon kon na den tapu leki alen. Benvenuto Cellini, wan man fu Italiakondre di sabi meki popki, ben skrifi fu wan ten na ini 1545 di bun furu pisipisi ijs ben fadon komoto na loktu. A skrifi: „Ete wan dei, dan wi ben o doro na Lyons. . . . Ne hebi dondru bigin bari bun tranga, neleki te sma e naki tranga na tapu bigi dron. . . . Baka a hebi dondru, a loktu bigin meki so wan bigi babari taki mi ben e frede taki grontapu ben o kaba; dati meki mi stop den asi fu mi wan momenti, aladi wantronso bun furu pisipisi ijs bigin fadon komopo fu hemel, sondro wan dropu watra. . . . Na a bigin den pisi ijs ben pikin, ma ala leisi moro bigiwan ben e fadon, teleki den ben de leki bigi sitrun. . . . A sani disi go doro wan pisi ten, ma te fu kaba a wai . . . Wi sori makandra den koti nanga den blaw presi na wi skin; ma di wi waka go moro fara, wi si wan sani di ben ogri omeni tron moro den mankeri di wi ben kisi; a ben ogri so te, taki wi no man fruteri soifri fa a ben de trutru. Ala den bon ben lasi den wiwiri èn den pisipisi ijs ben broko den bon; ala den meti di ben de na ini den wei ben dede; furu fu den sma di ben e luku den meti, ben dede tu; wi si wan lo pisi ijs di ben bigi so te, taki tu anu no ben o sari fu tapu den lontu.”​—Autobiography (Buku II, 50), Harvard Classics, Pisi 31, bladzijde 352-353.

San o pasa te Yehovah opo den maksin fu en pe a e kibri a snew nanga den pisipisi ijs, di a wani gebroiki teige den feanti fu en? Nowan fu den sa man tan na libi te a o gebroiki a snew nanga den pisipisi ijs fu du san a abi na prakseri.

Suma meki alen, dow, nanga ijs?

Baka dati Yehovah aksi Yob sani di abi fu du nanga alen, dow, nanga ijs (Yob 38:24-30). Gado na a Sma di e meki alen, èn srefi „a gran sabana pe nowan sma e tan” e kisi wini fu na alen. Alen, ijs, nanga dow a no sani di libisma meki.

Wan koranti e taki: „Wan tumusi fruwondru sani, èn kande disi na a moro prenspari sani di wi kan taki fu watra, na taki a e sweri te a e tron ijs . . . Na ini den kowru ten fu a yari, dan ijs de na tapu a watra fu den fisi-olo, neleki wan weti krosi. Ma na ijs e tan na loktusei fu a watra, a no e sungu, so taki den sani di e gro na ondro a watra èn den meti di e libi drape (soleki den fisi) e tan na libi na ini a watra na ondrosei. Efu . . . watra ben sa krempi te a e tron ijs, dan na ijs dati ben o kon moro hebi leki a watra èn a ben o sungu go na ondrosei. Dan yu ben o kisi moro ijs na loktusei fu a fisi-olo, èn dati ben o sungu sosrefi teleki a heri fisi-olo tron ijs. . . . Efu dati ben de so, dan ala den liba, den fisi-olo, èn srefi den se na den kowru presi fu grontapu ben o de soso ijs ala ten” (Nature Bulletin).

Wi kan de nanga bigi tangi taki den presi pe watra de no e tron ijs krinkrin! A no de fu taki tu dati den moi sani di Yehovah meki, soleki alen nanga dow, e meki taki den sani na grontapu kan gro bun.

Suma poti den wet fu hemel?

Now Gado e taki nanga Yob fu den sani na hemel (Yob 38:31-33). Furu sma e kari a stari-grupu Kima, den Plejaden. Dati na wan grupu fu stari pe yu abi seibi bigi stari èn wan tu pikinwan. Den de sowan 380 leti-yari moro fara fu a son. Libisma no man „tai den banti fu a stari-grupu Kima”, fu meki den tan na makandra leki wán grupu. Nowan libisma kan „lusu den titei srefi fu a stari-grupu Kesil”, di furu sma sabi leki a stari-grupu Orion. Awinsi sortu nen sma e gi a Masarot stari-grupu nanga na Asy stari-grupu na ini a ten disi, toku libisma no man abi krakti na den tapu, nôno, den no man tiri den. Libisma no man kenki „den wet fu hemel”, den wet di Gado poti fu tiri ala sani di de na hemel èn na grontapu.

Gado poti wet di e tiri a fasi fa den stari nanga planeiti na loktu e buweigi. A sani disi e meki taki alenten nanga dreiten de, èn taki a watra na ini den liba e kren noso saka. A abi krakti sosrefi tapu a loktu lontu grontapu èn tapu a libi na grontapu srefi. Prakseri a son. Luku san wan buku e taki fu a son: „A faya fu a son e waran a grontapu èn a e gi wi leti. A e meki taki sani e gro tu. A e meki taki watra di de na ini a se èn na tra presi, e tron dampu. A e yepi fu meki taki winti kan wai, èn a e du furu tra sani sosrefi di de prenspari gi a libi na grontapu” (The Encyclopedia Americana [fu 1996]). A srefi buku disi e taki: „Efu wan sma wani kon frustan trutru o furu krakti de na ini a son, dan a musu prakseri a sani disi nomo: Bun furu krakti e komopo na a winti di e wai, na den dam di de fu meki stroom, èn sosrefi na den liba. Sma kan puru krakti tu na ini sani di de fu feni na ini a gron, soleki gas, udu, krofaya, nanga oli. We, ala den sani disi de, fu di a son di de sowan 50 milyun kilometer moro fara fu grontapu, e skèin leti kon na a pikin planeiti fu wi.”

Suma poti koni na ini den wolku?

Yehovah e taigi Yob fu luku den wolku (Yob 38:34-38). Libisma no man gi nowan enkri wolku a komando fu kon èn fu lusu a watra fu en. Ma libisma abi a watra fanowdu di e kren go na loktu èn di e saka kon na ondro baka leki alen, soleki fa a Mekiman seti sani.

Fa a sani disi e pasa? Wan buku e taki dati fo sani e pasa. A e sori taki „watra kan tan wan pisi ten na ini a gron, noso na ini se, na ini bigi opo presi pe furu watra de, èn na ini liba; a watra kan de leki snew nanga ijs di no e smèlter, èn leki bigi ipi ijs di e grati safrisafri komoto na den bergi. Te a son e naki a watra, dan a watra e tron dampu di e kren go na loktu fu tron wolku. Bakaten te a watra kon furu na loktu, dan a e fadon kon na ondro baka (leki alen noso snew), èn te fu kaba a e lon go na se baka, noso a e tron dampu baka. Pikinmoro ala watra di de na grontapu ben kren go na loktu fu saka kon na ondro na a fasi disi omeni leisi kaba”.​—Microsoft Encarta Reference Library 2005.

Alen-wolku de leki bigi watrakan fu hemel. Te Yehovah e kanti den ’watrakan’ dati, dan so furu alen kan saka kon na ondro taki a fugufugu santi e tron tokotoko èn taki den pisi doti e fasi na makandra. Gado kan meki taki alen saka kon, ma a kan sorgu tu taki alen no kon.​—Yakobus 5:17, 18.

Te alen kon, dan nofo tron faya e koti na loktu tu, ma libisma no man gebroiki a faya disi fu du san den wani. Soleki fa Bijbel e sori, dan a de leki den faya di e koti na loktu, e taigi Gado: „Dya wi de!” Wan buku e taki: „A faya di e koti na loktu e tyari difrenti kenki kon na ini a loktu di de lontu grontapu. Te faya e koti pasa na ini a loktu, dan a loktu pe a e koti pasa e kon faya srefisrefi. A faya disi e meki taki difrenti gas na ini a loktu e moksi kon tron sani di de prenspari gi a doti fu grontapu. Den prenspari sani disi e saka kon na Grontapu makandra nanga na alen. Na a fasi disi a loktu lontu grontapu e yepi fu meki taki a doti fu grontapu e tan kisi san de fanowdu fu meki den bon nanga tra sani gro bun” (Compton’s Encyclopedia). Libisma no man kon sabi ala sani fu a faya disi di e koti na loktu, ma gi Gado a sani disi no de wan kibritori.

Den kefalek sani di Gado meki e gi en glori

A de krin taki den kefalek moi sani di wi e si lontu wi, e gi grani na a Mekiman fu den trutru (Openbaring 4:11). A no de fu taki dati Yob fruwondru srefisrefi di Yehovah fruteri en fu den sani na grontapu èn fu den stari nanga tra sani na ini a loktu!

Den kefalek moi sani di Gado meki èn di wi ben taki fu den didyonsro, abi fu du nanga soso wan tu fu den aksi di Gado ben poti gi Yob èn soso wan tu fu den sani di Gado fruteri Yob. Toku a de so, taki srefi den sani disi di wi taki fu den, e meki taki wi wani taki nanga wan tranga sten: „Luku! Gado bigi moro leki wi man frustan.”​—Yob 36:26.

[Sma di abi a reti fu a prenki na tapu bladzijde 14]

Snowflake: snowcrystals.net

[Sma di abi a reti fu den prenki na tapu bladzijde 15]

Pleiades: NASA, ESA and AURA/Caltech; fish: U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./William W. Hartley