Go na content

Go na table of contents

Edepenti fu a buku Tu Kroniki

Edepenti fu a buku Tu Kroniki

A Wortu fu Yehovah de libilibi

Edepenti fu a buku Tu Kroniki

A BIJBEL buku Tu Kroniki e bigin fruteri fu a pisi ten di Salomo ben e tiri leki kownu fu Israel. A buku e kaba nanga den wortu fu Kownu Sirus fu Persia, te a e taigi den Dyu di de na ini katibo na ini Babilonia: „[Yehovah] gi mi a komando fu bow wan oso gi en na ini Yerusalem, di de na ini Yuda. Meki Yehovah Gado de nanga iniwan sma di de fu a pipel fu en. Sobun, meki a opo go [na Yerusalem]” (2 Kroniki 36:23). A priester Esra kaba skrifi a buku disi na ini 460 b.G.T., èn a e fruteri fu sani di pasa na ini wan pisi ten fu 500 yari, dati wani taki fu a yari 1037 b.G.T. te go miti a yari 537 b.G.T.

A bosroiti fu Kownu Sirus e meki taki den Dyu kan drai go baka na Yerusalem, èn den kan bigin anbegi Yehovah baka. Ma ala sortu takru bakapisi e kon fu di den ben de na ini katibo na ini Babilon. Den katiboman di drai go baka na Yerusalem, no sabi noti fu a historia fu a kondre fu den. Na wan heri moi fasi, a buku Tu Kroniki e fruteri den syatu sortu sani ben pasa na ini den yari di den famiri fu David ben e tiri leki kownu. Den tori disi de prenspari gi wi tu, fu di den e fruteri fu den blesi di sma e kisi te den e gi yesi na a tru Gado, èn fu den takru bakapisi di sma e kisi te den e trangayesi en.

WAN KOWNU E BOW WAN OSO GI YEHOVAH

(2 Kroniki 1:1–9:31)

Yehovah e gi Kownu Salomo san en ati wani, namku koni nanga sabi. Ma Yehovah e gi en gudu nanga grani sosrefi. A kownu e bow wan kefalek moi oso gi Yehovah na ini Yerusalem, èn a pipel e ’prisiri èn e breiti na ini den ati’ (2 Kroniki 7:10). Salomo e kon „abi moro gudu nanga moro koni, leki ala tra kownu fu grontapu”.—2 Kroniki 9:22.

Baka di Salomo tiri moro leki 40 yari na ini Israel, a e ’go didon na den afo fu en, èn en manpikin Rehabeam e bigin tiri na presi fu en’ (2 Kroniki 9:31). Esra no e fruteri fu a pisi ten di Salomo gowe libi a tru anbegi. A e fruteri soso fu tu sani di a kownu no ben du bun, namku taki a ben teki a don bosroiti fu bai bun furu asi fu Egepte, èn taki a ben trow nanga na umapikin fu Farao. Sobun, Esra, a skrifiman fu Kroniki, e fruteri moro furu fu den bun sani di ben pasa na a ten dati.

Piki tapu den aksi fu Bijbel:

2:14—Fu san ede 1 Kownu 7:14 e taki wan tra sani fu a famiri fu a man di ben meki kopro sani gi a tempel? A buku Wan Kownu e taki dati a mama fu a man disi ben de „wan uma di ben lasi en masra na ini dede èn di ben de fu a lo fu Naftali”, fu di a ben trow nanga wan man fu a lo dati. Ma na uma srefi, ben de fu a lo fu Dan. Baka di en masra dede, a trow nanga wan man fu Tirus, èn nanga a man disi, a ben meki wan manpikin di ben sabi meki kopro sani bakaten.

2:18; 8:10—Den vers disi e sori taki 3600 mansma nanga ete 250 trawan ben de fesiman fu den wrokoman, ma 1 Kownu 5:16 nanga 1 Kownu 9:23 e taki fu 3300 man nanga ete 550 trawan. Fu san ede den nomru e difrenti? A sori leki a difrenti fu den nomru, de na ini a fasi fa den ben prati den man na ini grupu. A kan taki Tu Kroniki e prati den na ini wan grupu fu 3600 fesiman di no ben de Israelsma, èn wan grupu fu 250 fesiman fu Israel. Ma a kan taki Wan Kownu e prati den man akruderi a posisi fu den, sobun 3300 fesiman, nanga 550 edeman di ben abi wan moro hei posisi. Awinsi fa a no fa, a heri nomru fu mansma di den ben teki leki fesiman, ben de 3850.

4:2-4—Fu san ede den ben meki popki fu mankaw fu hori a bun bigi beki, di sma ben e kari ’a se di smèlter’? Na ini Bijbel, mankaw e agersi krakti (Esekièl 1:10; Openbaring 4:6, 7). Fu dati ede, a ben fiti fu meki 12 kopro mankaw hori a bun bigi „se” disi, di ben hebi sowan 30.000 kilo. Ma toku den no ben trangayesi a di fu tu komando di den meki den kopro mankaw fu hori a bigi se, bika a komando disi ben taki dati sma no ben musu meki popki fu anbegi den.​—Exodus 20:4, 5.

4:5—Omeni watra ben kan go na ini ’a se di smèlter’? Te yu ben o furu en te na a noko, dan na dri dusun bari, noso 66.000 liter watra ben kan go na ini. Ma soleki fa a sori, dan den no ben gwenti furu a beki te na a noko. Wan Kownu 7:26 e taki: „Tu dusun bari [44.000 liter] ben kan go na ini [a se].”

5:4, 5, 10—Sortu sani fu a fosi tabernakel, sma ben poti na ini a tempel fu Salomo? A wan-enkri sani fu a fosi tabernakel di den ben poti na ini a tempel fu Salomo, ben de na Ark. Baka di a tempel meki, den teki a tabernakel na ini Gibeon èn den tyari en go na Yerusalem èn soleki fa a sori, dan na drape a tan.—2 Kroniki 1:3, 4.

Sani di wi kan leri:

1:11, 12. A sani di Salomo aksi Yehovah, ben de wan buweisi gi En taki a kownu ben wani kisi koni nanga sabi trutru. Den sani di wi e taigi Gado na ini begi, e sori san de na ini wi ati trutru. Fu dati ede, a de wan koni sani fu ondrosuku san de na ini wi ati.

6:4. Te wi abi trutru warderi gi a lobi bun-ati nanga a bunfasi fu Yehovah, dan dati musu meki taki wi e blesi Yehovah, dati wani taki wi musu prèise en fu di wi lobi en èn fu di wi de nanga tangi.

6:18-21. Aladi Gado no kan tan na ini wan oso, toku a tempel ben bow fu de a moro prenspari presi pe sma ben kan anbegi Yehovah. Na ini a ten disi, den Kownukondre zaal fu Yehovah Kotoigi na den moro prenspari presi na ini a libimakandra pe sma kan anbegi Gado na a yoisti fasi.

6:19, 22, 32. Yehovah ben e arki den begi fu ala sma. A ben e arki den begi fu a kownu, èn sosrefi den begi fu den mofinawan na ini a kondre; a ben arki srefi na opregti begi fu wan trakondre sma. *Psalm 65:2.

DEN KOWNU NA INI A FAMIRI FU DAVID DI BEN E TIRI ISRAEL

(2 Kroniki 10:1–36:23)

A kownukondre Israel e prati na ini tu pisi: na a noordsei yu abi wan kownukondre fu tin lo, èn na a zuidsei yu abi wan kownukondre fu tu lo, namku Yuda nanga Benyamin. Den priester nanga den Leifisma na ini heri Israel e feni en moro prenspari fu de getrow na a Kownukondre frubontu, leki fu de getrow na a kondre fu den, èn fu dati ede den e teki a sei fu Rehabeam, a manpikin fu Salomo. Na ini pikinmoro 30 yari baka di a tempel kaba bow, sma fufuru ala den gudu di ben de na ini.

Fu den 19 kownu di e kon baka Rehabeam, 5 de getrow, 3 de getrow na ini a bigin ma bakaten den e drai baka gi Yehovah, èn wán e drai kon baka na Yehovah, baka di a ben du ogri wan heri pisi ten. Ala den tra tiriman e du san ogri na ini Yehovah ai. * A buku Tu Kroniki e fruteri moro furu fu den sani di den feifi getrow kownu du, di ben e frutrow tapu Yehovah. A pisi tori di e fruteri fa Heskia ben meki taki sma bigin du diniwroko gi Yehovah na ini a tempel baka, èn a pisi tori di e fruteri fa Yosia seti sani fu hori wan bigi Paskafesa, ben musu fu gi furu deki-ati na den Dyu di ben wani anbegi Yehovah baka na ini Yerusalem.

Piki tapu den aksi fu Bijbel:

13:5—San den wortu „wan frubontu fu sowtu” wani taki? Fu di sowtu e meki taki wan sani no e pori, meki a ben e agersi wan sani di e tan fu ala ten èn di no e kenki. Sobun, „wan frubontu fu sowtu” e sori go na wan frubontu, noso wan kruderi di no e kenki.

14:2-5; 15:17—A de so taki Kownu Asa ben puru ala den „hei presi” na ini a kondre? Soleki fa a sori, dan a no ben du disi. A kan taki Asa ben puru soso den hei presi di ben abi fu du nanga na anbegi fu falsi gado, ma a no ben puru den wan pe sma ben e go anbegi Yehovah. A kan de so tu, taki bakaten sma bow den hei presi baka, aladi Asa ben e tiri ete. Dati na den hei presi di Yosafat, a manpikin fu Asa ben puru. Fu taki en leti, srefi na ini a ten di Yosafat ben e tiri leki kownu, den hei presi ben de ete.​—2 Kroniki 17:5, 6; 20:31-33.

5:9; 34:6—Di a kownukondre Israel prati, dan sortu sei a lo fu Simeon ben teki? Fu di a lo fu Simeon ben kisi difrenti pisi gron na ini Yuda, meki wi kan taki dati a lo dati ben de na ini a kontren fu a kownukondre fu Yuda nanga Benyamin (Yosua 19:1). Ma na a sei fu anbegi nanga politiek, a lo fu Simeon ben horibaka gi a kownukondre na noordsei (1 Kownu 11:30-33; 12:20-24). Fu dati ede, sma ben e si a lo fu Simeon leki wan pisi fu a tin-lo kownukondre.

16:13, 14—A de so taki sma ben bron a dedeskin fu Asa, na presi fu beri en? Nôno, a ’kefalek bigi faya di sma ben e bron di Asa dede’, no ben de fu bron a dedeskin fu Asa, ma a ben de fu bron spesrei nanga switismeri na a beri fu en.

35:3—Pe a santa Ark ben de di Yosia seni sma fu go teki en èn tyari en kon na ini a tempel? Bijbel no e taki efu wan fu den ogri kownu ben puru na Ark na ini a tempel, noso efu Yosia ben puru en fu di a no ben wani wan sani pasa nanga na Ark di den ben e du a bigi wroko fu sreka a tempel kon bun baka. A wan-enkri sani di Bijbel historia e fruteri fu na Ark baka a ten fu Salomo, na taki Yosia ben tyari en kon na ini a tempel baka.

Sani di wi kan leri:

13:13-18; 14:11, 12; 32:9-23. Wan heri moi sani di wi kan leri, na taki a de tumusi prenspari fu frutrow tapu Yehovah!

16:1-5, 7; 18:1-3, 28-32; 21:4-6; 22:10-12; 28:16-22. Di den Israelsma sroto frubontu nanga trakondre sma, noso nanga sma di no ben e anbegi Yehovah, dan den kisi takru bakapisi fu dati. A de wan koni sani fu no abi demakandra nanga grontapusma, efu dati no de fanowdu.​—Yohanes 17:14, 16; Yakobus 4:4.

16:7-12; 26:16-21; 32:25, 26. Heimemre meki taki Kownu Asa tyari ensrefi na wan ogri fasi na ini den lasti yari fu en libi. Heimemre meki taki Usia lasi en libi. Heskia ben handri na wan don fasi èn kande a ben abi heimemre tu di a sori den boskopuman fu Babilon den gudu fu en (Yesaya 39:1-7). „Bigimemre e kon bifo wan sma fadon”, na so Bijbel e warskow, „èn wan yeye fu heimemre e kon bifo wan sma e naki futu.”​—Odo 16:18.

16:9. Yehovah e yepi den wan di e dini en nanga den heri ati, èn a de klariklari fu gebroiki en krakti fu yepi den.

18:12, 13, 23, 24, 27. Neleki Mikaya, wi musu abi deki-ati èn wi no musu frede fu taki fu Yehovah èn den sani di a abi na prakseri.

19:1-3. Yehovah e suku a bun di de na ini wi, srefi efu ten na ten wi e du sani di no e plisi en.

20:1-28. Wi kan abi a frutrow taki Yehovah sa meki wi feni en te wi abi a sakafasi fu suku rai na en.—Odo 15:29.

20:17. Fu man „si a frulusu di Yehovah o gi”, wi musu ’teki wi posisi’ fu di wi e du sani di e horibaka gi Gado Kownukondre. Na presi fu du sani na wan fasi di wi denki taki bun, wi musu „tan tanapu” èn poti ala wi frutrow tapu Yehovah.

24:17-19; 25:14. Afkodrei ben de wan tesi gi Yoas nanga en manpikin Amasia. Na ini a ten disi, afkodrei kan de wan tesi tu, spesrutu te yu no man si krin taki na wan fasi fu afkodrei, soleki bigi-ai èn a denki di sma abi taki a kondre fu den na a moro bunwan​—Kolosesma 3:5; Openbaring 13:4.

32:6, 7Wi musu abi deki-ati tu èn wi musu de tranga fu di wi „abi ala sani di Gado gi [wi] fu feti” a feti na yeye fasi.​—Efeisesma 6:11-18.

33:2-9, 12, 13, 15, 16. Te wan sma e tapu fu du ogri èn a abi a fasti bosroiti fu tan du san bun, dan a e sori taki a abi berow trutru. Te wan sma abi berow trutru, dan Yehovah o abi sari-ati gi en, awinsi na wan sma di du bun furu ogri, neleki fa a ben de nanga Kownu Manase.

34:1-3. Awinsi wi gro kon bigi na mindri sma di no e dini Gado, toku dati no musu tapu wi fu kon leri sabi Gado èn fu dini en. A kan taki a yongu Yosia ben kisi deki-ati fu dini Gado, fu di a ben arki en granpapa Manase di ben drai en libi èn sori berow. Aladi wi no sabi trutru suma na a sma di ben gi en deki-ati, toku a sma disi ben abi bun bakapisi, bika te fu kaba Yosia ben go dini Gado trutru. A srefi sani kan pasa nanga wi tu.

36:15-17. Yehovah abi sari-ati èn pasensi. Ma disi no wani taki dati na ala ten a o sori dati gi ala sma. Efu sma wani tan na libi te Yehovah o tyari wan kaba kon na a ogri sistema disi, dan den musu arki den wan di e du a Kownukondre preikiwroko.

36:17, 22, 23. San Yehovah taki, e kon tru ala ten.​—1 Kownu 9:7, 8; Yeremia 25:9-11.

Wan buku meki taki a du wan sani

„Yosia ben puru ala den tegu sani na ini ala den presi di ben de fu den manpikin fu Israel”, na so 2 Kroniki 34:33 e taki, „èn a ben meki ala sma di ben de fu feni na ini Israel bigin nanga a diniwroko fu dini Yehovah, a Gado fu den.” San meki Yosia du a sani disi? Di a sekretarsi Safan feni a buku fu a Wet fu Yehovah, dan a tyari en go na Kownu Yosia èn wantewante a kownu meki den leisi en gi en. Den sani di Yosia yere, ben naki en ati so te, taki en heri libi langa, a ben e horibaka fayafaya gi a tru anbegi.

Te wi e leisi Gado Wortu èn e denki dipi fu san wi e leisi, dan disi kan abi furu krakti na wi tapu. Te wi e denki dipi fu den tori fu den kownu na ini a famiri fu David, dan wi e kisi deki-ati fu teki na eksempre fu den wan di ben de getrow, a no so? Èn wi no wani handri leki den kownu di no ben de getrow, a no tru? A buku Tu Kroniki e gi wi deki-ati fu anbegi a tru Gado wawan èn fu tan getrow na en. Iya, a boskopu na ini a buku disi de libilibi èn a abi krakti trutru.—Hebrewsma 4:12.

[Futuwortu]

^ paragraaf 9 Efu yu wani sabi moro fu a gi di den ben gi a tempel abra na Gado, èn fu a begi di Salomo ben begi na a okasi dati, dan luku A Waktitoren fu 1 yuli 2005, bladzijde 28-31.

^ paragraaf 1 Fu sabi suma na den kownu fu Yuda di ben tiri baka makandra, dan luku A Waktitoren fu 1 augustus 2005, bladzijde 12.

[Prenki na tapu bladzijde 18]

Yu sabi fu san ede a ben fiti fu meki mankaw hori a se di smèlter?

[Prenki na tapu bladzijde 21]

Na ini en pikin-nengreten, Yosia no ben kisi furu yepi na yeye fasi, ma toku a ben de getrow na Yehovah di a kon bigi