Go na content

Go na table of contents

A granpriester di meki sma kiri Yesus

A granpriester di meki sma kiri Yesus

A granpriester di meki sma kiri Yesus

NA INI november 1990, wan grupu wrokoman feni wan tumusi moi sani pikinmoro wán kilometer na a zuidsei fu na Owru Foto fu Yerusalem. Den ben e wroko na wan presi pe sma kan go koiri, èn den ben e wroko sosrefi na wan pasi drape. Di den ben e wroko nanga wan traktor, dan den broko a daki fu wan owruten grebi-olo. Den no ben sabi taki a grebi disi ben de drape. A presi pe a grebi-olo disi de, ben de wan bigi beripe pe sma ben e beri sma na ini a pisi ten fu a fosi yarihondro b.G.T. te go miti a fosi yarihondro G.T. Ma san e hari wi prakseri trutru, na a sani di den sabiman fu owruten sani feni na ini a grebi-olo.

Na ini a grebi-olo 12 kisi ben de, di ben abi den bonyo fu dedesma na ini. Sma poti den bonyo na ini den kisi disi baka di den dedesma disi ben didon na ini wan grebi pikinmoro wán yari langa, teleki a skin fu den pori gowe. Wan fu du den kisi disi ben meki na wan tumusi koni fasi, èn na a seibere fu en a nen fu Yehosef bar Caiapha (Yosef, manpikin fu Kayafas) ben kerfu na tapu. A kisi disi ben de wan fu den moro moi wan di sma ben feni oiti.

Buweisi de di e sori taki a grebi disi kande na a grebi fu a granpriester di ben teki fesi na a moro prenspari krutu di oiti ben hori, namku a di fu Yesus Krestes. A Dyu historia skrifiman Josephus e taki dati a granpriester disi na „Yosef, di sma ben e kari Kayafas”. Bijbel e kari en Kayafas. Fu san ede a ben o bun fu kon sabi moro fu a man disi? Fu san ede a meki sma kiri Yesus?

En famiri èn a fasi fa a kweki

Kayafas ben trow nanga na umapikin fu Anas, wan tra granpriester (Yohanes 18:13). A kan taki den famiri ben bosroiti yari na fesi kaba taki den tu sma disi ben o trow, bika a no de fu taki dati ala tu famiri ben wani abi a dyaranti taki a famiriman fu den ben e trow nanga a yoisti patna. Fu dati ede a musu de taki den luku den famirilin finifini fu kan sabi seiker taki a famiriman fu den ben e trow nanga wan sma di ben komoto fu a famirilin fu den priester. Soleki fa a sori, dan ala tu famiri ben gudu èn den ben de heiheisma. A kan taki den ben gudu fu di den ben abi bigi pisi gron na ini a kontren fu Yerusalem. A no de fu taki dati Anas ben wani de seiker taki a man di ben o trow nanga en umapikin ben de wan man di a ben kan frutrow èn di ben o horibaka gi en na politiek sei. Soleki fa a sori, dan Anas nanga Kayafas ben de memre fu a makti grupu fu Saduseiman.—Tori fu den Apostel 5:17.

Kayafas ben de fu wan lespeki priester famiri, èn fu dati ede a musu de taki a ben kisi leri fu den Hebrew Buku fu Bijbel, èn taki a ben kon sabi san den buku disi wani taki. A no de fu taki dati a bigin dini na ini a tempel di a ben abi 20 yari, ma wi no sabi o owru a ben de di a tron granpriester.

Den granpriester nanga den edeman priester

Na ini a bigin a ben de so taki a manpikin fu a granpriester ben musu teki a wroko fu en abra, baka dati, en eigi manpikin ben musu teki abra, èn so moro fara. Wan sma ben e tan granpriester te na dede. Ma na ini a di fu tu yari b.G.T., den Hasmoneisma teki a grani abra fu tron granpriester, aladi den no ben abi a reti fu du dati. * Herodes a Bigiwan ben e poti sma leki granpriester èn a ben e puru den baka, èn a sani disi ben e sori krin taki trutru na en ben e poti sma leki granpriester. Den Romesma di ben poti leki tiriman, ben e du wan srefi sortu sani.

Den sani disi meki taki wan grupu seti di Bijbel e kari den „edeman fu den priester” (Mateyus 26:3, 4). Boiti Kayafas, den sma di ben de memre fu a grupu disi ben de fositen granpriester soleki Anas di sma ben puru leki granpriester, ma di ben tan tyari a nen dati. Na ini a grupu dati yu ben abi sosrefi krosibei famiriman fu granpriester fu a ten dati, èn fu a ten na fesi.

Den Romesma ben gi pasi taki den Dyu fesiman nanga den edeman fu den priester ben e sorgu gi den aladei afersi fu Yudea. Na so fasi a tirimakti fu Rome ben kan tiri Yudea èn ben kan sorgu taki den ben e kisi belasting moni fu a distrikt disi, sondro fu seni furu srudati go drape. Rome ben e fruwakti fu den Dyu fesiman taki den ben e sorgu taki ala sani waka bun na ini a kondre èn taki den ben e tyari wini kon gi Rome. Den Romesma di ben e wroko leki granman, no ben lobi den Dyu fesiman di no ben man frudrage taki Rome ben e tiri a kondre fu den. Ma den ben sabi taki den ben musu wroko makandra efu den ben wani tiri nanga bun bakapisi.

Na a ten di Kayafas ben de granpriester, dan a ben de so taki a granpriester ben de a tiriman fu a Dyu pipel. Quirinius, a Romesma di ben de tiriman fu Siria na ini 6 noso 7 G.T., ben poti Anas leki tiriman. Den owruten tori fu den Dyu leriman e sori taki furu fu den osofamiri fu den heihei Dyu di ben e teki fesi na ini a kondre ben abi bigi-ai, den ben e gebroiki a makti fu den gi a bun fu den famiriman fu den, den ben e kwinsi sma, èn den ben e du ogri-ati sani. Wan skrifiman e taki dati leki granpriester, Anas ben sorgu taki a man di ben trow nanga na umapikin fu en, „ben e kisi moro hei posisi heri esi na ini a tempel; bika o moro hei a posisi fu Kayafas ben de, o moro wini a ben o tyari kon gi Anas.”

Valerius Gratus, a tiriman fu Yudea, ben puru Anas leki granpriester na a ten fu 15 G.T. Dri trawan, sosrefi wan fu den manpikin fu Anas, ben de granpriester syatu baka makandra. Kayafas tron granpriester na a ten fu 18 G.T. Pontius Pilatus, di ben tron tiriman fu Yudea na ini 26 G.T., libi Anas leki granpriester ala den tin yari di ensrefi ben e tiri leki granman. Kayafas ben de granpriester teleki a pisi ten fu Yesus en diniwroko èn a pisi ten di den disipel fu Yesus bigin nanga a preikiwroko fu den. Ma Kayafas no ben wani sabi noti fu a Kresten boskopu.

Kayafas e frede Yesus èn a e frede Rome

Kayafas ben e si Yesus leki wan ogri man di ben e gi sma deki-ati fu opo densrefi teige a tirimakti. Yesus ben krutu a fasi fa den heiheisma ben e si den wet fu a Sabat, èn a yagi sma puru na ini a tempel, fu di den ben e seri sani èn ben e broko moni drape. A taigi den sma dati taki den ben meki a tempel kon tron wan „presi pe fufuruman e tan” (Lukas 19:45, 46). Wan tu historia skrifiman e bribi taki den tempel wowoyo dati ben de fu den famiriman fu Anas, èn kande a sani dati meki sosrefi taki Kayafas ben wani tapu Yesus fu preiki. Di den edeman fu den priester seni srudati fu grabu Yesus, dan den sani di Yesus taki fruwondru den so te, taki den drai gowe baka sondro en.—Yohanes 2:13-17; 5:1-16; 7:14-49.

Luku san pasa di den Dyu fesiman yere taki Yesus ben gi Lasarus wan opobaka. Na Evangelietori fu Yohanes e taki: „Den edeman fu den priester nanga den Fariseiman kari ala den krutuman fu a Sanhedrin kon makandra èn den taki: ’San wi musu du, bika a man disi e du someni wondru? Efu wi meki a go doro na a fasi disi, dan ala sma o bribi na ini en; dan den Romesma o kon puru wi tempel nanga wi kondre na wi anu’” (Yohanes 11:47, 48). A Sanhedrin ben feni taki Yesus ben o meki taki sma lasi lespeki gi den kerki fesiman èn taki a ben o tyari bruya kon, èn Pilatus ben feni taki a Sanhedrin ben musu sorgu taki den sani dati no pasa. Ibri leisi te den Romesma ben feni taki den Dyu ben suku fu opo densrefi teige a tirimakti, dan den ben e bumui na ini den afersi fu den Dyu. Disi ben de wan sani di a Sanhedrin no ben wani kwetikweti.

Aladi Kayafas ben musu agri taki Yesus ben du krakti wroko, toku a no ben poti bribi na ini Yesus. Na presi fu dati a suku fu tan hori a bigi nen nanga a makti fu en. Wan man leki en no ben kan sori taki a e bribi taki Lasarus ben kisi wan opobaka, fu di en leki wan Saduseiman, no ben e bribi na ini na opobaka!—Tori fu den Apostel 23:8.

A kon na krin taki Kayafas ben de wan ogri-ati man di a taigi den man di ben e tiri makandra nanga en: „Unu no e si taki a ben sa bun gi unu efu wán man e dede gi a pipel, so taki a no a heri kondre o lasi gowe.” A tori e taki moro fara: „Den sani di a taki no ben komopo fu ensrefi; ma fu di a ben de granpriester a yari dati, meki a ben taki wan profeititori taki Yesus ben musu dede gi a kondre, ma a no gi a kondre wawan; a ben musu dede tu fu tyari den pikin fu Gado di panya na ala sei, kon na wán. We, sensi a dei dati, den ben taki nanga makandra fa den ben o kiri [Yesus].”—Yohanes 11:49-53.

Kayafas no ben sabi san den wortu fu en ben wani taki trutru. Fu di a ben de wan granpriester, meki a ben e taki profeititori. * A dede fu Yesus ben o tyari wini kon, ma no gi den Dyu wawan. A frulusu-ofrandi fu Yesus ben o meki taki ala libisma ben o kisi frulusu fu sondu nanga dede.

Sma e seti sani na fesi fu kiri Yesus

Den Dyu edeman fu den priester nanga den owru man ben kon makandra na Kayafas en oso fu taki fa den ben o grabu Yesus fu kiri en. A kan taki a granpriester ben yepi fu bosroiti omeni den ben o pai Yudas Iskariot fu tori Yesus (Mateyus 26:3, 4, 14, 15). Ma gi Kayafas di ben abi ogri-ati prakseri, a no ben nofo taki wán sma nomo ben musu dede. „Den edeman fu den priester go taki nanga makandra fa den ben kan kiri Lasarus tu, fu di furu Dyu . . . ben bribi na ini Yesus.”—Yohanes 12:10, 11.

Malkus, wan srafu fu Kayafas, ben de na mindri den ipi-ipi sma di ben kon fu grabu Yesus. Di den grabu Yesus, dan den tyari en go fosi na Anas so taki a ben kan poti aksi gi en, èn baka dati den tyari en go na Kayafas di ben seti sani kaba nanga den Dyu owru man fu krutu Yesus na neti, aladi dati no ben e kruderi nanga wet.—Mateyus 26:57; Yohanes 18:10, 13, 19-24.

Aladi den sani di falsi kotoigi ben e taki fu Yesus no ben e kruderi nanga makandra, toku dati no tapu Kayafas fu go doro nanga san a ben abi na prakseri fu du. A granpriester ben sabi fa den tra sma di ben span anu makandra nanga en ben e denki fu sma di ben e kari densrefi Mesias. Sobun, a komanderi Yesus fu taigi en efu trutru a ben de a Mesias. Yesus piki en taki den kragiman fu en ben o si en ’e sidon na a reti-anusei fu a maktiwan èn taki den ben o si en e kon na tapu den wolku fu hemel’. Fu di a granpriester ben wani sori taki a abi wan tranga bribi na ini Gado, meki a „priti en dyakti, èn a taki: ’A taki ogri fu Gado! We, wi abi kotoigi fanowdu ete?’” A Sanhedrin bosroiti taki Yesus ben musu dede.—Mateyus 26:64-66.

Te den Dyu ben wani gi wan sma dedestrafu, dan den ben musu kisi primisi fosi fu den Romesma. A kan taki Kayafas na a sma di ben e seti afersi na mindri den Romesma nanga den Dyu, èn taki na en ben tyari na afersi disi go na Pilatus. Di Pilatus pruberi fu fri Yesus, dan a kan taki Kayafas ben de wan fu den granpriester di bari: „Spikri en na wan postu! Spikri en na wan postu!” (Yohanes 19:4-6) Kande Kayafas ben gi den ipi-ipi sma deki-ati fu bari taki den musu lusu wan ogri man na presi fu Yesus, èn kande a ben de wan fu den edeman fu den priester tu di ben taki na wan hoigri fasi: „Wi no abi nowan kownu, boiti Caesar.”—Yohanes 19:15; Markus 15:7-11.

Kayafas no ben wani poti prakseri na den buweisi di ben e sori taki Yesus ben kisi wan opobaka. A gens Petrus nanga Yohanes, èn baka dati a gens Stefanus. Kayafas ben taigi Saulus tu fu grabu iniwan Kresten di a ben feni na ini Damaskus (Mateyus 28:11-13; Tori fu den Apostel 4:1-17; 6:8–7:60; 9:1, 2). Ma na a ten fu 36 G.T., Vitellius, a tiriman di Rome ben poti na ini Siria, puru Kayafas leki granpriester.

Buku nanga tra sani di den Dyu skrifi, no e taki bun fu a famiri fu Kayafas. Fu gi wan eksempre, a Talmud fu Babilon e taki: „Helu fu mi fu na oso fu Hanin [Anas] ede, helu fu mi fu den sani ede di den e taki safri”, noso fu den „lei”. Sma e denki taki a kragi disi abi fu du nanga „konmakandra di ben e hori kibrikibri fu bosroiti fa fu kwinsi trawan”.

Wan sani di wi kan leri fu Kayafas

Wan sabiman taki dati den granpriester ben de man di ben abi „ogri-ati fasi, trikifasi, èn taki den ben koni; èn a no de fu taki dati den ben abi bigifasi”. Fu di Kayafas ben abi bigifasi, meki a no ben wani poti bribi na ini a Mesias. Sobun, a no musu fruwondru wi te sma na ini a ten disi no wani arki a Bijbel boskopu. Son sma no lobi a Bijbel waarheid nofo fu tapu fu poti bribi na ini den sani di den lobi. Trawan e feni kande taki den no o lagi densrefi fu tron preikiman fu a bun nyunsu. Èn den wan di no de opregti noso di gridi, no lobi Kresten markitiki.

Leki granpriester, Kayafas ben kan yepi tra Dyu fu poti bribi na ini a Mesias, ma fu di a ben gridi fu abi makti, meki a meki sma kiri Yesus. A kan taki te na en dede, Kayafas tan gens sma fu poti bribi na ini Krestes. Te wi e luku a libi fu en, dan wi e si taki bonyo a no den wan-enkri sani di wan sma e libi na baka te a dede. A fasi fa wi e tyari wisrefi kan meki taki wi e meki wan nen na Gado, efu na wan takru nen, noso wan bun nen.

[Futuwortu]

^ paragraaf 9 Fu kon sabi a historia fu den Hasmoneisma, grantangi luku A Waktitoren fu 15 yuni 2001, bladzijde 27-30.

^ paragraaf 19 Yari na fesi, Yehovah gebroiki ogri-ati Bileam fu taki tru profeititori di ben abi fu du nanga den Israelsma.—Numeri 23:1–24:24.

[Prenki na tapu bladzijde 10]

Yosef, manpikin fu Kayafas

[Prenki na tapu bladzijde 10]

A kisi di sma feni no so langa pasa

[Sma di abi a reti fu den prenki na tapu bladzijde 10]

Ossuary, inscription, and cave in background: Courtesy of Israel Antiquities Authority