Go na content

Go na table of contents

Edepenti fu a buku Nehemia

Edepenti fu a buku Nehemia

A Wortu fu Yehovah de libilibi

Edepenti fu a buku Nehemia

DEN lasti tori di skrifi na ini a Bijbel buku Esra pasa kaba, èn now wi de twarfu yari moro fara. A ten de krosibei taki „a wortu go na doro fu meki Yerusalem kon bun baka èn fu bow en baka”. Den sani disi di o pasa, e sori taki den 70 wiki noso 70 yari bigin, di sa kon na wan kaba te a Mesias doro (Danièl 9:24-27). A buku Nehemia e fruteri fu a ten di a pipel fu Gado bow a skotu fu Yerusalem baka. A e taki fu wan pisi ten fu 12 yari di prenspari trutru, namku fu 456 b.G.T. te go miti a ten syatu baka 443 b.G.T.

A buku disi di Granman Nehemia skrifi, na wan span tori di e sori fa a tru anbegi e kisi glori te sma abi a fasti bosroiti fu handri, èn te den e frutrow dorodoro tapu Yehovah Gado. A buku e sori krin fa Yehovah e meki sani waka na so wan fasi taki a wani fu en e pasa. A tori e taki tu fu wan tranga fesiman di abi deki-ati. A boskopu fu a buku Nehemia e leri ala tru anbegiman na ini a ten disi tumusi prenspari sani, ’bika a wortu fu Gado de libilibi, èn a abi krakti’.—Hebrewsma 4:12.

„TE FU KABA A SKOTU KABA BOW”

(Nehemia 1:1–6:19)

Nehemia de na ini a kownu-oso na Susan. A de wan dinari fu Kownu Artakserkses Longimanus, èn a abi wan prenspari frantwortu. Nehemia e broko en ede srefisrefi te a e yere a nyunsu taki en pipel „de na ini wan tumusi takru situwâsi èn den e syen; èn a skotu fu Yerusalem brokobroko èn srefi den portu fu en den bron nanga faya”. A e begi Gado nanga en heri ati fu tiri en (Nehemia 1:3, 4). Baka wan pisi ten a kownu e si taki Nehemia e sari, èn disi e meki taki Nehemia kisi na okasi fu go na Yerusalem.

Baka te Nehemia e doro na ini Yerusalem, a e go luku na neti fa a de nanga a skotu, èn a e taigi den Dyu taki a abi na prakseri fu bow a skotu baka. Den e bigin nanga a bow-wroko, ma na a srefi ten sma e bigin gens a wroko tu. Ma ondro a tiri fu a deki-ati fesiman Nehemia, ’a skotu e kaba bow te fu kaba’.—Nehemia 6:15.

Piki tapu den aksi fu Bijbel:

1:1; 2:1—A de so taki „a di fu tutenti yari” di kari na ini den tu vers disi, teri komoto fu a srefi pisi ten? Iya, a di fu tutenti yari e sori go na a pisi ten di Artakserkses ben e tiri leki kownu. Ma a fasi fa den bigin teri den yari na ini den tu vers disi, e difrenti. Sani fu owruten e buweisi taki 475 b.G.T. ben de a yari di Artakserkses tron kownu. Den skrifiman fu Babilon ben abi a gwenti fu teri den yari di den kownu fu Persia ben e tiri, fu Nisan (maart/april) te go miti Nisan. Fu dati ede, a fosi yari fu Artakserkses en tiri, ben bigin na ini Nisan 474 b.G.T. Sobun, a di fu 20 yari fu a tirimakti di kari na ini Nehemia 2:1, bigin na ini Nisan 455 b.G.T. A de krin fu si taki a mun Kislev (november/december) di Nehemia 1:1 e taki fu en, ben de Kislev fu a yari na fesi, namku a yari 456 b.G.T. Nehemia e taki dati a mun dati e fadon tu na ini a di fu 20 yari fu Artakserkses en tirimakti. A kan taki a leisi disi, a ben e teri den yari bigin fu a dei di Artakserkses ben poti leki kownu. Wan tra sani di pasa kande, na taki Nehemia ben teri den yari disi bigin fu a yari di den Dyu e kari a borgu-yari, di e bigin na ini a mun Tisjri, èn di de a srefi leki september/oktober. Awansi fa a no fa, a yari di a wortu kon na doro taki Yerusalem ben o bow baka, na 455 b.G.T.

4:17, 18—Fa wan man ben kan du bow-wroko nanga wán anu nomo? Disi no ben o de wan problema gi den sma di ben e tyari lai. Te den ben poti a lai kaba na tapu den ede noso na tapu den skowru, dan a no ben o muilek gi den fu hori en nanga wán anu „aladi a tra anu ben e hori wan lansri”. Den man di ben e bow, ben abi ala den tu anu fu den fanowdu fu du a wroko fu den, èn dati meki „ibriwan fu den ben abi en feti-owru na en seibere, aladi den ben e bow”. Den ben de srekasreka fu feti te wan feanti ben o kon feti nanga den.

5:7—Fu san ede Nehemia bigin ’krutu den man di ben abi makti èn den tiriman di ben e teki presi gi kownu’? Den man disi ben e dwengi den Dyu brada fu den di ben leni moni na den, fu pai rente, èn disi ben de teige a Wet fu Moses (Lefitikus 25:36; Deuteronomium 23:19). Boiti dati, a rente di den man disi ben e aksi ben hei tumusi. Efu den ben o aksi „a di fu wan hondro pisi” ibri mun, dan dati ben o de a srefi leki 12 procent rente na ini wan yari (Nehemia 5:11). Disi ben de wan ogri-ati sani fu du, fu di a ben hebi kaba gi a pipel fu pai belasting moni, èn nofo nyanyan no ben de tu. Nanga yepi fu a Wet fu Gado, Nehemia krutu den man, iya, a piri-ai gi den èn a tyari kon na krin sortu ogri den ben e du.

6:5—Fu san ede meki Sanbalat seni wan „opo brifi” gi Nehemia, aladi sma ben gwenti fu seni brifi gi trawan na ini wan saka di tapu? Kande Sanbalat ben seni wan opo brifi, fu di a ben wani sma fu kon sabi den falsi kragi di a ben abi fu Nehemia. Kande a ben wani Nehemia fu atibron so te, taki Nehemia ben o gowe libi a bow-wroko fu kon opo taki gi ensrefi. Noso kande Sanbalat ben denki taki den sani di ben skrifi na ini a brifi ben o meki den Dyu skreki so te, taki den alamala ben o tapu nanga a wroko fu den. Nehemia no meki sma tapu skreki gi en, èn a go doro nanga a wroko di Gado gi en fu du, sondro fu bruya.

Sani di wi kan leri:

1:4; 2:4; 4:4, 5Te wi e kisi fu du nanga muilek situwâsi noso te wi musu teki prenspari bosroiti, dan wi musu „tan begi” èn wi musu handri akruderi a tiri di wi e kisi fu Gado Wortu èn fu en organisâsi.—Romesma 12:12.

1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. Yehovah e piki den opregti begi fu den futuboi fu en.—Psalm 86:6, 7.

1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. Aladi Nehemia ben de wan man di ben abi switifasi èn di ben e hori trawan na prakseri, toku a ben de wan bun eksempre fu di a ben de srekasreka fu handri, èn fu di a ben abi a fasti bosroiti ala ten fu du san reti.

1:11–2:3. A moro prenspari sani di ben gi Nehemia prisiri no ben de a hei posisi di a ben abi leki a sma di e kanti win gi a kownu, ma na a go di a tru anbegi ben e go na fesi. We, a no musu de so dan taki na anbegi fu Yehovah nanga ala sani di e meki na anbegi go na fesi musu de den moro prenspari sani nanga san wi e broko wi ede? Na den sani disi musu gi wi trutru prisiri, a no so?

2:4-8. Na Yehovah ben meki taki Artakserkses gi Nehemia primisi fu go na Yerusalem, so taki a ben kan bow a skotu baka. „Na ati fu wan kownu de leki libawatra na ini na anu fu Yehovah”, na so Odo 21:1 e taki. „A e meki en go na iniwan presi di a wani.”

3:5, 27. Wi no musu de leki den Tekoa „heihei sma”, di ben e si en leki wan lagi sani fu du tranga wroko di ben o meki a tru anbegi go na fesi. Na presi fu dati wi kan de leki den Tekoasma di no ben de heihei sma, ma di ben de klariklari fu du iniwan wroko.

3:10, 23, 28-30. Aladi son sma man froisi go na presi pe moro Kownukondre preikiman de fanowdu, toku furu fu wi e horibaka gi a tru anbegi na presi di de krosibei fu wi oso. Wi kan du dati fu di wi e yepi fu bow Kownukondre zaal, fu di wi e yepi trawan te wan rampu pasa, èn moro prenspari, fu di wi e teki prati na a Kownukondre preikiwroko.

4:14. Te wi e kisi fu du nanga gens, dan wi tu kan kisi deki-ati te wi tan prakseri „a Wan di bigi èn di e gi sma frede”.

5:14-19. Kresten opziener kan teki a tumusi moi eksempre fu Granman Nehemia, fu di a ben abi sakafasi, a no ben prakseri ensrefi nomo, èn a ben hori trawan na prakseri ala ten. Aladi a ben de fayafaya fu handri akruderi a Wet fu Gado, toku a no ben e prei basi gi trawan, soso fu kisi wini gi ensrefi. Na presi fu dati, a ben sori taki a e broko en ede nanga den wan di e kisi kwinsi, èn nanga den pôtiwan. Ala den futuboi fu Gado kan teki a tumusi moi eksempre fu Nehemia di ben lobi fu gi sani na trawan.

„KE MI GADO, MEMRE MI FU DEN BUN SANI DI MI DU”

(Nehemia 7:1–13:31)

Te a skotu fu Yerusalem kaba bow, dan wantewante Nehemia e poti den portu èn a e seti sani so taki sma no kan broko kon na ini a foto. Baka dati a e bigin skrifi den nen fu sma na ini den difrenti famiri. Te a heri pipel e konmakandra „na a publiki pren di ben de na fesi a Watraportu”, dan a priester Esra e leisi a buku pe a Wet fu Moses skrifi na ini, èn Nehemia nanga den Leifisma e fruklari a Wet gi a pipel (Nehemia 8:1). Te den e kon sabi taki den musu hori a Wiwirikampu-fesa, dan den e hori a fesa disi nanga prisiri.

Baka dati den e kon makandra ete wan leisi. A leisi disi ’den manpikin fu Israel’ e taki sortu sondu den du, den Leifisma e taki fu a fasi fa Gado ben handri nanga den Israelsma, èn a pipel e sweri „fu waka na ini a wet fu a tru Gado” (Nehemia 9:1, 2; 10:29). Fu di nofo sma no e libi ete na ini Yerusalem, meki den e trowe lòt so taki wán fu ibri tin man di e libi na dorosei fu a foto, kan froisi kon na ini a foto. Baka dati, den e gi a skotu abra na Gado nanga so bigi prisiri, taki ’a prisiri fu Yerusalem de fu yere farawe’ (Nehemia 12:43). Twarfu yari baka di Nehemia doro na ini Yerusalem, a e drai go baka fu dini Artakserkses. Heri esi den Dyu e bigin du sani di e meki taki den no krin moro. Te Nehemia e drai go baka na Yerusalem, dan wantewante a e du san de fanowdu fu meki a situwâsi kon bun baka. Nanga sakafasi a e aksi: „Ke mi Gado, memre mi fu den bun sani di mi du.”—Nehemia 13:31.

Piki tapu den aksi fu Bijbel:

7:6-67—Nehemia nanga Esra ben skrifi omeni sma fu ibri osofamiri drai go baka na Yerusalem makandra nanga Serubabel. Fu san ede den nomru di Nehemia ben skrifi, e difrenti fu den wan di Esra ben skrifi? (Esra 2:1-65) Kande a reide fu san ede wan difrenti de, na fu di Esra nanga Nehemia ben teki den nomru disi fu difrenti raportu. Fu eksempre, kande a nomru fu sma di ben gi den nen fu drai go baka, ben difrenti fu a nomru fu sma di drai go baka trutru. Wan tra sani di ben kan meki taki den nomru e difrenti, na fu di sonwan fu den Dyu di no ben sabi fu sortu famirilin den de, ben kon sabi dati bakaten. Ma wán spesrutu sani de di e meki taki den tu tori disi e kruderi nanga makandra, namku taki a nomru fu den fosi sma di drai go baka ben de 42.360 sma, sondro fu teri den srafu nanga den singiman.

10:34—Fu san ede a ben de fanowdu taki a pipel tyari udu go na a oso fu Gado? A Wet fu Moses no ben gi a komando taki sma ben musu tyari udu gi na anbegi fu Gado. A wan-enkri reide fu san ede a seti disi ben kon de, na fu di a ben de fanowdu trutru. Bun furu udu ben de fanowdu fu bron den srakti-ofrandi na tapu na altari. Den Netinim ben musu dini leki srafu na a tempel aladi den no ben de Israelsma, ma soleki fa a sori, nofo fu den no ben de. Fu dati ede sma trowe lòt, so taki ala ten udu ben de fu bron den ofrandi.

13:6—O langa Nehemia no ben go na Yerusalem? Bijbel e taki nomo dati „baka wan pisi ten”, noso „na a kaba fu den dei”, Nehemia ben aksi a kownu primisi fu drai go baka na Yerusalem fu wan pisi ten. Fu dati ede, wi no kan taki o langa a no ben go na Yerusalem. Ma di Nehemia drai go baka na Yerusalem, a kon si taki sma no ben e horibaka gi a grupu fu priester èn taki den no ben e hori a Sabat wet. Furu fu den Dyu ben teki uma fu tra kondre, èn den pikin fu den no ben e taki a tongo fu den Dyu srefi. Te yu e luku fa a situwâsi ben kon takru, dan a ben musu fu de so taki Nehemia ben gowe fu wan langa pisi ten.

13:25, 28—Boiti taki Nehemia ben „krutu” den Dyu di no ben e tyari densrefi na wan fasi di fiti, sortu tra sani a du fu meki den Dyu kenki a fasi fu den? A ’fluku di Nehemia ben fluku den’ ben wani taki dati a taigi den krin sortu krutu den ben o kisi akruderi a Wet fu Gado. A ’naki di a naki sonwan fu den’ wani taki kande dati a meki den kisi strafu. Fu sori taki a ben atibron taki den Dyu tyari densrefi na wan fasi di no fiti, dan a ’hari a wiwiri fu sonwan fu den puru’. A yagi sosrefi a granpikin fu Granpriester Elyasib gowe, fu di a ben trow nanga wan umapikin fu Sanbalat, a Horonietsma.

Sani di wi kan leri:

8:8. Leki leriman fu a Wortu fu Gado, wi e ’tyari sani kon na krin’ fu di wi e taki sani soifri, fu di wi e poti krakti tapu den yoisti sani, fu di wi e fruklari Bijbel na a yoisti fasi, èn fu di wi e sori sma krin fa fu libi akruderi den sani di den leri.

8:10. Wi e ondrofeni „a prisiri fu Yehovah” te wi sabi taki wi de na nowtu na yeye fasi, te wi du san de fanowdu fu tapu a nowtu dati, èn te wi e teki a rai di wi e kisi fu Yehovah. Fu dati ede a de tumusi prenspari fu studeri Bijbel fayafaya, fu go na den Kresten konmakandra doronomo, fu teki prati fayafaya na a Kownukondre preikiwroko, èn fu meki disipel!

11:2. Wan sma di ben e libi ala den famiri gudu fu en na baka fu froisi go na Yerusalem, ben abi fu meki kostu èn a ben o ondrofeni wan tu problema. Den sma di ben de klariklari fu du disi, sori taki den no ben e denki densrefi. Wi kan sori taki wi abi a fasi dati tu, fu di wi de klariklari fu teki na okasi fu du sani gi trawan na den kongres èn na tra okasi.

12:31, 38, 40-42. Wan moi fasi fu prèise Yehovah èn fu sori taki wi de nanga tangi gi san a du gi wi, na fu singi. Wi musu singi nanga wi heri ati na den Kresten konmakandra.

13:4-31. Wi musu luku bun fu no gi pasi taki safrisafri wi libi e pori fu di wi e kon lobi gudu, fu di wi e du kruktudu, èn fu di wi e fadon komoto na bribi.

13:22. Nehemia ben sabi heri bun taki a ben musu gi frantwortu na Gado. Wi tu musu sabi taki wi musu gi frantwortu na Yehovah fu den sani di wi e du.

A de tumusi prenspari taki Yehovah e horibaka gi wi!

„Efu Yehovah srefi no bow na oso”, na so a psalm singiman ben singi, „dan na fu soso den wrokoman wroko tranga na en” (Psalm 127:1). A Bijbel buku Nehemia e sori na wan tumusi moi fasi taki den wortu disi tru!

A de krin fu si san wi kan leri fu a tori disi. Efu wi wani abi bun bakapisi nanga den muiti di wi e meki, dan Yehovah musu horibaka gi wi. Wi kan fruwakti trutru taki Yehovah sa horibaka gi wi efu wi no e poti a tru anbegi na a fosi presi na ini wi libi? We, meki wi de neleki Nehemia, fu di wi e poti na anbegi fu Yehovah na a fosi presi na ini wi libi, èn meki wi du ala san wi man fu meki a tru anbegi go na fesi.

[Prenki na tapu bladzijde 8]

„Na ati fu wan kownu de leki libawatra na ini na anu fu Yehovah”

[Prenki na tapu bladzijde 9]

Nehemia, wan man di de srekasreka fu handri èn di e sori switifasi, e kon na Yerusalem

[Prenki na tapu bladzijde 10, 11]

Yu sabi fa fu ’tyari a Wortu fu Gado kon na krin’?