Go na content

Go na table of contents

Melito fu Sardes—A ben e horibaka gi tru tori fu Bijbel?

Melito fu Sardes—A ben e horibaka gi tru tori fu Bijbel?

Melito fu Sardes—A ben e horibaka gi tru tori fu Bijbel?

IBRI yari tru Kresten e hori a Memrefesa na a dei di e fadon tapu 14 Nisan fu a Hebrew kalender. Den e gi yesi na a komando fu Yesus: „Tan du disi fu memre mi.” Fu taki en leti, a ben de na a dei dati na ini 33 G.T., baka di a hori a Paskafesa, taki Yesus seti a Memrefesa fu memre a gi di a gi en libi leki wan srakti-ofrandi. A dede fosi a kaba fu a dei dati.—Lukas 22:19, 20; 1 Korentesma 11:23-28.

Na a ten fu a di fu tu yarihondro G.T., son sma ben bigin hori a Memrefesa na wan tra dei èn na wan tra fasi. Sma na ini Pikin Asia ben e tan memre a dede fu Yesus tapu 14 Nisan. Ma soleki fa wan buku e sori, dan „den sma na ini Rome nanga Aleksandria ben gwenti fu memre na opobaka tapu a sonde baka 14 Nisan”, èn den ben kari en a Paskafesa fu memre na opobaka fu Yesus. Wan grupu di sma ben sabi leki den Quartodecimanen (Sma fu a di fu tinafo dei), ben feni taki a Memrefesa fu a dede fu Yesus Krestes ben musu hori tapu 14 Nisan. Melito fu Sardes ben e agri tu nanga a leri dati. Suma ben de Melito? Na sortu fasi a ben horibaka gi a tru tori disi fu Bijbel, èn sosrefi gi tra tru tori fu Bijbel?

Wan sma di ’tyari prenspari sani kon na krin’

Soleki fa Eusebius fu Sesarea ben skrifi na ini a buku fu en, dan na a kaba fu a di fu tu yarihondro, Polycrates fu Efeise ben seni wan brifi go na Rome pe a ben sori taki a Memrefesa ben musu hori „tapu a di fu tinafo dei fu a Paskafesa soleki fa den Evangelietori e sori. Sma no ben musu hori a fesa disi tapu wan tra dei, èn den ben musu du dati akruderi den leri fu a Kresten bribi” (Ecclesiastical History). Soleki fa skrifi na ini a brifi disi, dan Melito, di ben de Beskopu fu Sardes, na ini Lidia, ben de wan fu den sma di ben feni taki a Memrefesa ben musu hori tapu 14 Nisan. A brifi ben taki dati den sma fu a ten dati ben e si Melito leki wan fu den sma di ’tyari prenspari sani kon na krin na a ten di a ben de na libi’. Polycrates ben taki dati Melito no ben trow, èn taki a „ben poti prakseri soso na sani di abi fu du nanga a Santa Yeye”. A ben taki tu dati Melito „beri na ini Sardes èn a e wakti fu kisi wan kari fu hemel so taki a kan opo baka”. Kande disi ben wani taki dati Melito ben de wan fu den sma di ben e bribi taki na opobaka no ben o pasa teleki Krestes kon baka.—Openbaring 20:1-6.

We, soleki fa a sori, Melito ben de wan deki-ati man di ben e tan hori ensrefi na a bosroiti di a ben teki. Fu taki en leti, a ben skrifi a buku Apologeticum, èn na ini a buku disi a ben opo taki gi Kresten. A buku disi ben de wan fu den fosiwan fu den buku disi di sma skrifi fu opo taki gi trawan noso gi wan sani. A ben skrifi a buku disi gi Marcus Aurelius, a Kèiser fu Rome di ben e tiri fu 161 te go miti 180 G.T. Melito no ben frede fu opo taki gi a Kresten bribi, èn fu krutu ogri-ati gridiman. Den sortu man disi ben e pruberi fu kisi a kèiser so fara fu meki difrenti wet, so taki den ben kan frufolgu den Kresten èn kiri den, aladi den no ben du nowan ogri. Den ben du ala den sani disi soso fu man fufuru den gudu fu den Kresten.

Na wan deki-ati fasi Melito ben skrifi a kèiser: „A wan-enkri sani di wi e aksi fu yu, na taki yusrefi ondrosuku den sma [den Kresten] di e tyari den problema disi kon, èn bosroiti nanga wan krin denki efu den musu dede noso efu den musu tan na libi. Ma efu a nyun wet disi, di no fiti srefi fu gebroiki teige tumusi ogri-ati feanti, no e komoto fu yu, dan wi [leki Kresten] e begi yu tangitangi fu no libi wi gi den sma di e frufolgu wi, so taki den e fufuru den sani fu wi na wan ogri-ati fasi.”

Melito gebroiki Bijbel fu horibaka gi a Kresten bribi

Melito ben lobi fu studeri den Santa Buku fu Bijbel. Wi no abi ala den nen fu den buku di a ben skrifi, ma toku sonwan fu den nen e sori taki a ben lobi Bijbel tori. Wan tu fu den na On Christian Life and the Prophets, On the Faith of Man, On Creation, On Baptism and Truth and Faith and Christ’s Birth, On Hospitality, The Key, nanga On the Devil and the Apocalypse of John. Den buku disi ben taki fu difrenti sani di abi fu du nanga a Kresten bribi.

Melito ben go na den kondre di Bijbel e taki fu den, fu ondrosuku omeni buku de wan pisi fu den Hebrew Buku fu Bijbel trutru. A ben skrifi fu a tori disi: „Mi ben go na den kondre na Owstusei, èn mi go na den presi pe sma ben e preiki den leri fu Bijbel èn ben e libi akruderi den leri dati. Baka di mi kon sabi soifri sortu buku de wan pisi fu na Owru Testamenti, dan mi skrifi den sani disi, èn mi seni den gi yu.” A lijst fu Melito no ben abi den buku Nehemia nanga Ester na tapu. Toku, den sma di e kari densrefi Kresten, skrifi buku pe den e kari a lijst disi a moro owru lijst di e sori sortu buku de wan pisi fu den Hebrew Buku fu Bijbel trutru.

Di Melito ben e ondrosuku den tori disi, dan a tyari wan tu tekst kon na wán fu den Hebrew Buku fu Bijbel di ben taki fu profeititori di abi fu du nanga Yesus. Na ini a buku fu en, di nen Extracts, Melito e sori taki Yesus na a Mesias di sma ben e fruwakti bun langa kaba, èn taki a Wet fu Moses nanga den Profeiti ben taki na fesi taki a Krestes ben o kon.

Melito ben sori taki a lusu-paiman de prenspari

Furu Dyu ben e libi na ini den prenspari foto fu Pikin Asia. Den Dyu na ini Sardes, pe Melito ben e libi, ben hori a Hebrew Paskafesa tapu 14 Nisan. A ben skrifi wan tori di nen The Passover (A Paskafesa), èn a tori disi ben sori taki a Wet ben komanderi sma fu hori a Paskafesa, èn a ben sori sma tu taki Kresten musu hori a Memrefesa tapu 14 Nisan.

Baka di Melito ben taki fu Exodus kapitel 12, èn a ben sori taki a Paskafesa ben e prenki na ofrandi fu Krestes, dan a fruklari fu san ede Kresten no abi fu hori a Paskafesa. Den no ben abi fu du disi fu di Gado ben tyari wan kaba kon na a Wet fu Moses. Ne a sori fu san ede na ofrandi fu Krestes ben de fanowdu: Gado ben poti Adam na ini wan paradijs so taki a ben kan abi wan koloku libi. Ma a fosi man no ben gi yesi na a komando di ben taki dati a no ben mag nyan fu a bon fu sabi san bun èn san ogri. Na so wan lusu-paiman ben kon de fanowdu.

Melito ben sori tu taki Gado ben seni Yesus kon na grontapu èn taki Yesus dede na wan pina-postu fu frulusu libisma di abi bribi, fu sondu nanga dede. A moi fu sabi taki Melito ben gebroiki a Griki wortu xylon, di wani taki „udu”, di a skrifi fu a pina-postu di Yesus dede na en.—Tori fu den Apostel 5:30; 10:39; 13:29.

Sma dorosei fu Pikin Asia ben yere fu Melito tu. Tertullianus, Kleimens fu Aleksandria, nanga Origenes ben sabi den sani di a ben skrifi. Ma a historia skrifiman Raniero Cantalamessa ben taki: „Baka di moro nanga moro sma ben e hori a Paskafesa fu memre na opobaka fu Yesus tapu sonde, dan sma bigin si den Quartodecimanen leki sma di no ben e hori densrefi na den leri fu a kerki. A sani disi meki taki sma no ben lespeki Melito moro, èn den bigin pori moro nanga moro fu den sani di a ben skrifi.” Te fu kaba, pikinmoro nowan fu den sani di Melito ben skrifi ben de moro.

Melito ben fadon komoto na bribi?

Baka di den apostel dede, dan sma bigin tyari falsi leri kon na ini a tru Kresten bribi (Tori fu den Apostel 20:29, 30). A de krin fu si taki a sani disi ben abi krakti tapu Melito. A frekti fasi fa a ben e skrifi sani, ben gersi den sani fu den skrifiman fu Griki filosofia nanga den di fu Rome. Kande na fu dati ede meki Melito ben kari a Kresten bribi, „a filosofia fu wi”. A ben feni tu taki a hori di a sokari Kresten bribi ben e horibaka gi a Gran Kownukondre Rome, ben de „a moro bigi buweisi . . . taki sani ben o waka bun”.

A no de fu taki dati Melito no ben gi yesi na a rai fu na apostel Paulus: „Luku bun: kande wan sma sa kisi unu nanga filosofia èn nanga soso sani di de fu bedrigi sma; den sani disi no abi fu du nanga den leri fu Krestes, ma nanga den gwenti fu libisma, èn nanga den sani di de prenspari gi grontapusma.” Sobun, disi e sori taki, aladi Melito ben e horibaka gi sonwan fu den tru tori fu Bijbel, toku a no ben bribi furu fu den sani dati moro, bakaten.—Kolosesma 2:8.

[Prenki na tapu bladzijde 18]

Yesus ben seti a Memrefesa tapu 14 Nisan