Go na content

Go na table of contents

Bun rai fu kweki pikin

Bun rai fu kweki pikin

Bun rai fu kweki pikin

„MI BEN abi 19 yari, mi ben e libi fara fu mi famiri, èn mi no ben sabi kwetikweti san fu du”, na so wan yongu uma Ruth taki di a ben de nanga bere fu en fosi pikin. Ruth srefi ben de a wan-enkri pikin fu en papa nanga mama, èn noiti a ben prakseri fa fu kweki wan pikin. Pe a ben kan feni bun rai?

Na a tra sei, Jan di de wan papa fu tu pikin di bigi kaba, e memre ete: „Biginbigin mi ben de seiker taki mi ben sabi fa fu kweki den pikin fu mi. Ma heri esi mi kon si taki mi no ben sabi fa fu yepi den na ini na aladei libi.” Awinsi papa nanga mama no sabi ete fa den musu kweki pikin, noso awinsi den kon si bakaten taki den no e kweki den bun, na aksi de: Pe den kan feni yepi fu kweki den pikin fu den?

Tide na a dei, moro nanga moro papa nanga mama e suku yepi tapu Internet. Ma kande yu e prakseri efu yu kan frutrow den rai di de fu feni drape. Yu abi leti fu luku bun. Yu sabi trutru suma na den sma di e gi a rai? Yu sabi efu den sma dati kweki den eigi pikin bun? A no de fu taki dati yu musu luku bun nanga sani di kan abi krakti tapu yu osofamiri. Soleki fa a fosi artikel sori, dan son leisi den rai fu sabiman srefi no abi bun bakapisi. Sobun, pe yu kan feni bun rai?

A Sma di sabi san na a moro bun fasi fu kweki pikin, na Yehovah Gado, a Sma di seti na osofamiri-libi (Efeisesma 3:15). En na a wan-enkri sabiman di sabi sani soifri. Na ini en Wortu, Bijbel, a e gi bun rai di kan yepi sma trutru na ini den aladei libi (Psalm 32:8; Yesaya 48:17, 18). Ma a de na wi fu gebroiki den rai dati.

Wi ben aksi wan tu papa nanga mama fu fruteri san den leri di den ben e kweki den pikin fu den fu tron bigisma di sabi teki bun bosroiti èn di abi frede gi Gado. Den taki dati den ben abi bun bakapisi fu di den gebroiki Bijbel gronprakseri. Den si taki den rai fu Bijbel e wroko bun na ini a ten fu wi, neleki fa den ben wroko bun di Bijbel ben skrifi biginbigin.

Teki ten fu de nanga den pikin

Di wi aksi Catherine, wan mama fu tu pikin, sortu rai ben yepi en moro furu, dan wantewante a kari Deuterononium 6:7. A tekst dati e taki: „Yu musu poti den [Bijbel gronprakseri] go dipi na ini a manpikin fu yu èn taki fu den te yu e sidon na ini yu oso èn te yu e waka na pasi èn te yu e go didon èn te yu e opo.” Catherine ben frustan taki efu a ben wani du san a tekst disi e gi leki rai, dan a ben o abi fu teki ten fu de nanga den pikin fu en.

Ma kande yu e prakseri taki a moro makriki fu taki a sani dati, leki fu du en trutru. Na ini furu osofamiri na ini a ten disi, a no a papa wawan e wroko fu sorgu na osofamiri, ma a mama srefi e wroko tu. Sobun, pe papa nanga mama di musu wroko so tranga, kan feni ten fu de nanga pikin fu den? Torlief, wan papa fu wan manpikin di abi en eigi pikin now, e taki dati a de prenspari fu du san Deuteronomium e taki. Tyari den pikin nanga yu awinsi pe yu e go, dan okasi o opo kon fu taki nanga den pikin. Torlief e fruteri: „Mi nanga a boi fu mi ben gwenti wroko makandra efu wan sani ben de fu du na oso. Wi ben e go koiri nanga a heri osofamiri tu. Èn wi ben e nyanyan nanga makandra.” Leki bakapisi fu dati, „a boi fu wi ben sabi taki a ben kan taki fri nanga wi”, na so Torlief e fruteri.

Ma san papa nanga mama kan du te den pikin no e taki fri nanga den? Noso fa a de efu den e kisi trobi te den e taki nanga den pikin? Disi e pasa son leisi te den pikin e kon moro owru. Wan sani di kan yepi baka, na fu teki moro ten fu de nanga den pikin. Ken, a masra fu Catherine, sabi ete taki di na umapikin fu den ben de wan tini, a ben feni taki a papa no ben poti prakseri na san a ben e taki. Furu tini e kragi taki a sani disi e pasa nanga den. San Ken ben du? A e memre ete: „Mi ben bosroiti fu teki moro ten fu taki nanga en fu den prakseri nanga firi fu en èn fu den sani di ben e gi en broko ede. A sani dati ben yepi trutru” (Odo 20:5). Ma Ken e bribi taki a ben man du disi fu di den sma na ini na osofamiri fu en ben abi a gwenti kaba fu taki fri nanga makandra. Ken e taki: „Mi nanga mi umapikin ben abi wan bun banti ala ten, sobun a ben firi taki a ben kan taki fri nanga mi.”

Ondrosukuman ben aksi wan tu papa nanga mama èn den pikin fu den efu den e teki ten fu de nanga makandra, èn den kon si taki moro furu na den tini pikin e taki dati na osofamiri fu den no e du dati. Sobun, fu san ede yu no e du san Bijbel taki? Suku fu de nanga yu pikin so furu leki yu man. Yu kan du dati na ini yu fri ten èn te yu e du wan wroko, te yu de na oso èn te yu de na pasi, te yu e opo na mamanten, èn fosi yu e go sribi na neti. Efu a kan, dan tyari den nanga yu awinsi pe yu e go. Soleki fa Deuteronomium 6:7 e sori, dan wan moro betre sani no de fu gi den pikin fu yu, leki fu teki ten fu de nanga den.

Leri den fu sabi san bun èn san ogri

Mario, wan papa di abi tu pikin, e taki wan srefi sortu sani: „Sori den pikin taki yu lobi den srefisrefi, èn leisi gi den.” Ma yu no e du en soso fu meki den kon sabi sani. Yu musu leri den fu man si san bun èn san ogri. Mario e taki moro fara: „Studeri Bijbel nanga den.”

Fu dati ede, Bijbel e gi papa nanga mama a rai disi: „No tanteri den pikin fu unu, ma tan kweki den nanga a leri fu Yehovah èn frumane den, so taki den kan kisi a denki fu en” (Efeisesma 6:4). Na ini furu osofamiri, den no e si en leki wan prenspari sani fu leri den pikin san fiti èn san no fiti. Son sma e feni taki te den pikin kon moro owru, dan den o man bosroiti gi densrefi fa den wani tyari densrefi. Ma disi tru? Neleki fa pikin-nengre musu kisi bun nyanyan fu meki a yongu skin fu den kon tranga èn gosontu, na so a de fanowdu tu fu furu a frustan èn na ati fu den nanga bun leri. Efu yu no e leri den pikin fu yu na oso san bun èn san ogri, dan a kan taki den o teki den denki fu skoromati nanga leriman abra, noso den o du san den yere na radio noso telefisi.

Bijbel kan yepi papa nanga mama fu leri den pikin fu den fu kon sabi san bun èn san ogri (2 Timoteyus 3:16, 17). Jeff, wan Kresten owruman di abi furu ondrofeni èn di kweki tu pikin, e gi a rai fu gebroiki Bijbel te yu e leri den pikin san bun èn san ogri. A e taki: „Te yu e gebroiki Bijbel, dan yu e yepi a pikin fu frustan fa a Mekiman e denki fu wan tori, èn taki a no soso en papa noso en mama e denki so. Wan sani di wi si krin, na a aparti krakti di Bijbel abi tapu a frustan èn na ati fu den pikin. Efu wan fu den pikin ben abi wan fowtu denki, noso efu a no ben tyari ensrefi na wan bun fasi, dan wi ben e suku wan bijbeltekst di fiti. Baka dati, wi ben e go sidon aparti nanga a pikin, èn wi ben e meki a leisi a bijbeltekst. Nofo tron, a pikin ben e bigin krei te a kaba leisi a tekst. Wi ben e fruwondru. A Bijbel ben abi moro krakti leki iniwan sani di wisrefi ben sa kan taki noso du.”

Hebrewsma 4:12 e taki: ’A wortu fu Gado de na libi, a abi krakti, èn a man si krin san na ati e denki èn san a abi na prakseri.’ Sobun, Bijbel a no wan buku di e taki fu den denki noso den ondrofeni fu den libisma di Gado ben gebroiki fu skrifi en. Na presi fu dati, Bijbel e sori fa Gado e denki fu a fasi fa sma musu tyari densrefi. Dati meki den rai na ini Bijbel de aparti fu ala tra rai. Te yu e gebroiki Bijbel fu gi den pikin fu yu leri, dan na so fasi yu e yepi den fu denki soleki fa Gado e denki. Den sani di yu e leri den pikin, o abi moro krakti tu èn yu o man doro na ati fu den pikin moro bun.

Catherine, di wi ben kari na a bigin, e agri nanga disi. A e taki: „O moro bigi a problema ben de, o moro wi ben e meki muiti fu suku rai na ini Gado Wortu, èn wi ben kisi bun bakapisi trutru!” Yu kan pruberi fu gebroiki a Bijbel moro furu fu leri den pikin fu yu san bun èn san ogri?

De klariklari fu fiti yusrefi

Na apostel Paulus ben taki fu wan tra prenspari gronprakseri di o yepi fu kweki pikin na wan bun fasi. A ben gi den Kresten brada nanga sisa fu en a rai disi: „Meki ala sma kon sabi taki unu de klariklari fu fiti unsrefi” (Filipisma 4:5). A no de fu taki, dati disi wani taki tu dati wi musu meki den pikin fu wi si taki wi de klariklari fu fiti wisrefi. Èn hori na prakseri taki yu e sori „a koni fu Gado” te yu e fiti yusrefi.—Yakobus 3:17.

Ma fa wi kan fiti wisrefi te wi gi den pikin fu wi leri? We, aladi wi e yepi den so furu leki wi man, toku wi no kan taigi den ala sani di den musu du. Fu eksempre, Mario di wi ben kari na a bigin, na wan Kotoigi fu Yehovah, èn a e memre ete: „Ala ten wi ben e gi den pikin fu wi deki-ati fu teki dopu, fu go na ini a furuten diniwroko, noso fu du tra sani na ini na anbegi fu Gado. Ma wi ben taigi den krin taki densrefi ben musu teki den eigi bosroiti te a ten doro.” San ben de a bakapisi? Ala tu pikin e dini leki furuten preikiman now.

Bijbel e warskow papa na ini Kolosesma 3:21: „No tanteri den pikin fu unu, so taki den no lasi-ati.” Catherine e warderi a tekst disi. Te wan papa noso mama e lasi pasensi, dan a kan atibron esi-esi, noso a kan bigin fruwakti tumusi furu fu a pikin. Ma Catherine e taki: „No aksi sani fu yu pikin di yusrefi no wani du.” Catherine na wan Kotoigi fu Yehovah tu, èn a taki moro fara: „Meki a de wan prisiri fu dini Yehovah.”

Jeff, di wi ben kari na a bigin, e fruteri fu wan rai di a ben kisi: „Di den pikin fu wi ben e kon moro owru, dan wan bun mati fruteri wi taki nofo tron a ben abi fu weigri te den pikin fu en ben aksi en fu du wan sani. A sani disi ben e fruferi den pikin kefalek. Den ben e firi leki den no mag du noti. Fu no meki a sani disi pasa nanga den pikin fu wi, dan a gi wi a rai fu suku sani di den pikin mag du, so taki wi kan gi den primisi fu du den.”

„Wi ben feni disi wan bun rai”, na so Jeff e taki. „Sobun, wi bigin suku bun sani di den pikin ben kan du nanga trawan. Te wi ben sabi taki wan sma ben o du wan sani, dan wi ben gwenti aksi den pikin efu den no ben wani go tu. Noso efu den pikin ben aksi wi fu tyari den go na wan presi, dan wi ben e dwengi wisrefi fu go, awinsi wi ben weri. Wi ben e du dati soso fu no weigri te den aksi wi wan sani.” Iya, te yu e fiti yusrefi, dan yu no e fruwakti tumusi furu fu trawan, yu e hori den firi fu den na prakseri, èn yu e gi den pasi fu du son sani, solanga den no e pasa Bijbel gronprakseri.

Kisi wini fu bun rai

Furu fu den man nanga uma di kari dyaso na granmama nanga granpapa now. Den breiti fu si fa den srefi Bijbel gronprakseri e yepi den pikin fu den now fu kweki den eigi pikin na wan bun fasi. Yu kan kisi wini fu den rai na ini Bijbel?

Di Ruth, di wi ben kari na a bigin, tron mama, dan en nanga en masra ben e firi leki yepi no de. Ma dati no ben de so. Den ben abi den moro bun rai na ini Gado Wortu, Bijbel. Yehovah Kotoigi meki furu buku di kan yepi papa nanga mama fu frustan Bijbel. Wan tu fu den buku disi na A moro bigi man di oiti ben libi, Mi buku nanga Bijbel tori, Teki leri fu a Bigi Leriman, nanga Wat jonge mensen vragen—Praktische antwoorden. Torlief, a masra fu Ruth, e taki: „Now a de so, taki esi-esi papa nanga mama kan feni furu buku pe den kan kisi rai di teki puru fu Bijbel. Efu den o leisi den nomo, dan den o sabi fa fu yepi wan pikin nanga ala sani di a e miti na ini en libi.”

[Faki/​Prenki na tapu bladzijde 5]

Den sani di SABIMAN e taki . . . Den sani di BIJBEL e taki

Fu a lobi di yu musu sori pikin:

Na ini wan buku fu 1928, Datra John Broadus Watson ben taigi papa nanga mama: „Noiti yu musu brasa noso bosi” den pikin fu yu. „Noiti yu musu meki den sidon na tapu yu bowtu” (The Psychological Care of Infant and Child). Ma no so langa pasa, Datra Vera Lane nanga Dorothy Molyneaux ben taki na ini wan tijdschrift fu maart 1999: „Ondrosukuman kon si taki nofo tron sani no e waka bun nanga yongu pikin te sma no e brasa den, noso te sma no e sori taki den lobi den” (Our children).

Heri tra fasi leki dati, Yesaya 66:12 e fruteri fa Gado de leki wan papa di e sori lobi gi en pipel. Na a srefi fasi, di den disipel fu Yesus ben pruberi fu tapu den sma fu tyari den yongu pikin go na Yesus, dan Yesus taigi taki den no ben musu du dati. A taki: „Meki den pikin-nengre kon na mi; no pruberi fu tapu den fu kon na mi.” Dan „a brasa den pikin-nengre hori, [èn] a blesi den”.—Markus 10:14, 16.

Fu a fasi fa den musu leri san bun èn san ogri:

Na ini wan koranti fu 1969, Datra Bruno Bettelheim, ben taki dati wan pikin abi ’a reti fu denki soleki fa a wani, èn taki papa nanga mama no musu taigi en san fu du, ma a musu teki leri fu den sani di ensrefi e ondrofeni na ini a libi’ (New York Times Magazine). Ma pikinmoro 30 yari baka dati, Datra Robert Coles ben skrifi na ini wan buku: ’Pikin-nengre abi yepi fanowdu fu sabi san den musu du na ini a libi èn fa den musu tyari densrefi’ (The Moral Intelligence of Children, 1997). Den musu sabi san a papa nanga mama fu den nanga tra bigisma e feni bun noso ogri.

Odo 22:6 e gi papa nanga mama a rai disi: „Kweki wan boi akruderi a pasi di fiti gi en; srefi te a e kon owru, a no sa komoto na a pasi.” A Hebrew wortu di vertaal dyaso nanga „kweki” wani taki sosrefi „fu bigin”, èn dyaso a e sori taki wi musu bigin gi leri na a yongu pikin. Na so papa nanga mama e kisi deki-ati fu bigin leri den pikin san bun èn san ogri te den de yonguyongu ete (2 Timoteyus 3:14, 15). Nofo tron den o tan memre den sani di den leri na ini den prenspari yari disi.

Fu a fasi fa yu musu strafu den:

Datra James Dobson ben skrifi na ini en buku fu 1978: „Te lobi-ati papa noso mama e fon den pikin fu strafu den, dan dati o meki taki den pikin no du ogri moro” (The Strong-Willed Child). Ma na a tra sei, na ini wan artikel di ben teki puru fu wan pôpi buku fu 1998, Datra Benjamin Spock taki: „Te yu e naki den pikin fu strafu den, dan den e leri taki a sma di moro owru èn moro tranga, abi a makti fu du san a wani, awinsi a abi leti noso a no abi leti” (Baby and Child Care).

Disi na san Bijbel e taki fu a tori disi: „A tiki nanga piri-ai na sani di e gi koni” (Odo 29:15). Ma fonfon no e wroko na ala pikin. Odo 17:10 e fruteri wi: „Piri-ai e wroko moro bun tapu wan sma di abi frustan, leki fu naki wan don sma wán hondro leisi.”

[Prenki]

Gebroiki Bijbel fu doro na ati

[Prenki na tapu bladzijde 7]

Koni papa nanga mama e suku sani di den pikin fu den kan du na ini den fri ten