Go na content

Go na table of contents

Yuda ben tan wan brokopresi?

Yuda ben tan wan brokopresi?

Yuda ben tan wan brokopresi?

BIJBEL ben taki na fesi dati den Babilonsma ben o pori a kownukondre fu Yuda, èn taki a kondre disi ben o tan wan brokopresi teleki den Dyu katiboman drai kon baka (Yeremia 25:8-11). A moro bigi buweisi di wi abi fu bribi taki a profeititori disi kon tru, na a fositen tori di Gado meki sma skrifi sowan 75 yari baka di a fosi grupu katiboman drai go baka na a mamakondre fu den. A tori dati e taki dati a kownu fu Babilon „tyari den wan di a no ben kiri nanga feti-owru, go na ini katibo na Babilon, èn den tron futuboi fu en, èn fu den manpikin fu en, teleki a kownu-oso fu Persia teki a makti abra”. Èn disi na san a tori e taki fu a kondre: „Ala den dei di a tan wan brokopresi a ben e hori a sabat” (2 Kroniki 36:20, 21). Owruten sani de di e buweisi taki disi tru?

Na ini a tijdschrift Biblical Archaeology Review, Ephraim Stern, di e wroko na a Hebrew Universiteit leki wan professor fu owruten sani fu Palestina, e sori: „Den Asiriasma nanga den Babilonsma ben pori bigi pisi fu owruten Israel, ma den owruten sani di sma feni fu a ten baka di den pipel disi teki Israel abra, e tyari tu difrenti sani kon na krin.” A professor e fruklari: „Aladi krinkrin buweisi de taki den Asiriasma ben de na ini Palestina, toku buweisi no de taki sma ben e libi drape baka di Babilon pori Yuda. . . . Den buweisi di e sori taki sma ben e libi drape, na fu a ten fu den Persiasma . . . Nowan enkri buweisi de di e sori taki sma ben e libi na ini Yuda. Na ini a heri pisi ten dati sma no go libi baka na ini nowan enkri foto di den Babilonsma ben pori.”

Professor Lawrence E. Stager fu na Harvard Universiteit e agri nanga den wortu dati. A e taki: A gwenti di den kownu fu Babilon ben abi „fu pori den kondre fu den feanti fu den dorodoro, meki taki a kontren na a westsei fu a Yordanliba, namku a heri kontren fu Filistia, èn bakaten a di fu Yuda, kon tron wan brokopresi”. Stager e taki moro fara: „Den buweisi di sma feni na ini Yerusalem nanga Yuda, e sori taki sma go libi drape baka, na a ten fu Sirus a Bigiwan, di teki Yuda abra baka den Babilonsma . . . Na ini a ten dati, furu Dyu katiboman drai go baka na a mamakondre fu den.”

Iya, a de so trutru taki Yuda ben tron wan brokopresi, soleki fa Yehovah ben taki. Den sani di Yehovah Gado e taki na fesi e kon tru ala ten (Yesaya 55:10, 11). Wi kan poti ala wi frutrow tapu Yehovah èn tapu den pramisi fu en di skrifi na ini en Wortu, Bijbel.—2 Timoteyus 3:16.