A Wortu fu Yehovah de libilibi

Edepenti fu a buku Yeremia

A PIPEL Israel ben musu fu skreki di Yeremia taigi den sortu rampu ben o miti den! A kefalek moi tempel pe den ben e go fu anbegi Gado moro leki dri hondro yari langa, ben o bron krinkrin. A foto Yerusalem nanga a kondre Yuda ben o tron wan brokopresi, èn feanti ben o tyari den sma fu a kondre dati go na ini katibo. Den tori disi èn sosrefi tra krutuboskopu skrifi na ini a buku Yeremia, wán fu den moro langa Bijbel buku. A buku e fruteri tu san Yeremia srefi ondrofeni na ini den 67 yari di a du a diniwroko fu en na wan getrow fasi. A buku disi e taki fu difrenti sani di pasa, ma a no e sori sortuwan fu den sani disi pasa fosi a trawan.

Fu san ede wi musu poti prakseri na a Bijbel buku Yeremia? Fu di furu fu den profeititori na ini a buku disi kon tru kaba, èn a sani dati e tranga a bribi di wi abi na ini Yehovah, a Sma di e du san a pramisi (Yesaya 55:10, 11). Neleki fa sma no ben lobi a profeiti boskopu di Yeremia ben e tyari, na so sma na ini a ten disi no lobi a boskopu di den futuboi fu Gado e tyari (1 Korentesma 10:11). Boiti dati, a fasi fa Yehovah handri nanga a pipel fu en, e sori wi fa Yehovah de, èn disi musu naki wi ati trutru.—Hebrewsma 4:12.

„A PIPEL FU MI DU TU TAKRU SANI”

(Yeremia 1:1–20:18)

Yeremia tron profeiti na ini a di fu 13 yari di Yosia ben e tiri leki kownu fu Yuda. Dati ben de 40 yari bifo Yerusalem kisi pori na ini 607 b.G.T. (Yeremia 1:1, 2) Spesrutu na ini den lasti 18 yari fu a tiri fu Yosia, Yeremia ben e tyari boskopu di ben e sori den sma na ini Yuda sortu ogri den ben e du, èn a ben e meki bekènti taki Yehovah ben o strafu den. Yehovah ben taki: „Mi sa meki Yerusalem tron ston-ipi, . . . èn mi sa meki den foto fu Yuda tron brokopresi pe nowan sma e tan” (Yeremia 9:11). Fu san ede a ben o du dati? „Bika a pipel fu mi du tu takru sani”, na so Yehovah ben taki.—Yeremia 2:13.

Yeremia ben taki tu dati den sma di abi berow, ben o kisi wan bun banti baka nanga Yehovah (Yeremia 3:14-18; 12:14, 15; 16:14-21). Ma den sma no wani gi yesi na Yeremia. „A moro prenspari edeman na ini na oso fu Yehovah” naki Yeremia èn a poti en na ini bui wan heri neti.—Yeremia 20:1-3.

Piki tapu den aksi fu Bijbel:

1:11, 12​—Yehovah taki dati a e tan na ai fu du san a taki. San disi abi fu du nanga „wan sproiti fu wan amandrabon”? Na amandrabon na wan fu den fosi bon di e gi bromki na mofoyari. Na wan agersi fasi, Yehovah ben e tan „opo fruku fu seni den profeiti fu en” fu warskow a pipel taki A ben o strafu den, èn a  ben e „tan na ai” teleki den wortu fu en kon tru.—Yeremia 7:25.

2:10, 11​—Fu san ede den sani di den trangayesi Israelsma ben du, ben de kefalek ogri sani? Den heiden kondre na a westsei fu Kitim èn na a owstusei fu Kedar ben e anbegi tra gado tu boiti den eigi gado. Ma noiti den sma disi libi den eigi gado fu go anbegi gado fu wan tra kondre. Tra fasi leki den pipel dati, den Israelsma gowe libi Yehovah, èn den bigin gi glori na tra kruktugado di no abi libi, na presi fu gi glori na a libi Gado.

3:11-22; 11:10-12, 17​—Fu san ede den boskopu fu Yeremia ben abi fu du tu nanga a tin-lo kownukondre Israel na noordsei, aladi Samaria ben fadon kaba na ini 740 b.G.T.? Fu di a pori di Yerusalem kisi na ini 607 b.G.T., ben e sori taki Yehovah no ben strafu Yuda wawan, ma a heri pipel fu Israel (Esekièl 9:9, 10). Boiti dati, fu di Yehovah ben e poti prakseri na Yerusalem, meki a ben de krin taki a ben e tan poti prakseri na a tin-lo Kownukondre, bika den profeiti fu Gado ben e tan tyari boskopu di ben abi fu du tu nanga den Israelsma.

4:3, 4​—San a komando disi wani taki? Na wan agersi fasi, den Dyu di no ben de getrow ben musu sreka den ati èn den ben musu krin en, neleki fa den ben e du dati nanga wan gron. Den ben musu „besnèi” na ati fu den. Dati wani taki dati den no ben musu abi fowtu denki nanga takru lostu moro, èn den ben musu du sani nanga wan krin ati (Yeremia 9:25, 26; Tori fu den Apostel 7:51). Fu man du dati, dan den ben o abi fu kenki a fasi fa den ben e libi. Den no ben musu du ogri moro, ma den ben musu du sani fu kisi a blesi fu Gado.

4:10; 15:18​—Fa Yehovah kori a trangayesi pipel fu en? Na ini a ten fu Yeremia, yu ben abi profeiti di ben e ’taki profeititori di ben de lei’ (Yeremia 5:31; 20:6; 23:16, 17, 25-28, 32). Yehovah no tapu den profeiti disi fu meki den falsi boskopu disi bekènti.

16:16​—San Yehovah ben kan abi na prakseri di a taki „mi sa seni kari furu fisiman”, èn „mi sa seni kari furu ontiman”? A kan taki den wortu disi abi fu du nanga a seni di Yehovah ben o seni feanti fu go strafu den Dyu di no ben de getrow. Ma te wi e luku san skrifi na ini Yeremia 16:15, dan a kan taki den wortu disi wani taki tu dati Gado ben o suku fu feni Israelsma di ben abi berow.

20:7​—Fa Yehovah ’sori taki a tranga moro’ Yeremia, èn fa Yehovah kori en? A kan taki Yeremia ben e firi leki a no ben man tan du a diniwroko fu en, fu di sma no ben e poti prakseri na a boskopu fu en. Den no ben wani arki en, èn den ben e frufolgu en di a ben e meki den krutuboskopu fu Yehovah bekènti. Ma Yehovah sori taki a tranga moro den firi fu Yeremia, fu di A gi en a krakti fu go doro nanga a wroko fu en. Na so fasi Yehovah kori Yeremia, fu di a meki a profeiti klari a wroko fu en, aladi Yeremia ben denki taki a no ben o man du dati.

Sani di wi kan leri:

1:8. Te a pipel fu Yehovah e kisi frufolgu, dan son leisi Yehovah e frulusu den. A kan du dati nanga yepi fu wan krutuman di e krutu sani na wan reti fasi, a kan meki wan tra tiriman di no e gens wi teki a presi fu wan ogri-ati tiriman, noso a kan gi den anbegiman fu en a krakti fu horidoro.—1 Korentesma 10:13.

2:13, 18. Den Israelsma di no tan getrow na Gado, du tu takru sani. Den gowe libi Yehovah, a wan-enkri sma di kan meki den de koloku  trutru, di kan tiri den, èn di kan kibri den. Èn na wan agersi fasi, den meki alenbaki gi densrefi fu di den sroto frubontu nanga a legre fu Egepte nanga Asiria. Te wan sma na ini a ten disi e gowe libi a tru Gado fu horibaka gi grontapu leri èn gi grontapu tirimakti, dan a de neleki a e teki „alenbaki di broko” na presi fu „a sma pe libi watra e komoto”.

6:16. Yehovah e gi a trangayesi pipel fu en a seryusu rai fu teki ten fu ondrosuku densrefi, èn fu kon baka na tapu „den pasi” di den getrow afo fu den ben e waka. Ten na ten wi musu ondrosuku wisrefi fu luku efu wi e libi soleki fa Yehovah wani taki wi musu libi, a no so?

7:1-15. Den Dyu ben e poti den frutrow tapu a tempel, iya den ben si en leki wan sortu tapu. Ma dati no tyari frulusu kon gi den. Wi musu waka nanga bribi, èn no nanga san wi e si.—2 Korentesma 5:7.

15:16, 17. Neleki Yeremia wi musu du muiti fu no lasi-ati. Iya, wi musu studeri Bijbel fayafaya so taki wi kan firi prisiri, wi musu prèise a nen fu Yehovah na ini a diniwroko, èn wi musu wai pasi gi takru kompe.

17:1, 2. Fu di a pipel fu Yuda ben e du sondu, meki den srakti-ofrandi fu den no ben bun na ini Yehovah ai. Te wi no e libi na wan fasi di fiti, dan Yehovah no sa feni a diniwroko fu wi bun.

17:5-8. Wi kan frutrow libisma nanga libisma organisâsi, solanga den e handri akruderi a wani fu Gado èn akruderi Bijbel gronprakseri. Efu wi wani kisi frulusu, efu wi wani trutru vrede, èn efu wi wani taki sani waka bun nanga wi, dan wi musu frutrow tapu Yehovah wawan.—Psalm 146:3.

20:8-11. Awinsi sma abi wan mi-no-ke fasi, awinsi den e gens wi, noso frufolgu wi, toku wi musu tan preiki a nyunsu fu a Kownukondre fayafaya.—Yakobus 5:10, 11.

„TYARI YU NEKI GO POTI NA ONDRO A TYATYARI FU A KOWNU FU BABILON”

(Yeremia 21:1–51:64)

Yeremia e meki bekènti taki Yehovah ben o strafu den lasti fo kownu fu Yuda, sosrefi den falsi profeiti, den fesiman di no ben e du a wroko fu den bun, èn den kruka priester. Yehovah e agersi den wan di tan getrow nanga bun figa, èn a e taki fu den: „Mi sa poti prakseri na den, fu a bun fu den” (Yeremia 24:5, 6). Kapitel 25 e taki syatu fu dri profeititori, èn den kapitel baka dati e fruklari den profeititori disi finifini.

Den priester nanga den profeiti e span anu makandra fu kiri Yeremia. Yeremia e meki bekènti taki den o dini a kownu fu Babilon. Yeremia taigi Kownu Sedekia: „Tyari yu neki go poti na ondro a tyatyari fu a kownu fu Babilon” (Yeremia 27:12). Ma „a Sma di meki Israel panya go na alasei, sa tyari den kon na wán baka” (Yeremia 31:10). Yehovah abi bun reide fu pramisi den Rekabsma wan sani. Den e poti Yeremia „na strafu-oso na ini a Fesidyari fu den Waktiman” (Yeremia 37:21). Yerusalem kisi pori, èn furu fu den sma fu a foto ben musu go na ini katibo. Yeremia nanga en sekretarsi Baruk, èn sosrefi wan pikin grupu sma e tan na baka na ini a foto. Den sma di ben e frede, lowe go na Egepte, aladi Yeremia ben taigi den fu no du dati. Kapitel 46 te go miti 51 e taki fu den boskopu fu Yeremia di ben abi fu du nanga den pipel di no de Dyu.

Piki tapu den aksi fu Bijbel:

22:30​—A komando disi wani taki dati Yesus Krestes no ben o abi a reti moro fu sidon na tapu a kownusturu fu David? (Mateyus 1:1, 11) Nôno, dati no de so. A komando ben sori taki nowan fu den manpikin fu Yoyakin ben o „sidon na tapu a kownusturu fu David . . . na  ini Yuda”. Yesus no ben o tiri leki kownu komoto fu Yuda, ma a ben o tiri komoto fu hemel.

23:33​—San na „a hebi fu Yehovah”? Yeremia ben e meki bekènti taki Yerusalem ben o kisi pori, ma den kondreman fu Yeremia ben e si den seryusu boskopu fu en leki wan hebi. Na a tra sei, den trangayesi sma ben de leki wan hebi gi Yehovah, èn dati meki a ben o draibaka gi den. Na so a de tu taki, te sma fu Krestenhèit e yere a Bijbel boskopu di e taki dati den o kisi pori, dan den e si en leki wan hebi. Èn den sma di no e gi yesi na a boskopu de leki wan hebi tu gi Gado.

31:33​—Fa a wet fu Gado skrifi na tapu sma ati? Te wan sma lobi a wet fu Yehovah so te taki a e angri fu du a wani fu En, dan wi kan taki dati a wet fu Gado skrifi na tapu en ati.

32:10-15​—Fu san ede Yeremia ben musu meki wan kopi fu wan kontrakti? Wán fu den kontrakti ben tan opo, so taki den ben kan leisi en. A kontrakti di ben tapu, ben de fu luku efu a ben kruderi nanga a wan di ben opo. Yeremia ben e hori ensrefi na lantiwet, srefi te a ben e du bisnis nanga famiriman èn nanga tra bribiman. Dati meki a de wan bun eksempre gi wi.

33:23, 24​—Suma na „den tu famiri” di kari na ini a tekst disi? Wán fu den, na a famiri fu Kownu David, pe den kownu ben e komoto, èn a trawan ben de a famiri fu Aron, pe den priester ben e komoto. Di Yerusalem nanga a tempel fu Yehovah kisi pori, dan a ben gersi leki Yehovah no ben feni den tu famiri disi bun moro. A ben gersi tu leki A no ben o abi wan kownukondre moro na grontapu èn taki a no ben o seti na anbegi fu en moro.

46:22​—Fu san ede Yehovah e agersi a sten fu Egepte nanga a fasi fa wan sneki e bari? A tekst disi e agersi a sten fu Egepte nanga a fasi fa wan sneki e bari te a e kroipi gowe gi wan feanti. Disi kan abi fu du nanga a lowe di Egepte ben e lowe gi den feanti fu en, noso nanga a syen di a kisi baka di rampu miti en. Na agersitori e sori tu taki na fu soso den Farao fu Egepte ben e weri wan ati nanga wan sneki na tapu di ben e prenki a sneki-gado Oeatchit. Den ben e du dati fu di den ben bribi taki a gado disi ben o kibri den.

Sani di wi kan leri:

21:8, 9; 38:19. Leti bifo Yerusalem kisi pori, Yehovah ben gi den trangayesi sma na ini Yerusalem ete wan okasi fu teki wan bosroiti, aladi den ben musu dede. Iya, „[Yehovah] abi furu sari-ati”.—2 Samuel 24:14; Psalm 119:156.

31:34. A e trowstu wi trutru fu sabi taki te Yehovah gi wan sma pardon, dan a no e memre den sondu fu a sma fu strafu en bakaten!

38:7-13; 39:15-18. Yehovah no e frigiti a wroko di wi e du na wan getrow fasi gi en, èn a no e frigiti ’a dini di wi e dini den santawan’.—Hebrewsma 6:10.

45:4, 5. Na ini a pisi ten syatu bifo Yuda kisi pori, a no ben de wan koni sani fu suku „bigi sani”, soleki wan gudu libi nanga biginen. Na so a de tu na ini „den lasti dei” fu a grontapu sistema disi.—2 Timoteyus 3:1; 1 Yohanes 2:17.

DEN SUTU FAYA GI YERUSALEM

(Yeremia 52:1-34)

Na ini a yari 607 b.G.T., di Sedekia ben e tiri leki kownu 11 yari kaba, dan a legre fu Kownu Nebukadnesar fu Babilon ben lontu Yerusalem 18 mun kaba. Na a di fu seibi dei fu a di fu feifi mun, na ini a di fu 19 yari di Nebukadnesar ben e tiri leki kownu, dan Nebusaradan, na edeman fu den srudati, ’doro na’ Yerusalem (2 Kownu 25:8). Nebusaradan ben de na ini a kampu fu en dorosei fu a foto, èn a kan taki a ben e luku fa a ben o teki a foto abra. Dri dei baka dati, tapu a di fu tin dei fu a mun, a ’kon na ini’ Yerusalem. Ne a legre fu en sutu faya gi a foto.—Yeremia 52:12, 13.

Yeremia e fruteri finifini fa Yerusalem fadon. Te wi e luku den sani di a skrifi fu a tori dati, dan wi kan frustan fu san ede a ben e singi kragisingi. Den singi disi skrifi na ini a Bijbel buku Kragisingi.

[Prenki na tapu bladzijde 8]

Den boskopu fu Yeremia ben e sori taki Yehovah ben o strafu Yerusalem

[Prenki na tapu bladzijde 9]

Fa Yehovah ’sori taki a tranga moro Yeremia’?

[Prenki na tapu bladzijde 10]

„Mi sa si den katiboman fu Yuda leki den bun figa disi.”—Yeremia 24:5