Go na content

Go na table of contents

Yu e frede a tamara?

Yu e frede a tamara?

Yu e frede a tamara?

SOMENI sani de di e meki sma frede. Fu eksempre, son sma e frede san o pasa nanga grontapu. Wan tijdschrift e taki: „Difrenti sani e pasa nanga grontapu. Son leisi a weer faya srefisrefi, èn tra leisi yu abi bigi sibibusi. Efu a no bigi frudu e pasa, dan na busi e bron, noso bigi ipi ijs e smèlter. Ala den sani disi e sori taki a weer na grontapu e kon takru moro nanga moro” (Time April 3, 2006).

Na ini mei 2002, na organisâsi di e luku fa a de nanga grontapu, namku United Nations Environment Programme, tyari wan raportu kon na doro di nen „Global Environment Outlook-3”. Moro leki 1000 sma wroko makandra fu meki a raportu disi. Soleki fa wan nyunsuman ben sori, dan a raportu disi e taki: „A de tumusi prenspari now taki wi e bosroiti san wi o du fu kibri grontapu, fu di den sani di sma e du na ini a ten disi no bun gi den busi, den se, den liba, den bergi, den meti, nanga tra sani di wi na ini a ten disi èn sosrefi den sma di e kon baka wi abi tranga fanowdu fu man tan na libi.”

A fasi fa grontapu de nownowde, na soso wán fu den sani di e frede sma. Sma na heri grontapu e frede gi den ogri-ati sani di trawan e du fu gens den tirimakti. Wan ondro-driktoro fu a moro prenspari spion organisâsi fu Kanada ben taki: „Te neti wi no man sribi, fu di wi no sabi o ten sma o du ogri, noso sortu ogri den o du.” Fu taki en leti, te wi e luku a nyunsu tapu telefisi, dan dati nofo kaba fu meki wi frede!

Furu sma di e wroko tranga, frede taki den o lasi den wroko. Son wrokope e seni wrokoman go na oso, bigi bedrijf e tapu, wrokoman e strei nanga makandra, èn wrokobasi e aksi tumusi furu fu den wrokoman fu den. Ala den sani disi e meki sma frede taki den o lasi den wroko. Son yonguwan e frede taki den speri fu den no o wani abi demakandra nanga den moro. Son yongu pikin e frede taki den papa nanga mama no lobi den trutru. Ma fa den e denki fu den sani di e pasa na grontapu? Wan mama di e broko en ede nanga den pikin fu en, e taki: „A no de fu taki dati son leisi den yonguwan di no abi ondrofeni e frede te den e si san e pasa na grontapu now.” Èn fu di furu sma na grontapu no e libi na wan fasi di fiti, meki furu papa nanga mama e frede taki den lobiwan fu den, spesrutu den pikin fu den, o wani teki den gwenti fu den sma disi abra.

Nofo tron, owrusma e frede taki den o fadon fu wan trapu, noso taki wan sma o du den ogri na strati. Iya, „den kon frede tu gi sani di hei, èn den e frede gi ogri di kan miti den na pasi” (Preikiman 12:5). Sma e frede tu taki den o kisi wan seryusu siki. Te wi e yere taki sma e kisi difrenti sortu griep di kan kiri den, difrenti sortu kanker, nanga tra siki, dan a sani disi kan meki wi frede taki wi o kisi wan nyun siki di kan meki taki wi no o man du den sani di wi gwenti du, noso di kan kiri wi osofamiri. Iya, te wi e si taki gosontu sma di ben e nyan bun fu a libi, e kon siki èn e kon swaki, dan a no de fu taki dati wi e bigin frede tu taki a sani dati o pasa nanga wi, noso nanga den lobiwan fu wi. Èn wi e sari trutru te wi e si taki wan siki sma no abi nowan enkri howpu!

Iya, so furu sani de di e meki wi frede. Ma wi kan bribi trutru taki sani sa waka bun na ini a ten di e kon? San kan yepi wi fu no frede a tamara? Na ini a tra artikel wi sa gi piki tapu den aksi disi.

[Sma di abi a reti fu a prenki na tapu bladzijde 3]

© Jeroen Oerlemans/Panos Pictures