Go na content

Go na table of contents

A fosi Bijbel na ini Potogisitongo—Wan tori di e sori fa wan sma horidoro

A fosi Bijbel na ini Potogisitongo—Wan tori di e sori fa wan sma horidoro

A fosi Bijbel na ini Potogisitongo—Wan tori di e sori fa wan sma horidoro

„A SMA di e horidoro sa abi bun bakapisi.” Den wortu disi skrifi na tapu a fesisei bladzijde fu wan traktaat di e taki fu kerkitori, di João Ferreira de Almeida skrifi na ini a di fu 17 yarihondro. Den wortu disi e fiti trutru na wan man di du ala san a man fu vertaal èn fu prati Bijbel na ini Potogisitongo.

Almeida gebore na ini 1628 na ini Torre de Tavares, wan dorpu na noordsei fu Potogisikondre. En papa nanga mama dede di a ben de wan pikin boi ete, èn wan omu fu en di ben de wan moniki ben kweki en na ini Lissabon, a mamafoto fu Potogisikondre. Sma e bribi taki di Almeida ben e kisi leri fu tron priester, a kisi bun skoroleri. Na so fasi a ben man taki tra tongo heri bun kaba di a ben abi 16 yari.

Ma efu Almeida ben tan na ini Potogisikondre, a no ben o man gebroiki den sani di a ben leri fu vertaal Bijbel. Na a ten fu a Reformatie, Bijbel ben vertaal na ini tra tongo èn ben e prati na a noordsei fu Europa nanga na mindrisei fu Europa. Ma fu di a Lomsu Kerki ben de teige a sani dati, meki den ben sorgu taki den Bijbel dati no ben prati na ini Potogisikondre. Te sma ben abi wan Bijbel wawan di skrifi na ini en eigi tongo, dan den ben tyari so wan sma go na fesi a Lomsu krutubangi. *

A kan taki Almeida no ben wani de na ini so wan libimakandra, èn fu dati ede a froisi go na Bakrakondre di a ben abi 14 yari. Syatu baka dati, a teki waka go na Asia. A pasa Batavia (now a nen Jakarta) di de na Indonesia. A foto disi ben prenspari fu di na drape na organisâsi (Vereenigde Oost-Indische Compagnie) fu Bakrakondre ben e tiri a zuid-owstu sei fu Asia.

Wan tini e vertaal Bijbel

Syatu bifo Almeida doro a presi pe a ben wani go na ini Asia, wan sani pasa di kenki en libi. Di a ben de na ini wan boto di ben komoto fu Batavia go na Malakka (now a nen Melaka), di de na a westsei fu Malèisia, a feni wan traktaat fu a Protestant Kerki di ben skrifi na ini Spanyorotongo. A traktaat ben nen Diferencias de la Cristiandad (Den difrenti di de na ini Krestenhèit). Boiti taki a traktaat ben sori krin san na den falsi leri fu a Lomsu Kerki, wan sani ben skrifi na ini tu di ben hari a prakseri fu a yonkuman Almeida trutru. A sani dati ben de: „Te sma na ini kerki e taki wan tongo di trawan no sabi, srefi efu den e du dati fu gi Gado glori, toku a de fu soso, fu di den arkiman no e frustan noti.”—1 Korentesma 14:9.

Sobun, Almeida ben sabi san a ben musu du: A moro prenspari fasi fu meki sma kon sabi den fowtu sani di son kerki e leri, na te ala sma abi wan Bijbel na ini a tongo di den e frustan. Di Almeida doro na Malakka, a tron wan memre fu a Protestant Kerki fu Bakrakondre, èn wantewante baka dati a bigin vertaal pisi fu den Evangelietori fu Spanyorotongo go na ini Potogisitongo. A ben prati den sani di a vertaal gi „den sma di wani sabi san Bijbel e leri trutru”. *

Tu yari baka dati, Almeida du wan moro bigi wroko, namku fu vertaal ala den Kresten Griki Buku fu Bijbel nanga yepi fu a Latijntongo Vulgaat. A wroko disi no ben teki wán yari srefi, èn disi ben de wan kefalek sani di wan boi fu 16 yari du! Almeida no ben frede sma, èn fu dati ede a seni wan kopi fu a vertaling fu en gi a bakra granman na ini Batavia, fu druk èn prati a Bijbel disi. Soleki fa sani waka, dan a Protestant Kerki na ini Batavia seni a vertaling fu Almeida go na Amsterdam, ma na owru domri di ben tyari en, kon dede. Na so fasi a vertaling fu Almeida kon lasi.

Di sma aksi Almeida na ini 1651 fu meki wan kopi fu a vertaling fu en gi a Protestant gemeente na ini Ceylon (now a nen Sri Lanka), dan Almeida kon frustan taki a fosi vertaling fu en di den ben musu kibri na ini a kerki, kon lasi. A sani disi no meki a brokosaka, ma a kon feni wan kopi fu den buku di a ben vertaal. A yari baka dati a ben kaba tyari kenki kon na a vertaling fu den Evangelietori nanga a buku Tori fu den Apostel. A grupu fesiman di ben teki bosroiti na ini a Protestant Kerki na ini Batavia pai en 30 kolu. A „moni dati no ben furu srefisrefi te yu luku o tranga Almeida ben wroko”, na so wan fu den man di ben wroko makandra nanga Almeida, ben skrifi.

Aladi den no ben gi Almeida a grani di a ben musu kisi, toku a tan meki muiti fu tyari kenki kon na a vertaling fu a Nyun Testamenti, èn na ini 1654 a gi den a vertaling disi. A leisi disi baka, den ben wani druk a buku èn prati en, ma a wan-enkri sani di den ben du na fu skrifi wan tu kopi nomo di den ben gebroiki na ini wan tu kerki.

Wan Lomsu krutubangi krutu Almeida

Na ini den tin yari baka dati, Almeida ben e du a wroko fu en leki domri fayafaya èn a ben e du zendelingwroko tu gi a Protestant Kerki. Na ini 1656 a tron domri. A fosi presi pe a go leki domri ben de Ceylon, pe wan asaw misi fu trapu en kiri. Bakaten a go na India leki wan fu den fosi zendeling fu a Protestant Kerki di ben wroko na ini India.

Almeida ben tron wan Protestantsma, èn a ben wroko leki Protestantsma gi wan tra kondre. Dati meki te Almeida ben go na den kontren pe sma ben e taki Potogisitongo, dan furu fu den sma ben e si en leki wan sma di drai baka gi a Lomsu Kerki. Almeida no ben frede fu taki dati den kerki fesiman ben e tyari densrefi na wan fasi di no fiti kwetikweti, èn a no ben frede fu taki dati den leri fu a Lomsu Kerki falsi. Dati meki nofo tron a ben kisi problema nanga den Lomsu zendeling. Den problema disi ben kon bigi so te na ini 1661, taki wan Lomsu krutubangi na ini Goa, India, ben gi Almeida dedestrafu fu di a ben opo ensrefi teige a Lomsu Kerki. Almeida no ben de drape, èn fu dati ede sma meki wan popki fu en di den bron. Fu di a bakra granman fu Batavia no ben lobi fa Almeida ben de teige a Lomsu Kerki, meki a kari en kon baka na Batavia.

Almeida ben de wan fayafaya zendeling, ma noiti a frigiti taki wan Bijbel na ini Potogisitongo ben de fanowdu. Fu taki en leti, a ben kisi moro deki-ati fu vertaal Bijbel, di a si krin taki den domri nanga den kerkisma no ben sabi Bijbel. Na den bigin wortu fu wan traktaat di abi fu du nanga kerkitori èn di kon na doro na ini 1668, Almeida ben taigi den leisiman: „Mi howpu taki heri esi mi o du unu wan bun te unu abi a heri Bijbel na ini a tongo fu unu. Dati o de a moro bigi kado èn a moro warti gudu di wan sma kan gi unu.”

Almeida nanga den sma di musu puru den fowtu na ini a vertaling

Na ini 1676, Almeida klari a Nyun Testamenti èn a gi a vertaling fu en na den kerki fesiman na ini Batavia fu puru den fowtu na ini. Sensi na a bigin, Almeida nanga den kerki fesiman disi ben e kisi trobi. Historia skrifiman J. L. Swellengrebel, e taki dati den sma di ben e wroko makandra nanga Almeida èn di ben e taki Bakratongo, no ben man frustan taki son wortu wani taki difrenti sani, noso taki son tori musu skrifi na wan spesrutu fasi so taki a moro makriki fu leisi. Den no ben agri nanga makandra tu sortu Potogisitongo den ben o gebroiki fu vertaal Bijbel na ini. Den ben o gebroiki a Potogisitongo di furu sma e taki noso den ben o gebroiki a Potogisitongo di moro muilek gi furu sma fu frustan? Fu di Almeida ben de fayafaya fu klari a wroko, meki ala yuru a ben kisi trobi nanga den kerki fesiman.

A wroko no ben e go so gaw, kande fu di den no ben agri nanga makandra, noso fu di den sma di ben musu puru fowtu na ini a vertaling, no ben e broko den ede kwetikweti nanga a sani disi. Baka fo yari den sma disi ben e haritaki ete fu den fosi kapitel fu a Bijbel buku Lukas. A ben fruferi Almeida taki a wroko no ben e go so gaw, èn dati meki a seni wan kopi fu a vertaling fu en go na Bakrakondre so taki a ben kan druk, sondro taki den kerki fesiman sabi.

Aladi den kerki fesiman ben pruberi fu tapu Almeida fu druk a Bijbel, toku a Nyun Testamenti fu en ben druk na ini Amsterdam na ini 1681. A yari baka dati, den fosi Bijbel doro na ini Batavia. Yu kan frustan taki Almeida lasi-ati di a kon sabi taki sma na ini Bakrakondre kenki sani na ini a vertaling fu en! Den sma di kenki den sani no ben sabi a Potogisitongo bun. Almeida ben kan si disi fu di „a vertaling fu den no ben de soleki fa sma ben gwenti fu taki a tongo, èn den ben drai sani na so wan fasi taki sma no ben man sabi san na a Santa Yeye”.

A tirimakti fu Bakrakondre no ben lobi a tori disi tu, èn den meki sma pori ala den Bijbel dati. Ma toku, Almeida ben man overtoigi a tirimakti fu no pori wan tu fu den Bijbel, fu di ensrefi ben o puru den moro bigi fowtu na ini. Sma ben o gebroiki den Bijbel disi teleki wan nyunwan kon na doro.

Den sma na ini Batavia ben kon makandra fu puru den fowtu na ini den Kresten Griki Buku fu Bijbel di Almeida ben vertaal. Boiti dati, den ben luku den Hebrew Buku fu Bijbel tu, di Almeida seni go gi den wantewante te a ben kaba. Den ben frede taki Almeida ben o du fruferi baka fu di a no man wakti, èn dati meki den bosroiti fu kibri den pisi di den ben luku kaba, na ini a kerki. A no de fu taki dati Almeida no ben agri nanga a bosroiti fu den.

Na a ten dati, Almeida ben kon swaki fu di a ben wroko tranga èn a waran weer ben meki en muilek gi en. Fu di Almeida kon siki, meki na ini 1689 a bosroiti fu no wroko moro gi a kerki so taki a ben abi moro ten fu vertaal den Hebrew Buku fu Bijbel. A de wan sari taki a dede na ini 1691, di a ben e vertaal a lasti kapitel fu a buku Esekièl.

Syatu bifo Almeida dede, den ben klari a Nyun Testamenti, èn na ini 1693 den druk en fu a di fu tu leisi. A leisi disi baka, den sma ben meki wan lo fowtu na ini a vertaling fu Almeida. G. L. Santos Ferreira ben taki na ini a buku fu en: „Den sma di ben luku a fosi vertaling fu Almeida, ben meki wan lo fowtu. A leisi disi a ben pasa baka taki den sma di ben luku a di fu tu vertaling fu Almeida, ben tyari bigi kenki kon. Den ben pori a moi vertaling fu en, fu di a no ben de makriki fu leisi moro èn den ben meki wan lo fowtu” (A Biblia em Portugal (Bijbel na ini Potogisikondre).

A heri Bijbel vertaal na ini Potogisitongo

Di Almeida dede, nowan sma ben e meki muiti moro fu luku a vertaling fu en èn fu druk a Potogisitongo Bijbel na ini Batavia. Wan organisâsi na ini London di ben wani taki moro sma kon sabi a Kresten bribi, ben pai den kostu so taki a Nyun Testamenti fu Almeida ben kan druk fu a di fu dri leisi na ini 1711. Den ben du disi fu di zendeling di ben komoto fu Deinsikondre èn di ben wroko na ini Tranquebar, na zuidsei fu India, aksi fu kisi a Bijbel.

Na organisâsi dati bosroiti fu druk a Bijbel na ini a foto Tranquebar. Ma di a sipi di ben abi den sani na ini fu druk a Bijbel èn sosrefi wan tu Potogisitongo Bijbel, ben de na pasi go na India, dan fufuruman fu Fransikondre ben teki a sipi. Te fu kaba den libi a sipi na a lanpe fu Rio de Janeiro, na Brasyonkondre. Santos Ferreira skrifi: „Wi no sabi fa a du kon, ma furu sma si en leki wan wondru taki sma feni den boksu di ben abi den sani na ini fu druk Bijbel. A srefi sipi disi ben tyari a lai go na Tranquebar.” Den zendeling fu Deinsikondre du ala muiti fu puru den fowtu na ini a vertaling èn den druk den lasti Bijbel buku di Almeida ben vertaal. Te fu kaba a heri Bijbel na ini Potogisitongo tyari kon na doro na ini 1751, èn dati ben de sowan 110 yari baka di Almeida bigin vertaal a Bijbel.

Fu di Almeida horidoro meki sma e kisi wini te now ete

Sensi di Almeida ben de wan tini a ben frustan taki Bijbel musu vertaal na ini Potogisitongo, so taki ala sma kan leri sabi den tru tori fu Bijbel na ini a tongo di den e taki. Na ini en heri libi, Almeida ben abi a fasti bosroiti fu vertaal a Bijbel aladi Lomsu Kerki ben gens en, èn den sma fu en ten no ben broko den ede nanga a sani disi. Boiti dati, a ben e kisi problema ibri tron baka nanga den sma di ben musu luku a vertaling fu en, èn en gosontu ben go na baka. Aladi den sani disi ben miti en, toku a horidoro, èn fu dati ede sma kisi wini fu dati.

Furu fu den kontren pe sma ben e taki Potogisitongo èn pe Almeida ben e preiki, no de moro. Ma toku a Bijbel fu en de ete. Na ini a di fu 19 yarihondro, tu Bijbel organisâsi ben prati dusundusun fu den Bijbel fu Almeida na ini Potogisikondre nanga den foto di de krosibei fu a se na ini Brasyonkondre. Leki bakapisi fu dati, a de so te now ete na ini furu fu den kondre pe sma e taki Potogisitongo, taki den lobi den Bijbel di vertaal nanga yepi fu a fosi vertaling fu Almeida. Den Bijbel disi prati moro leki furu trawan na ini den kondre dati.

Tweifri no de taki furu sma de nanga tangi gi san den fosi sma di vertaal Bijbel, soleki Almeida, ben du. Ma wi musu de nanga moro tangi taki Yehovah fruteri wi a wani fu en, namku „taki ala sortu sma musu kisi frulusu èn taki den musu kon sabi a waarheid soifri” (1 Timoteyus 2:3, 4). Te yu luku en bun, Yehovah na a Sma di sorgu taki a Wortu fu en de fu feni te now ete èn taki wi kan leisi en fu kisi wini. Meki wi de nanga tangi ala ten taki wi abi Bijbel èn meki wi ondrosuku en finifini fu di Bijbel na „a moro warti gudu” di wi kisi fu wi hemel Tata.

[Futuwortu]

^ paragraaf 4 Na a kaba fu a di fu 16 yarihondro, a Lomsu Kerki ben tyari wan buku (Index of Forbidden Books) kon na doro di ben sori sortu buku den Lomsusma no ben mag leisi. A buku disi ben taki dati sma ben musu kisi hebi strafu efu den abi wan Bijbel di skrifi na ini den eigi tongo. Soleki fa wan tra buku e taki, dan a buku disi fu a Lomsu Kerki „ben abi bun furu krakti tapu den Lomsusma sma fu di a meki taki na ini den 200 yari baka dati, den no ben vertaal Bijbel” (The New Encyclopædia Britannica).

^ paragraaf 8 Na ini den fosi Bijbel di Almeida vertaal, den kari en Padre Almeida, noso pater Almeida. Fu dati ede son sma e bribi taki a ben de wan Lomsu pater. Ma den sma na ini Bakrakondre di ben abi a frantwortu fu tyari a Bijbel fu Almeida kon na doro, no vertaal a wortu disi bun fu di den ben e denki taki na so sma e kari wan domri fu a Protestant Kerki.

[Faki/​Prenki na tapu bladzijde 21]

A NEN FU GADO

Wan moi sani di e sori taki Almeida ben du ala san a man fu vertaal ala sani soifri, na a fasi fa a vertaal a nen fu Gado. A du dati soleki fa a nen fu Gado ben skrifi na ini Hebrewtongo.

[Sma di abi a reti fu a prenki]

Cortesia da Biblioteca da Igreja de Santa Catarina (Igreja dos Paulistas)

[Karta na tapu bladzijde 18]

(Efu yu wani si pe den sani disi skrifi, luku a tijdschrift)

ATLANTISCH SE

POTOGISIKONDRE

Lissabon

Torre de Tavares

[Prenki na tapu bladzijde 18]

Batavia na a ten fu a di fu 17 yarihondro

[Sma di abi a reti fu a prenki]

From Oud en Nieuw Oost-Indiën, Franciscus Valentijn, 1724

[Prenki na tapu bladzijde 18, 19]

A fesisei bladzijde fu a fosi Nyun Testamenti na ini Potogisitongo, di tyari kon na doro na ini 1681

[Sma di abi a reti fu a prenki]

Courtesy Biblioteca Nacional, Portugal