„A bigi kado” di Polen kisi

TAPU 6 yuli 1525 wan heihei tiriman, Albrecht fu Hohenzollern bosroiti taki a Luther bribi ben o de a moro prenspari bribi na ini a kondre fu en. Sobun, a kondre Pruisen di ben de ondro a makti fu a kownukondre Polen, ben de a fosi kondre na ini Europa di teki a Luther bribi.

Albrecht ben wani sorgu taki Königsberg, a mamafoto fu Owstu Pruisen, tron a presi pe sma ben kan go teki leri na den difrenti skoro di ben de fu a Protestant Kerki. A seti wan universiteit na ini a foto èn a meki sma druk buku di ben e leri sma sani di abi fu du nanga a Luther bribi. Den buku disi ben druk na ini difrenti tongo. Na ini 1544 Albrecht meki wan wet di ben e sori taki den sma fu den kondre di ben de na ondro a makti fu en, ben musu kon yere na ini den eigi tongo san skrifi na ini Bijbel. Ma Pôlsutongo Bijbel no ben de.

Wan Bijbel na ini „a tongo di sma e taki ala dei”

Fu lusu a problema dati, Albrecht bigin suku wan sma di ben o man vertaal den Kresten Griki Buku fu Bijbel go na ini Pôlsutongo. Na a ten fu 1550, a yuru Jan Seklucjan fu du a wroko disi. A man disi ben de wan skrifiman di ben e seri èn ben e druk buku. Seklucjan ben klari na Universiteit fu Leipzig, èn den ben sabi en leki wan man di ben e leri sma sani di no e kruderi nanga den leri fu a Lomsu Kerki. Dati meki a Lomsu Kerki no ben lobi a man disi srefisrefi. Fu taki en leti, wan leisi a ben lowe go kaba na Königsberg, di a Lomsu Kerki ben wani tyari en go na krutu fu di a ben leri sma den sani di a ben e bribi.

Jan Seklucjan ben de fayafaya fu vertaal Bijbel go na ini Pôlsutongo. Wán yari nomo baka di Seklucjan kisi a wroko disi, a tyari a fosi vertaling fu na Evangelie fu Mateyus kon na doro. A vertaling disi ben abi wan pisi na ini di ben e taki finifini fu son bijbeltekst, èn na seisei fu den bladzijde, a ben skrifi tu fa den tekst dati skrifi na ini tra Bijbel. Syatu baka dati, Seklucjan ben abi a frantwortu fu meki sma druk wan Bijbel di ben abi ala den fo Evangelietori na ini. Na ini dri yari nomo, a druk wan Bijbel di ben abi ala den Kresten Griki Buku fu Bijbel na ini.

Fu kan meki wan bun vertaling, a vertaler ben ondrosuku Bijbel na ini Grikitongo. Boiti dati, den sani di skrifi na a bigin fu a Bijbel di a ben tyari kon na doro na ini 1551, e sori taki a vertaler gebroiki Latijntongo Bijbel èn sosrefi „Bijbel na ini wan tu tra tongo”. Stanisław  Rospond di skrifi a buku Studies on the Polish Language of the 16th Century, e taki dati a Bijbel di Albrecht tyari kon na doro „vertaal na wan moi fasi èn a switi fu leisi”. Rospond e taki dati a vertaler no gebroiki wan lo „muilek wortu”. Na presi fu dati, a pruberi fu gebroiki Pôlsu wortu di sma ben „gwenti fu taki ala dei”.

Aladi Seklucjan ben e teki fesi na a wroko disi, toku buweisi de di e sori taki a no en vertaal a Bijbel. Dan suma ben de a sabiman di ben vertaal a Bijbel? Dati ben de Stanisław Murzynowski. A kan taki a man disi ben abi sowan 23 yari di Seklucjan yuru en fu du a muilek wroko disi.

Murzynowski gebore na ini wan dorpu, ma di a kon bigi, en papa seni en go na Königsberg fu go studeri Grikitongo nanga Hebrewtongo. Bakaten, Murzynowski go na a Universiteit fu Wittenberg na ini Doisrikondre, èn a kan taki a miti Maarten Luther drape. Leki yongu studenti, Murzynowski ben e arki te Philipp Melanchthon ben e gi leri, èn a no de fu taki dati a man disi yepi en fu kon sabi Grikitongo nanga Hebrewtongo heri bun. Baka di Murzynowski go studeri moro fara na ini Italiakondre, dan a drai go baka na Königsberg èn a go wroko gi Tiriman Albrecht.

„Murzynowski ben e wroko fayafaya èn a ben e wroko bun, ma a no ben e meki bigi, a no ben e suku fu kisi wan hei posisi, èn a no aksi tu taki sma poti en nen na fesisei fu a Bijbel”, na so Maria Kossowska e taki na ini en buku The Bible in the Polish Language. Disi na san a yonkuman disi ben taki fu ensrefi: „Mi no man skrifi Latijntongo nanga Pôlsutongo bun.” Aladi Murzynowski ben denki so fu ensrefi, toku a ben de wán fu den prenspari sma di meki taki den sma fu Polen ben kan abi Gado Wortu na ini den eigi tongo. Seklucjan, di ben e wroko makandra nanga en, ben taki dati a Bijbel di den vertaal na „a bigi kado” di Polen kisi.

Wán fu den moro moi kado

Baka di a fosi Pôlsutongo Bijbel dati kon na doro, dan sma meki furu tra Pôlsutongo Bijbel. Na ini 1994 a Nyun-Grontapuvertaling fu den Kresten Griki Buku fu Bijbel kon na doro, èn na ini 1997, a heri Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift (Nyun-Grontapuvertaling fu den Santa Buku fu Bijbel) kon na doro na ini Pôlsutongo. Den vertaler fu a Bijbel disi no e meki bigi, ma den e pruberi fu vertaal Gado Wortu bun, èn den no gebroiki wortu di sma ben e taki na ini a di fu 16 yarihondro, ma den gebroiki wortu di sma gwenti taki na ini a ten disi.

Tide na a dei, a heri Bijbel, noso pisi fu en, de fu kisi na ini sowan 2400 tongo. Efu yu abi wan bun vertaling fu Gado Wortu na ini a tongo di yu e taki, dan dati na a moro moi kado di yu ben kan abi, iya, wan kado di Yehovah Gado gi yu fu sori yu fa fu libi.—2 Timoteyus 3:15-17.

[Prenki na tapu bladzijde 20]

Wan monumenti di sma meki gi Stanisław Murzynowski, wan man di vertaal a „Nyun Testamenti” go na ini Pôlsutongo

[Prenki na tapu bladzijde 21]

Kapitel 3 fu a buku Mateyus di Stanisław Murzynowski vertaal

[Sma di abi a reti fu a prenki]

Dzięki uprzejmości Towarzystwa Naukowego Płockiego