Go na content

Go na table of contents

Edepenti fu den buku Yoèl nanga Amos

Edepenti fu den buku Yoèl nanga Amos

A Wortu fu Yehovah de libilibi

Edepenti fu den buku Yoèl nanga Amos

A WAN-ENKRI sani di Yoèl e fruteri fu ensrefi, na taki en na „Yoèl, a manpikin fu Petuèl” (Yoèl 1:1). Na ini a buku di e tyari en nen, Yoèl e taki moro furu fu a boskopu fu en, èn a no e taki furu fu tra sani. Dati meki wi no sabi soifri o ten a ben e dini leki profeiti. Ma a kan taki a tyari a profeiti boskopu fu en na a ten fu 820 bifo Krestes, neigi yari baka di Usia tron kownu fu Yuda. Fu san ede Yoèl no e fruteri furu fu ensrefi? Kande na fu di a no wani poti prakseri na ensrefi, ma na a boskopu di a ben e tyari.

Na ini a ten fu Usia, ete wan sma e kisi a wroko fu dini leki profeiti. A man dati na Amos, di e libi na ini Yuda. A de „wan skapuman èn wan man di e kerfu den figa fu sikomoorbon” (Amos 7:14). Tra fasi leki Yoèl di e dini leki profeiti na ini Yuda, Amos ben musu go na a tin-lo kownukondre Israel na a noordsei fu a kondre. Amos kaba skrifi a buku fu en na a ten fu 804 bifo Krestes, baka di a drai go baka na Yuda. Den wortu na ini a buku disi makriki fu frustan èn den e sori krin fa sani waka.

FU SAN EDE YOÈL E TAKI „HELU FU A DEI DATI”?

(Yoèl 1:1–3:21)

Na ini wan fisyun Yoèl e si fa woron, sprenka, nanga kakalaka e go fu tyari pori kon na ini a foto. A e kari den ’wan pipel di bigi èn di makti’ èn a e kari den „tranga man” sosrefi (Yoèl 1:4; 2:2-7). Yoèl e soktu: „Helu fu a dei dati; bika a dei fu Yehovah de krosibei, èn na Almaktiwan sa tyari bigi pori kon na a dei dati!” (Yoèl 1:15) Yehovah e gi den sma fu Sion a rai disi: „Kon baka na mi, nanga un heri ati.” Efu den e du disi, dan Yehovah sa „sori sari-ati gi a pipel fu en”, èn a sa poti „den wan di de fu a noordsei”, farawe fu den. Disi na a pipel di sa tyari pori kon neleki insekt. Ma fosi a bigi dei disi doro, dan Yehovah sa ’kanti en yeye na tapu ibri sortu skin’ èn a sa „sori wondru sani na hemel èn na grontapu”.—Yoèl 2:12, 18-20, 28-31.

Yehovah e kari den pipel fu kon feti. A e taki: „Naki un prugu kon tron feti-owru èn un grasi-nefi kon tron lansri”, èn sreka unsrefi fu go feti. Den pipel e kisi a komando fu „opo kon na a lagi presi fu Yosafat”, pe Yehovah sa krutu den èn pe A sa kiri den. „Ma sma sa tan na ini Yuda te ten di no skotu.”—Yoèl 3:10, 12, 20.

Piki tapu den aksi fu Bijbel:

1:15; 2:1, 11, 31; 3:14—San na „a dei fu Yehovah”? A dei fu Yehovah na a ten te Yehovah sa pori den feanti fu en, èn a sa frulusu den tru anbegiman fu en. Fu eksempre, na wan srefi sortu sani ben miti Babilon fu owruten na ini 539 bifo Krestes, di den Mediasma nanga den Persiasma teki a kondre dati abra (Yesaya 13:1, 6). Ete wan „dei fu Yehovah” de krosibei, èn na a dei dati a sa strafu „Babilon a Bigiwan”, a grontapumakti fu falsi bribi.—Openbaring 18:1-4, 21.

2:1-10, 28—Fa a profeititori di e taki fu den insekt di sa pori a foto, kon tru? Bijbel no e taki dati wan bigi grupu sprenka, leki den wan na ini a buku Yoèl, ben go fu tyari pori kon na ini a kondre Kanan. Fu dati ede, a ben musu de so taki Yoèl ben e taki fu wan profeititori di kon tru na ini a yari 33. Na a ten dati, Yehovah bigin poti a yeye fu en na tapu den bakaman fu Krestes na ini a fosi yarihondro, èn den bigin preiki a boskopu di tanteri den falsi kerki fesiman (Tori fu den Apostel 2:1, 14-21; 5:27-33). Wi abi a grani fu teki prati na a srefi sortu wroko disi.

2:32—San a wani taki fu ’kari a nen fu Yehovah’? Te wan sma e kari a nen fu Gado, dan dati wani taki dati a sma sabi a nen dati, a abi bigi lespeki gi en, èn a e frutrow tapu a sma di abi a nen dati.—Romesma 10:13, 14.

3:14—San na „a lagi presi fu a bosroiti”? Disi e prenki a presi pe Gado sa strafu den sma di no e gi yesi na en. Na a ten di Yosafat ben de kownu fu Yuda, dan Gado bruya den legre fu den kondre na ini a kontren dati, èn na so a frulusu Yuda. A nen fu Yosafat wani taki „Yehovah na Krutuman”. Fu dati ede, wan tra nen di a presi disi abi na „a lagi presi fu Yosafat” (Yoèl 3:2, 12). Na ini a ten disi, a nen abi fu du nanga a pori di sma sa kisi, fu di Gado sa masi den leki droifi na ini wan baki di sma e gebroiki fu meki win.—Openbaring 19:15.

Sani di wi kan leri:

1:13, 14. Efu wi wani kisi frulusu, dan wi musu abi trutru berow, èn wi musu si Yehovah leki a tru Gado.

2:12, 13. Wan sma di abi trutru berow, abi berow nanga en heri ati. A sma dati no e ’priti en krosi na tu’, ma na wan agersi fasi, a e ’priti en ati na tu’.

2:28-32. Soso a sma „di e kari a nen fu Yehovah, sa kisi kibri”, tapu ’a bigi dei fu Yehovah di e meki sma frede’. Wi kan de nanga tangi trutru taki Yehovah e poti en yeye na tapu ala sortu sma, èn taki a e meki yonguwan nanga owruwan, mansma nanga umasma teki prati na a profeitiwroko. Fu taki en leti, den e fruteri trawan fu „den bigi sani di Gado du”! (Tori fu den Apostel 2:11) Now di a dei fu Yehovah e kon moro krosibei, wi musu du moro muiti fu ’tyari wisrefi na wan santa fasi èn fu du sani di e sori taki wi e dini Gado na wan getrow fasi’, a no so?—2 Petrus 3:10-12.

3:4-8, 19. Yoèl ben meki bekènti taki den pipel na ini a birti fu Yuda, ben o kisi strafu fu di den no ben handri bun nanga a pipel fu Gado. Soleki fa a profeititori dati ben taki, dan Kownu Nebukadnesar fu Babilon pori wan pisi fu a foto Tirus. Bakaten, Aleksander a Bigiwan pori a tra pisi fu a foto di ben de wan èilanti. Na a ten dati, dusundusun fu den srudati nanga heihei sma fu a foto dati lasi den libi, èn 30.000 fu den sma fu Tirus ben musu go na ini katibo. Aleksander nanga den tiriman di kon baka en, du a srefi sani nanga den Filisteasma. Na a ten fu a di fu fo yarihondro bifo Krestes, Edom ben kon tron wan brokopresi (Maleaki 1:3). Den profeititori disi di kon tru, e tranga a bribi di wi abi taki Yehovah na a Sma di e du san a pramisi. Den profeititori disi e sori tu san Yehovah sa du nanga den pipel di e frufolgu den anbegiman fu en na ini a ten disi.

3:16-21. „Hemel nanga grontapu trutru sa seki”, èn Yehovah sa strafu den sma di no e gi yesi na en. „Ma Yehovah sa de wan kibripresi gi en pipel”, fu di a sa meki den libi na ini wan paradijs na grontapu. Now di a dei e doro taki Gado sa strafu na ogri grontapu disi, dan wi musu abi a fasti bosroiti fu tan krosibei na en, a no so?

„SREKA YUSREFI FU MITI YU GADO”

(Amos 1:1–9:15)

Amos abi wan boskopu gi den feanti fu Israel, namku den pipel di e libi na ini a birti fu Israel, èn a abi wan boskopu tu gi Yuda nanga Israel. Siria, Filistea, Tirus, Edom, nanga Moab o kisi pori fu di den handri na wan ogri-ati fasi nanga a pipel fu Gado. Boiti dati, den sma na ini Yuda o kisi pori tu ’fu di den drai baka gi a wet fu Yehovah’ (Amos 2:4). Fa a de nanga a tin-lo kownukondre Israel? A gridi pipel disi e kwinsi den pôtiwan, den e du hurudu, èn den e wisiwasi den profeiti fu Gado. Amos e warskow a pipel disi taki Yehovah sa „aksi den altari fu Bethel frantwortu tu” èn a „sa naki a winter-oso broko, sosrefi a zomer-oso”.—Amos 3:14, 15.

Aladi Gado ben strafu den Israelsma difrenti leisi kaba fu di den ben e anbegi falsi gado, toku den e tan trangayesi Gado. Amos e taigi den: „Sreka yusrefi fu miti yu Gado” (Amos 4:12). Te a dei fu Yehovah sa kon, dan den Israelsma o „go na ini katibo te pasa Damaskus”, namku na ini Asiria (Amos 5:27). Amos e kisi gens fu wan priester fu Bethel, ma a e tan meki a boskopu bekènti sondro frede. Yehovah e taigi Amos: „A kaba kon gi mi pipel Israel. Mi no sa suku pardon gi den moro” (Amos 8:2). Syeol no o man kibri den gi a strafu fu Gado, èn den hei bergi no o man du dati tu (Amos 9:2, 3). Ma toku Gado e pramisi den taki a o meki sani kon bun baka. Yehovah e taki: „Mi sa puru Israel, a pipel fu mi, na ini katibo, èn a no de fu taki dati den sa bow den foto baka di kisi pori èn den sa libi na ini den, den sa prani droifibon èn den sa dringi a win fu den droifi, den sa meki dyari èn den sa nyan den froktu fu den.”—Amos 9:14.

Piki tapu den aksi fu Bijbel:

4:1—Suma na den „kaw fu Basan”? A hei presi fu Basan, namku wan kontren na a owstusei fu a Se fu Galilea, ben abi fatu meti, soleki kaw. Dati ben e kon fu di a kontren dati ben abi fatu weigron. Amos ben agersi den uma fu Samaria nanga den kaw fu Basan, fu di den uma disi ben lobi fu libi wan gudu libi. A no de fu taki dati den uma disi ben e dwengi „den masra fu den”, fu bedrigi den pôtiwan, so taki densrefi ben kan tan abi wan gudu libi.

4:6—San den wortu „krin tifi” wani taki? Den wortu disi wani taki a srefi leki a mankeri di sma e „mankeri brede”. Den wortu disi kan abi fu du nanga a ten di den tifi fu a pipel ben e tan krin fu di nyanyan no ben de.

5:5—Yehovah ben taki dati Israel ’no ben musu suku Bethel’. San dati wani taki? Yerobeam ben seti na anbegi fu a pikin kaw na ini Bethel. Sensi a ten dati, a foto ben tron wan prenspari presi pe sma ben e anbegi falsi gado. A no de fu taki dati sma ben e anbegi falsi gado tu na ini Gilgal nanga Berseiba. Efu Israel no ben wani kisi pori, dan den no ben musu go anbegi falsi gado moro na den presi disi, ma na presi fu dati, den ben musu bigin suku Yehovah.

7:1—A tekst disi e taki dati sma ben „koti a grasi fu a kownu”. San disi wani taki? A kan taki den wortu disi abi fu du nanga a belasting di sma ben musu pai a kownu so taki a ben kan sorgu gi den futuboi fu en di ben e rèi asi, èn gi den meti fu en. Sma ben musu pai a belasting disi „na a bigin fu a praniwroko na a mofoyari”. Baka dati, a pipel ben kan koti den sani di den ben prani. Ma fosi den ben kan du dati, wan bigi grupu sprenka kon na ini a foto, èn den nyan ala sani di a pipel ben prani, sosrefi den bon nanga a grasi.

8:1, 2—Den tekst disi e taki fu „wan baskita nanga froktu di e gro na ini a waran pisi ten fu a yari”. San den wortu disi ben wani taki? Den wortu disi ben wani taki dati a dei fu Yehovah ben de krosibei. Den Dyu ben e piki den froktu na a kaba fu a ten fu a kotiwroko. Di Yehovah meki Amos si „wan baskita nanga froktu di e gro na ini a waran pisi ten fu a yari”, dan dati ben wani taki dati a kaba ben doro gi Israel. Dati meki Gado taigi Amos: „A kaba kon gi mi pipel Israel. Mi no sa suku pardon gi den moro.”

Sani di wi kan leri:

1:3, 6, 9, 11, 13; 2:1, 4, 6Na fu di Yehovah ben atibron nanga Israel, nanga Yuda, èn nanga den siksi kondre na ini a kontren dati, meki a taki: „Mi no sa puru a strafu.” Nowan sma man wai pasi gi a strafu fu Yehovah.—Amos 9:2-5.

2:12. Wi no musu taigi pionier di e wroko tranga, kring-opziener, zendeling, noso memre fu a Bethelfamiri fu tapu nanga a furuten diniwroko fu den, soso fu go libi neleki fa tra sma e libi. Na presi fu dati, wi musu gi den deki-ati fu tan du a bun wroko di den e du.

3:8. Neleki fa wan sma e frede te a e yere wan lew e bari, na so Amos ben e frede tu di Yehovah taigi en: „Go èn taki profeititori gi mi pipel” (Amos 7:15). A sani disi meki taki Amos no draidrai fu du san Yehovah ben taigi en. Te wi abi frede gi Gado, dan wi sa de fayafaya preikiman fu a Kownukondre boskopu.

3:13-15; 5:11. Fu di Yehovah horibaka gi Amos, a mofina skapuman, meki a ben man „gi kotoigi” na sma di ben abi wan mi-no-ke fasi, fu di den ben gudu. Yehovah kan leri wi tu fu preiki a Kownukondre boskopu gi ala sortu sma.

4:6-11; 5:4, 6, 14. Aladi den Israelsma ben weigri ibri tron baka fu „drai kon baka” na Yehovah, toku a gi den a rai disi: „Suku Yehovah, èn tan na libi.” Solanga Yehovah e gi pasi taki na ogri sistema disi e tan, wi musu tan gi sma deki-ati fu suku Gado.

5:18, 19. A de wan don sani fu „angri fu a dei fu Yehovah”, aladi wi no de srekasreka ete gi a dei dati. Te wan sma e du dati, dan a de neleki a e lon gi wan lew, soso fu miti wan beer, èn te a lon gi a beer, dan wan sneki e beti en te fu kaba. A de wan koni sani fu „tan na ai” èn fu de srekasreka.—Lukas 21:36.

7:12-17. Wi musu preiki a bun nyunsu fu Gado sondro frede.

9:7-10. Aladi den Israelsma ben de bakapikin fu getrow famiri-edeman èn fu den wan di Gado ben puru na ini katibo na Egepte, toku a trangayesi fu den meki taki Gado no feni den bun, neleki fa a no ben feni den Kusyietsma bun. A no a famirilin fu wi sa meki taki Gado feni wi bun, ma na te wi ’e frede en èn te wi e du san de regtfardiki’, bika Gado no lobi a wan sma moro a trawan.—Tori fu den Apostel 10:34, 35.

San wi musu du

A dei di Gado sa krutu a grontapu fu Satan, de krosibei. Gado poti en yeye na tapu den anbegiman fu En, so taki den kan warskow libisma gi a dei fu en di e kon. Wi musu du ala san wi man fu yepi trawan fu kon sabi Yehovah èn fu ’kari en nen’, a no so?—Yoèl 2:31, 32.

Amos e gi sma a rai disi: „Tegu gi san ogri, èn lobi san bun, èn gi retidu wan presi na a portu” (Amos 5:15). Now di a dei fu Yehovah e kon moro krosibei, dan a bun fu kon moro krosibei na Gado èn fu no abi noti fu du nanga a ogri grontapu disi èn nanga sma di kan pori a bribi fu wi. Den bun sani di wi e leri fu den Bijbel buku Yoèl nanga Amos, sa yepi wi fu fiti den rai dati!—Hebrewsma 4:12.

[Prenki na tapu bladzijde 12]

Yoèl ben taki na fesi: „A dei fu Yehovah de krosibei!”

[Prenki na tapu bladzijde 15]

Wi musu preiki a bun nyunsu fu Gado sondro frede, neleki fa Amos ben du dati