Go na content

Go na table of contents

San yu konsensi e taigi yu?

San yu konsensi e taigi yu?

San yu konsensi e taigi yu?

„Den trakondre sma di no abi [Gado en] wet e du den sani di a wet e taki sondro taki wan sma taigi den.”​—ROMESMA 2:14.

1, 2. (a) Fa furu sma sori taki den ben e broko den ede nanga trawan? (b) Sortu Bijbel eksempre e sori fa sma broko den ede nanga trawan?

WAN yonkuman fu 20 yari ben e tanapu e wakti wan loko, di wantronso a bigin firi siki èn a fadon go na tapu a pasi pe a loko e rèi. Wan man di ben de drape nanga den umapikin fu en, si san pasa. A man disi libi den umapikin fu en, èn a dyompo go yepi a man disi di ben abi fadon-siki. A hari a man go na ini wan gotro na mindrisei fu a pasi, èn a go didon na en tapu. Di den tu man disi ben e didon na ini a gotro na mindrisei fu a pasi fu a loko, dan a loko stop nanga wan lo babari. Kande son sma ben feni taki a man di yepi a trawan ben abi deki-ati, ma a man srefi ben taki: „Te wan sma de na nowtu dan wi musu yepi en. Na yepi mi ben wani yepi a man. Mi no du en fu kisi biginen.”

2 Kande yu sabi wan sma di yepi trawan, aladi a sani dati ben kan tyari problema kon gi en. Furu sma ben du disi na a ten fu a di fu Tu Grontapufeti. Sma kibri Dyu di srudati ben e suku fu kiri. Memre sosrefi a sani di miti Paulus nanga 275 trawan, di a sipi fu den sungu na Malta, krosibei fu Sisilia. Den sma fu a kontren drape kon yepi den man disi di den no ben sabi, èn den sori „bun furu switifasi” gi den (Tori fu den Apostel 27:27–28:2). Noso yu e memre a meisje fu Israel? Aladi a meisje disi en libi no ben kon na ini problema fu di a yepi wan trawan, toku a ben sori switifasi gi wan fu den Siriasma di ben tyari en go na ini katibo (2 Kownu 5:1-4). Èn prakseri a pôpi agersitori di Yesus ben fruteri fu a bun Samariasma. Wan priester nanga wan Leifisma no poti prakseri na a kondreman fu den di ben de fu dede, ma wan Samariasma du ala san a ben man fu yepi a man dati. Na ini den hondrohondro yari di pasa, na agersitori disi naki na ati fu sma fu difrenti kulturu.—Lukas 10:29-37.

3, 4. Fu san ede a gwenti di sma abi fu yepi trawan di de na nowtu, no e kruderi nanga na evolutieleri?

3 A no de fu taki dati wi e libi na ini ’muilek ten di tranga fu pasa’, fu di furu sma abi „ogri-ati fasi” èn den ’no lobi san bun’ (2 Timoteyus 3:1-3). Toku wi e si taki sma e du bun gi trawan, a no so? Kande sma du wi wan bun wan leisi. Fu di bun furu sma de klariklari fu yepi trawan, awansi dati kan tyari problema kon gi den, meki son sma e taki dati na so Gado meki libisma.

4 A sani disi na wan gwenti di sma fu ala ras nanga kulturu abi, èn a e sori krin taki a no tru taki libisma kon fu meti. Nôno, a no de so taki sma no e broko den ede nanga den wan di de na nowtu. Francis S. Collins, wan sabiman fu Amerkankondre, ben taki: „Sma di e bribi na ini na evolutieleri no man frustan fa a kan taki sma no e prakseri densrefi nomo. . . . Fu di den sma disi feni taki libisma meki fu suku den eigi bun fu man tan na libi, meki den no e frustan fu san ede libisma e broko den ede nanga trawan.” A sabiman ben taki tu: „Son sma e du furu muiti fu yepi trawan di de fu wan tra ras, wan tra kulturu, noso di abi wan tra bribi, aladi den no sabi den sma dati srefisrefi. . . . A sani disi no e kruderi srefisrefi nanga na evolutieleri.”

„Te a konsensi e piki wi”

5. San furu sma de klariklari fu du?

5 A sabiman Collins e sori san na wan fu den reide fu san ede wi de klariklari fu yepi trawan di de na nowtu. A e taki: „A konsensi fu wi e piki wi fu yepi trawan, awansi a sani dati no e tyari wini kon gi wi.” * Kande a wortu „konsensi” e meki wi prakseri a prenspari sani disi di na apostel Paulus ben taki, namku: „Te den trakondre sma di no abi wet, e du den sani di a wet e taki, sondro taki wan sma taigi den, dan den sma disi na wan wet gi densrefi awansi den no abi wet. Na den srefi sma disi e buweisi taki a wet skrifi na ini den ati, èn a konsensi fu den e buweisi dati tu, èn den eigi prakseri e taigi den taki den fowtu, noso taki den no fowtu.”—Romesma 2:14, 15.

6. Fu san ede ala sma musu gi frantwortu na a Mekiman?

6 Na ini a brifi di Paulus ben skrifi gi den Romesma, a tyari kon na krin taki libisma musu gi frantwortu na Gado fu di den sani na grontapu e sori taki wan Gado de, èn den e sori wi tu sortu fasi A abi. Na so a ben de „sensi di Gado meki grontapu” (Romesma 1:18-20; Psalm 19:1-4). A no de fu taki dati furu sma no e gi yesi na a Mekiman fu den, èn den e libi wan yayolibi. Ma toku Gado wani taki libisma musu kon si taki a de wan regtfardiki Gado, èn den musu sori berow gi den ogri di den du (Romesma 1:22–2:6). Den Dyu ben abi bun reide fu du dati, fu di den ben kisi a Wet fu Gado nanga yepi fu Moses. Ma srefi den sma di no ben abi ’den santa wortu fu Gado’ ben musu kon si taki wan Gado de.—Romesma 2:8-13; 3:2.

7, 8. A de so taki furu sma sabi san bun èn san no bun? San disi e sori?

7 Wan bigi reide fu san ede wi alamala musu lespeki Gado èn gi yesi na en, na fu di wi abi wan sani na ini wi di e taigi wi san bun èn san ogri. A lobi di wi lobi te sani e waka na wan reti fasi, e sori taki wi abi wan konsensi. Luku a tori disi: Wan tu pikin ben e tanapu baka makandra e wakti teleki ibriwan fu den ben e kisi na okasi fu go na tapu wan skomru. Ne, wan fu den pikin waka go na fesisei sondro fu broko en ede nanga den trawan di ben e tanapu na en fesi. Wan lo fu den pikin e bari: „A no yu musu go now, yu musu wakti!” We, aksi yusrefi, ’Fa a kan taki pikin-nengre srefi no lobi te sani no e waka na wan reti fasi?’ A sani disi e sori taki den pikin disi abi wan konsensi di sori den san bun èn san ogri. Paulus ben skrifi: „Te den trakondre sma di no abi wet, e du den sani di a wet e taki, sondro taki wan sma taigi den.” A wortu „te” e sori taki a sani disi no e pasa wawan leisi nomo, ma taki a e pasa ibri tron baka. Dati wani taki dati sma „e du den sani di a wet e taki, sondro taki wan sma taigi den”. Iya, den sma disi e du san skrifi na ini a wet fu Gado, fu di den abi wan konsensi di e sori den san bun èn san no bun.

8 A sani disi e pasa na ini furu kondre. Wan sabiman na a Universiteit fu Cambridge ben taki dati sonwan fu den gronprakseri fu den Babilonsma, den Egeptesma, den Grikisma, den Aboriginsma fu Australia, nanga den Ingi fu Amerkankondre nanga Zuid-Amerika „ben e sori taki sma no musu pina trawan, den no musu kiri trawan, den no musu kori trawan, èn den no musu bedrigi trawan. Den gronprakseri disi e taigi sma tu fu sori switifasi gi den owruwan, den yonguwan, èn den swakiwan”. Èn Dr. Collins ben skrifi: „Ala sma na heri grontapu sabi san bun èn san no bun.” A sani disi e meki yu prakseri san skrifi na Romesma 2:14, a no so?

Fa a konsensi fu yu e wroko?

9. San na a konsensi, èn fa a kan yepi yu fosi yu bosroiti fu du wan sani?

9 Bijbel e sori taki a konsensi fu wi e yepi wi fu kon sabi efu a bun fu du wan spesrutu sani. A de neleki wan sten e taigi wi san bun èn san no bun. Paulus ben taki fu a sten disi: „Mi konsensi e kotoigi gi mi nanga yepi fu santa yeye” (Romesma 9:1). Fu eksempre, a sten disi kan taigi wi na fesi efu wan sani di wi wani du, na wan bun sani noso wan don sani fu du. A konsensi fu yu kan yepi yu fu kon frustan sortu bakapisi a ben o abi te yu ben o du wan spesrutu sani, èn fa yu ben o firi te yu ben o du a sani dati.

10. Fu san ede furu sma e kisi konsensi fonfon?

10 Nofo tron, yu e kisi konsensi fonfon baka te yu du wan sani. Di David ben e lowe gi Kownu Saul di Gado ben salfu, dan a kisi na okasi fu du wan sani nanga a kownu, èn a teki na okasi dati. Ma bakaten, „David en konsensi bigin fon en” (1 Samuel 24:1-5; Psalm 32:3, 5). Wi alamala kisi konsensi fonfon wan leisi. Kande wi ben du wan sani, èn wi no ben firi bun fu di wi du a sani dati. Son sma di no ben pai belasting moni kisi konsensi fonfon so te, taki den go pai a moni dati bakaten. Konsensi fonfon meki taki trawan taigi a trowpatna fu den taki den du sutadu (Hebrewsma 13:4). Awansi fa a no fa, te wan sma e gi yesi na a konsensi fu en, dan a sma dati e firi bun èn a e kisi wan korostu firi.

11. Fu san ede a no ben o bun fu meki a konsensi wawan tiri wi? Fruklari dati.

11 Ma wi kan meki a konsensi wawan tiri wi? We, a bun fu arki wi konsensi, ma son leisi wi konsensi kan kori wi. Iya, a sten „fu a sma di wi de na inisei” kan kori wi (2 Korentesma 4:16). Luku wan eksempre. Bijbel e fruteri wi fu Stefanus, wan fayafaya bakaman fu Krestes di ben de „wan bun-ati sma di ben abi furu krakti”. Son Dyu poti Stefanus na dorosei fu a foto èn den fringi ston kiri en. Saulus (di tron na apostel Paulus bakaten) ben e tanapu e luku san ben e pasa, èn a „ben feni en bun taki den kiri Stefanus”. Soleki fa a sori, dan den Dyu dati ben abi so wan tranga bribi taki den ben e du wan bun sani, taki den no kisi konsensi fonfon. A no de fu taki dati na dati pasa nanga Saulus, fu di bakaten a ben e „tapu skreki ete gi den disipel fu Masra, èn a ben de nomonomo fu kiri den”. A de krin fu si taki a konsensi fu en ben kori en.—Tori fu den Apostel 6:8; 7:57–8:1; 9:1.

12. Sortu sani kan abi krakti tapu a konsensi fu wi?

12 Fu san ede a konsensi fu Saulus no ben e wroko bun? Kande dati ben kon fu di a ben abi furu demakandra nanga son sma. Kande furu fu wi taki wan leisi na a telefon nanga wan man di ben abi pikinmoro a srefi sten leki a di fu en papa. Kande a man gebore nanga a sten dati, noso kande a leri fu taki soleki fa en papa e taki. Kande na dati ben pasa tu nanga Saulus, fu di a ben abi furu demakandra nanga Dyu di ben e teige Yesus èn di ben e gi sma deki-ati fu no bribi den leri fu en (Yohanes 11:47-50; 18:14; Tori fu den Apostel 5:27, 28, 33). Iya, kande den mati fu Saulus ben abi krakti tapu a konsensi fu en.

13. Fa a libimakandra kan abi krakti tapu a konsensi fu wi?

13 A kulturu noso a libimakandra pe wan sma kweki, kan abi krakti tu tapu a konsensi fu en, neleki fa wan sma e taki na wan spesrutu fasi fu di a e libi na ini wan spesrutu kontren (Mateyus 26:73). A musu de so taki na dati ben pasa nanga den Asiriasma fu owruten. Den sma disi ben lobi orloku, èn den prenki di den ben kerfu na tapu skotu, e sori fa den ben e meshandri den sma di den tyari go na ini katibo (Nahum 2:11, 12; 3:1). Den sma fu Ninifei di ben e libi na ini a ten fu Yona, ben de sma di no ben sabi „a difrenti na mindri a reti-anu nanga a kruktu-anu fu den”. Disi wani taki, dati den sma disi no ben sabi soifri san bun èn san no bun, soleki fa Gado ben e si sani. Prakseri fa a libimakandra dati ben kan abi krakti tapu a konsensi fu wan sma di ben kweki na ini Ninefei! (Yona 3:4, 5; 4:11) Na so a de tu na ini a ten disi, taki a denki fu trawan kan abi krakti tapu a konsensi fu wan sma.

Wi kan meki a konsensi fu wi wroko moro bun

14. San Genesis 1:27 e leri wi te a abi fu du nanga a konsensi fu wi?

14 Yehovah ben gi Adam nanga Eva wan konsensi, èn wi leki bakapikin fu den kisi wan konsensi tu. Genesis 1:27 e taki dati Gado meki libisma leki wan prenki fu ensrefi. Dati no wani taki dati wi abi a srefi skin leki Gado, fu di Gado na wan yeye èn wi abi wan skin. Wi de leki wan prenki fu Gado fu di wi abi den srefi fasi leki en, èn wi abi wan konsensi di e taigi wi san bun èn san no bun. Disi e sori taki wan sani de di wi kan du fu meki a konsensi fu wi wroko moro bun, so taki wi kan frutrow na en tapu. A sani di wi musu du, na fu kon sabi a Mekiman moro bun, èn fu kon krosibei na en.

15. Sortu wini wi kan kisi te wi e kon sabi a Tata fu wi?

15 Bijbel e sori taki Yehovah na wi Tata, fu di en na a Sma di gi wi libi (Yesaya 64:8). Getrow Kresten di abi a howpu fu libi na ini hemel noso na ini wan paradijs na grontapu kan kari Gado, a Tata fu den (Mateyus 6:9). Wi musu meki muiti fu kon moro krosibei na wi Tata, so taki wi kan kon sabi fa a e denki, èn san na den markitiki fu en (Yakobus 4:8). Furu sma no wani du dati. Den de leki den Dyu di Yesus ben taigi a sani disi: „Noiti unu yere en sten èn noiti unu si en; a wortu fu en no e tan na ini unu, bika unu no e bribi a sma di a seni kon” (Yohanes 5:37, 38). Wi srefi noiti no yere a sten fu Gado, ma wi kan leisi a wortu fu en fu kon sabi fa a e denki, so taki wi kan kon abi a srefi denki leki en èn den srefi firi leki en.

16. Fa a tori fu Yosef e sori wi taki a de prenspari fu teki leri fu meki a konsensi fu wi wroko moro bun èn fu arki en?

16 A tori fu Yosef di ben de na ini na oso fu Potifar, e tyari dati kon na krin. A wefi fu Potifar pruberi fu kori Yosef fu abi seks nanga en. Yosef ben e libi na wan ten di nowan enkri Bijbel buku ben skrifi ete, èn a pipel no ben kisi den Tin Komando ete. Aladi dati ben de so, toku Yosef taigi na uma a sani disi: „Fa mi kan du so wan bigi ogri? A no sondu mi ben o sondu teige Gado?” (Genesis 39:9) Yosef no ben taigi na uma a sani dati soso fu di a no ben wani gi en famiri syen, fu di a famiri fu en ben e tan farawe. A moro prenspari sani gi en, na taki a ben wani plisi Gado. Yosef ben sabi fa Gado ben e denki fu a trowlibi. Gado ben wani taki wan man ben musu abi wán wefi, èn den tu sma dati ben musu tron „wán skin”. Èn a kan taki Yosef ben yere fa Abimelèk ben e firi di a kon sabi taki Rebeka ben trow. A ben sabi taki a pipel fu en ben o abi fu tyari a frantwortu efu a ben teki Rebeka fu tron en wefi. Fu dati ede, Yehovah meki sani waka bun, èn a tori dati e leri wi fa Yehovah e si sutadu. Kande na fu di Yosef ben sabi ala den sani dati, meki a konsensi fu en piki en taki a no ben o bun fu du hurudu, èn Yosef arki a konsensi fu en.—Genesis 2:24; 12:17-19; 20:1-18; 26:7-14.

17. Fu san ede a moro makriki gi wi na ini a ten disi fu kon de leki wi Tata?

17 A no de fu taki, dati na ini a ten disi, a moro makriki gi wi fu kon de leki wi Tata. Wi abi a heri Bijbel di e leri wi fa wi Tata e denki èn e firi, san a feni bun èn san a no feni bun. O moro wi e studeri Bijbel, o moro wi kan kon krosibei na Gado, so taki wi kan kon de leki en. Te wi e du dati, dan wi konsensi sa kruderi moro bun nanga a denki fu wi Tata. Fu taki en leti, wi sa kon sabi moro soifri san Gado feni bun èn san a no feni bun.—Efeisesma 5:1-5.

18. San wi kan du fu meki a konsensi fu wi wroko moro bun, awansi fa wi kweki?

18 Fa a de nanga a krakti di a libimakandra abi tapu a konsensi fu wi? Kande a denki nanga den gwenti fu den famiriman fu wi, èn fu sma na ini a libimakandra pe wi kweki, abi krakti tapu a konsensi fu wi. Sobun, a kan taki a konsensi fu wi no e wroko so bun. A e wroko soleki fa a konsensi fu den sma na wi lontu e wroko. A no de fu taki dati wi no kan kenki a fasi fa wi kweki, ma wi kan teki a bosroiti fu abi bun mati èn fu de na mindri sma di sa abi bun krakti tapu a konsensi fu wi. Wan prenspari sani di sa yepi wi, na fu de makandra doronomo nanga getrow Kresten di e meki muiti furu yari kaba fu de leki a Tata fu den. Den gemeente konmakandra, a demakandra di wi abi nanga trawan fosi a konmakandra bigin, èn baka a konmakandra, sa de wan bigi yepi gi wi fu kon de moro leki wi Tata. Wi kan kon si fa tra Kresten e denki èn wi kan leri fu den sani di den e taki. Boiti dati, wi kan si tu fa den de klariklari fu arki a konsensi fu den te a e piki den fu du san Gado feni bun. Baka wan pisi ten, disi sa yepi wi fu kon abi wan konsensi di e kruderi nanga den gronprakseri fu Bijbel, èn a sa meki taki wi e sori den fasi fu Gado moro nanga moro. Te wi e pruberi fu denki leki wi Tata, èn te wi e teki na bun eksempre fu den Kresten brada nanga sisa fu wi, dan wi sa man frutrow moro tapu na konsensi fu wi, èn wi sa de klariklari fu arki en.—Yesaya 30:21.

19. Sortu sani wi musu kon sabi ete fu a konsensi?

19 Ma toku a no makriki gi son sma fu arki a konsensi fu den doronomo. Na artikel di e kon sa poti prakseri na wan tu tesi di miti Kresten. Te wi e poti prakseri na den situwâsi dati, dan wi sa si moro krin o prenspari a de fu abi wan konsensi di e wroko bun. Wi sa si tu fu san ede a konsensi fu ibri sma e wroko tra fasi, èn fa wi kan leri fu arki a konsensi fu wi moro nanga moro.—Hebrewsma 6:11, 12.

[Futuwortu]

^ paragraaf 5 Owen Gingerich, na wan sabiman di e wroko na a Universiteit fu Harvard. A man disi ben skrifi wan srefi sortu sani leki san Paulus ben taki. A ben taki: „Wi no kan luku a fasi fa meti e libi nanga makandra, fu fruklari fa a du kon taki sma e broko den ede nanga trawan. Kande wan tra reide de fu san ede dati de so, èn kande a sani dati abi fu du nanga den bun fasi di Gado gi wi, soleki a konsensi fu wi.”

San yu leri?

• Fa a du kon taki sma fu ala kulturu abi wan konsensi di e taigi den san bun èn san no bun?

• Fu san ede wi no kan meki a konsensi fu wi tiri wi ala ten?

• San wi kan du fu meki a konsensi fu wi wroko moro bun?

[Aksi fu a tori disi]

[Prenki na tapu bladzijde 23]

David ben abi konsensi fonfon . . .

ma Saulus fu Tarsus no ben abi dati

[Prenki na tapu bladzijde 24]

Wi kan meki a konsensi fu wi wroko moro bun