Go na content

Go na table of contents

Edepenti fu a buku Tori fu den Apostel

Edepenti fu a buku Tori fu den Apostel

A Wortu fu Yehovah de libilibi

Edepenti fu a buku Tori fu den Apostel

A BIJBEL BUKU Tori fu den Apostel e fruteri wi finifini fa a Kresten gemeente seti èn fa a gro safrisafri. A datra Lukas skrifi a span tori disi di e taki fu den sani di den Kresten du na ini wan pisi ten fu 28 yari, namku fu a yari 33 te go miti a yari 61.

A fosi pisi fu Tori fu den Apostel e taki moro furu fu den sani di na apostel Petrus du, èn a tra pisi e taki fu den sani di na apostel Paulus du. Te yu e si a wortu „wi” na ini a tori disi, dan dati e sori taki Lukas ben de drape di son sani ben e pasa di skrifi na ini a buku disi. Te wi e poti prakseri na a boskopu di skrifi na ini a buku Tori fu den Apostel, dan dati sa yepi wi fu kisi moro warderi gi a krakti fu Gado Wortu, èn gi a santa yeye fu en (Hebr. 4:12). A buku disi sa gi wi deki-ati tu fu du sani gi trawan sondro fu denki wisrefi nomo, èn a sa tranga a bribi di wi abi na ini a Kownukondre howpu.

PETRUS E GEBROIKI „DEN SROTO FU A KOWNUKONDRE”

(Tori. 1:1–11:18)

Baka di den apostel kisi a santa yeye, den e gi kotoigi sondro fu frede. Petrus e gebroiki a fosiwan fu „den sroto fu a kownukondre fu hemel” fu gi sma na okasi fu kisi sabi èn fu go na ini a Kownukondre. Den sma disi di „teki a wortu fu en”, na den Dyu èn den sma di teki a Dyu bribi (Mat. 16:19; Tori. 2:5, 41). Syatu baka dati, den disipel kisi hebi frufolgu di e meki taki den musu go na difrenti kontren. Ma leki bakapisi fu dati den e du a preikiwroko na ini moro kontren.

Di den apostel na ini Yerusalem yere taki sma na ini Samaria teki a wortu fu Gado, dan den seni Petrus nanga Yohanes go na den. Petrus e gebroiki a di fu tu sroto, te a e meki den Samariasma kisi na okasi fu go na ini a Kownukondre (Tori. 8:14-17). A kan taki a no doro wán yari ete baka di Yesus kisi wan opobaka, te Saulus fu Tarsus e kenki den fasi fu en, èn a e tron wan Kresten. Na ini a yari 36, Petrus e gebroiki a di fu dri sroto, èn a fri presenti fu a santa yeye e kon na tapu sma di no de Dyu èn di no besnèi.—Tori. 10:45.

Piki tapu den aksi fu Bijbel:

2:44-47; 4:34, 35—Fu san ede den bribiman seri ala den sani di den ben abi èn prati a moni dati? Furu fu den sma di ben tron bribiman ben komoto fu farawe presi èn den no ben abi nofo moni fu tan moro langa na ini Yerusalem. Ma toku, den ben wani tan moro langa na ini Yerusalem so taki den ben kan leri moro fu a nyun bribi fu den, èn den ben kan gi kotoigi na trawan. Fu man yepi den sma disi, wan tu Kresten seri den sani di den ben abi èn den prati a moni dati gi sma di ben abi dati fanowdu.

4:13—Fu san ede sma ben taki dati Petrus nanga Yohanes ’no ben kisi furu skoro, èn taki den ben de neleki ala tra sma’? Sma ben taki a sani dati, fu di Petrus nanga Yohanes no ben go na den skoro pe sma ben kisi leri fu den Dyu kerki fesiman.

5:34-39—Fa Lukas ben kan sabi san Gamalièl ben taki na wan krutu afersi fu a Sanhedrin pe tra sma fu a publiki no ben de? Dri sani ben kan meki taki Lukas kon sabi a sani disi, namku: (1) Paulus, di ben de wan studenti fu Gamalièl fosi, ben fruteri Lukas san ben pasa; (2) Lukas ben aksi wan memre fu a Sanhedrin di ben abi switifasi fu fruteri en san ben pasa, kande dati ben de wan man soleki Nikodeimus; (3) Lukas kon sabi a sani disi nanga yepi fu a santa yeye fu Gado.

7:59—Stefanus ben e begi Yesus? Nôno, a no ben du dati. Sma musu anbegi Yehovah Gado wawan, èn fu dati ede na En wawan wi musu begi (Luk. 4:8; 6:12). Na ini tra situwâsi, a ben musu fu de so taki Stefanus ben begi Yehovah na ini a nen fu Yesus (Yoh. 15:16). Ma na a okasi disi, Stefanus ben kisi wan fisyun pe a ben si „a Manpikin fu libisma e tanapu na Gado en reti-anusei” (Tori. 7:56). Fu di Stefanus ben sabi heri bun taki Yesus kisi a makti fu gi den dedewan wan opobaka, meki a no ben e begi Yesus, ma a ben e taki langalanga nanga Yesus èn a aksi en fu memre en na a ten fu na opobaka.—Yoh. 5:27-29.

Sani di wi kan leri:

1:8. Sondro a yepi fu a santa yeye, den anbegiman fu Yehovah no man gi kotoigi na heri grontapu.

4:36–5:11. Sma ben kari Yosef fu Siprus, Barnabas, san wani taki „Manpikin fu Trowstu”. A kan de so taki den apostel ben gi en a nen Barnabas fu di a ben sori lobi, a ben abi switifasi, èn a ben lobi fu yepi trawan. Wi musu de leki en, ma wi no musu de leki Ananias nanga Safira di ben kori sma, di ben hoigri, èn di ben bedrigi sma.

9:23-25. Te wi e lon gowe gi wi feanti so taki wi kan tan preiki, dan dati no wani taki dati wi na fredeman.

9:28-30. Te wi e preiki na ini son birti noso gi son sma, dan sma kan du wi ogri, den kan pori den bun gwenti fu wi, noso den kan pori a matifasi di wi abi nanga Gado. Fu dati ede, wi musu luku bun pe wi e preiki èn o ten wi e preiki.

9:31. Na a ten te furu dyugudyugu no de, wi musu meki muiti fu tranga a bribi fu wi fu di wi o studeri èn denki dipi fu sani. Disi sa yepi wi fu abi frede gi Yehovah, fu di wi o du san wi leri èn wi o de fayafaya na ini a diniwroko.

PAULUS DU EN DINIWROKO FAYAFAYA

(Tori. 11:19–28:31)

Na ini a yari 44, Agabus e kon na Antiokia, pe Barnabas nanga Saulus ben e gi sma leri „wan heri yari langa”. Agabus e taki dati „wan bigi angriten” o kon, èn disi e pasa tu yari baka di a taki a sani dati (Tori. 11:26-28). „Baka di Barnabas nanga Saulus ben kaba nanga a wroko di den ben musu du fu yepi trawan na ini Yerusalem”, den drai go baka na Antiokia (Tori. 12:25). Na ini a yari 47, sowan 12 yari baka di Saulus tron wan Kresten, a santa yeye e seni Barnabas nanga Saulus leki zendeling go na difrenti presi (Tori. 13:1-4). Na ini a yari 48, den e drai go baka na Antiokia, „pe sma libi den gi Gado, so taki a ben kan sori den no-frudini bun-ati”.—Tori. 14:26.

Sowan neigi mun baka dati, Paulus (di sma sabi sosrefi leki Saulus) e teki Silas fu go nanga en, te a e go na a di fu tu zendelingwaka fu en (Tori. 15:40). Timoteyus nanga Lukas e miti Paulus na pasi èn den e teki waka makandra nanga en. Lukas e tan na ini Filipi èn Paulus e go moro fara na Ateine èn baka dati na Korente. Na a presi disi a e miti Akwila nanga Preskela, èn a e tan wán yari nanga siksi mun drape (Tori. 18:11). Paulus e libi Timoteyus nanga Silas na ini Korente, èn a e teki Akwila nanga Preskela makandra nanga en fu go nanga boto na Siria, na a bigin fu a yari 52 (Tori. 18:18). Akwila nanga Preskela e go makandra nanga en te go miti Efeise èn den e tan drape.

Baka di Paulus tan wan pisi ten na ini Antiokia na Siria, a e bigin nanga a di fu dri zendelingwaka fu en na ini a yari 52 (Tori. 18:23). Na ini Efeise, ’a wortu fu Yehovah tan gro srefisrefi èn a tan abi furu krakti tapu sma’ (Tori. 19:20). Paulus e tan sowan dri yari drape (Tori. 20:31). Na a ten fu a Pinksterfesa fu a yari 56, Paulus de na ini Yerusalem. Baka di sma grabu en, a e gi kotoigi na tiriman sondro fu frede. Na ini Rome, sma e poti na apostel Paulus tu yari langa (fu a yari 59 te go miti a yari 61) leki strafuman na ini en oso. Drape a e kisi okasi fu preiki fu a Kownukondre èn fu leri sma „den sani di abi fu du nanga Masra Yesus Krestes”.—Tori. 28:30, 31.

Piki tapu den aksi fu Bijbel:

14:8-13—Fu san ede den sma na ini Listra kari „Barnabas ’Zeus’, ma Paulus den kari ’Hermes’”? Na ini den tori di e taki fu den gado fu den Grikisma, Zeus na a tiriman fu den gado, èn en manpikin Hermes sabi fa fu taki bun. Fu di Paulus ben teki fesi fu taki nanga sma, meki den sma fu Listra ben kari en Hermes, èn Barnabas den ben kari Zeus.

16:6, 7—Fu san ede a santa yeye ben tapu Paulus nanga den sma di ben de nanga en, fu preiki na ini a distrikt Asia nanga Betania? Furu wrokoman no ben de. Fu dati ede, a santa yeye seni den go na kontren pe den ben o abi moro bun bakapisi.

18:12-17—Fu san ede Granman Galio no du noti di sma bigin fon Sostenes? A kan taki Galio ben denki taki a man disi ben de a fesiman fu a grupu ogrisma di ben de teige Paulus, èn fu dati ede a ben kan feni taki a man disi ben frudini en fu kisi fonfon. Ma soleki fa a sori, dan a sani disi di pasa ben abi bun bakapisi, fu di a ben meki taki Sostenes teki a Kresten bribi. Bakaten, Paulus e kari Sostenes „wi brada”.—1 Kor. 1:1.

18:18—Sortu pramisi Paulus ben meki? Son sabiman e taki dati Paulus ben pramisi taki a ben o libi leki wan Nasireisma (Num. 6:1-21). Ma Bijbel no e taki sortu pramisi Paulus ben meki. Boiti dati, Bijbel no e taki efu Paulus ben meki a pramisi bifo a tron wan Kresten noso baka dati. Bijbel no e taki tu efu a ben bigin du san a pramisi, noso efu a ben kaba du san a pramisi. Awansi san a reide ben de fu san ede Paulus meki a pramisi disi, a no ben de wan sondu di a du disi.

Sani di wi kan leri:

12:5-11. Wi kan begi gi wi brada nanga sisa èn wi musu du dati tu.

12:21-23; 14:14-18. Di sma ben e gi Herodes a glori di den ben musu gi Gado wawan, dan Herodes ben teki a glori dati wantewante. Dati de heri tra fasi leki Paulus nanga Barnabas. Di sma ben prèise den èn gi den grani na wan fasi di no fiti, dan den ben weigri wantewante fu teki a grani dati! Wi no musu angri fu kisi glori gi sani di wi e du na ini a diniwroko fu Yehovah, awansi sortu sani wi du.

14:5-7. Te wi e handri nanga koni, dan dati kan yepi wi fu tan du wi diniwroko fayafaya.—Mat. 10:23.

14:22. Kresten e fruwakti taki den o ondrofeni banawtu. Den no e pruberi fu du sani di no e kruderi nanga a bribi fu den, soso fu wai pasi gi den banawtu dati.—2 Tim. 3:12.

16:1, 2Yongu Kresten musu wroko tranga na ini a diniwroko di den e du gi Gado na ini a gemeente, èn den musu aksi Yehovah fu yepi den fu abi wan bun nen.

16:3. Wi musu du ala san wi man fu yepi sma fu teki a bun nyunsu, ma te wi e du dati, dan a musu kruderi ala ten nanga Bijbel gronprakseri.—1 Kor. 9:19-23.

20:20, 21. Na oso-fu-oso wroko na wan prenspari fasi fa wi e du a preikiwroko fu wi.

20:24; 21:13. A de moro prenspari fu tan getrow na Gado, leki fu du sani so taki wi kan tan na libi.

21:21-26. Wi musu de klariklari fu teki bun rai.

25:8-12. Kresten na ini a ten disi kan gebroiki den seti fu lanti èn den musu gebroiki den seti dati tu te den e ’feti gi a bun nyunsu èn te den e seti a bun nyunsu soleki fa lantiwet taki’.—Fil. 1:7.

26:24, 25. Wi musu taki ’tru tori èn wi musu de nanga krin frustan’, srefi te „sma di e denki soleki fa libisma e denki” feni taki den sani dati na don sani.—1 Kor. 2:14.

[Prenki na tapu bladzijde 30]

O ten Petrus gebroiki „den sroto fu a kownukondre”?

[Prenki na tapu bladzijde 31]

Sondro a yepi fu a santa yeye wi no ben o man gi kotoigi na heri grontapu