Go na content

Go na table of contents

Aksi fu leisiman

Aksi fu leisiman

Fu di mi nanga mi wefi ben angri fu abi wan pikin, meki wi bosroiti fu pruberi fu kisi pikin nanga yepi fu in-vitrofertilisatie (IVF). Na a ten dati wi no ben kisi leri fu Bijbel ete. Di datra du a sani disi gi wi, den gebroiki wan tu embrio nomo èn den kibri den trawan na ini wan friezer. Ma now na aksi de efu wi musu meki den hori den embrio na ini a friezer noso efu wi musu meki den trowe den?

Furu trowpaar di musu bosroiti efu den wani kisi pikin nanga yepi fu IVF, e aksi densrefi efu a fiti fu du so wan sani. Ma ibri trowpaar musu hori na prakseri taki den abi fu gi frantwortu na Yehovah fu a bosroiti di den wani teki. Wan sani di kan yepi den, na fu sabi san e pasa te wan man nanga wan uma wani kisi pikin nanga yepi fu IVF noso in-vitrofertilisatie.

Na ini 1978 wan uma na Ingrisikondre ben de a fosiwan di ben kon de nanga bere na a fasi disi. A no ben man kisi pikin fu di den eksikanari na ini en muru ben tapu. Sobun, den eksi fu en no ben kan saka go na ini en muru fu kan miti nanga den siri fu wan man. Fu dati ede datra koti en bere, den teki wan lepi eksi fu en, dan den poti en na ini wan grasi komki makandra nanga a skiti fu en masra. Di na eksi nanga wan siri kon miti, wan nyun libi bigin. Disi den e kari wan embrio. Ne den poti wan tu vitamin nanga tra dresi gi na embrio meki a gro pikinso, dan den poti en na ini a muru fu na uma pe a ben kan fasi èn gro go doro. Bakaten na uma disi kisi wan meisje. Te sma e kisi pikin na a fasi disi, noso na tra fasi pe datra e du a srefi sortu sani, dan den e kari en in-vitrofertilisatie noso IVF. *

Na ini difrenti kondre datra abi difrenti fasi fu du IVF, ma nofo tron disi na san e pasa: Wan tu wiki langa datra e gi na uma wan tu dresi fu meki moro eksi. Den o aksi a masra kande fu prei nanga en syenpresi, so taki a kan lusu skiti. Dan datra o krin a skiti, den o moksi en nanga den eksi fu en wefi èn a e tron wan embrio. Na so datra kan meki moro leki wán embrio. Baka wán dei so, den e ondrosuku den nyunyun embrio disi finifini fu si sortuwan bun èn sortuwan abi sani di no bun. Baka dri dei den e teki den wan di sori leki den kan tron wan gosontu pikin èn den e poti en na ini a muru fu na uma pe a kan fasi èn gro moro fara. Nofo tron datra e du disi baka sowan dri dei. Ma fu de seiker taki na uma e hori bere, den datra e poti tu noso dri fu den moro bun embrio na ini en muru, na presi fu poti wán nomo. Efu wán noso moro fu den embrio fasi na ini a muru fu na uma, dan te fu kaba a o meki wán noso moro pikin.

Ma san e pasa nanga den tra embrio di den no poti na ini a muru fu na uma? Efu den no e du noti nanga den embrio dati, den o dede gowe, awinsi den bun noso awinsi den no bun. Den no man libi tumusi langa dorosei fu wan muru. Sobun, fosi dati pasa, den datra e poti den na ini wan friezer. Fu san ede? We, te datra poti wan tu embrio na ini a muru fu na uma, ma toku na uma no hori bere, dan den abi embrio ete fu poti baka gi na uma. Te den du disi, dan na uma no abi fu pai so furu moni moro. Ma furu sma e aksi densrefi efu a fiti fu du so wan sani. Neleki a trowpaar di poti na aksi na a bigin fu na artikel, na so furu tra sma e aksi densrefi san den musu du nanga den embrio fu den di datra poti na ini friezer. Kande den sma disi no wani pikin moro, kande den kon owru kaba, noso kande den no abi nofo moni fu pruberi ete wan leisi fu kisi pikin na a fasi disi. A kan tu taki den e frede taki problema kan kon te na uma kon de nanga bere fu moro leki wán pikin. * A kan tyari furu broko-ede kon tu te wan fu den trowpatna kon dede, noso te den broko trow èn den trow nanga wan tra sma. Fu di son sma no sabi san fu du, meki yari-go-yari-kon den e pai fu hori den embrio na ini friezer.

Na ini 2008 wan prenspari datra di sabi furu fu embrio, taki na ini a koranti The New York Times dati furu man nanga uma no sabi srefisrefi san fu du nanga den embrio di den no gebroiki. Na artikel taki: „Na ini a heri kondre, sowan 400.000 embrio de na ini friezer èn dei fu dei sma e kon poti moro srefi . . . Efu den poti den embrio bun na ini a friezer, den kan tan bun sowan tin yari noso moro langa. Ma a no alamala o bun fu gebroiki efu den puru den na ini a friezer.” (Na wi skrifi den wortu skoinsi.) A sani disi e meki taki son Kresten e denki bun efu den wani du a sani disi trutru. Fu san ede?

Wan sani di kan yepi Kresten trowpaar di musu teki wan bosroiti di abi fu du nanga IVF, na fu prakseri wan tra sortu situwâsi di abi fu du nanga datratori. Son leisi wan Kresten musu bosroiti san fu du nanga wan famiriman di de fu dede, noso di de na libi ete soso fu di datra poti en na wan masyin di e yepi en fu blo. Tru Kresten no e draidrai fu suku yepi na datra èn a libi prenspari gi den srefisrefi fu di den e bribi san skrifi na Eksodes 20:13 nanga Psalm 36:9. Na ini na Ontwaakt! fu 8 augustus 1974 skrifi: „Noiti den sma di wani du san Bijbel e taki, o gi datra primisi fu teki a libi fu wan lobiwan di siki, fu di den sabi taki Gado e si a libi leki wan santa sani. Boiti dati, den no wani meki a konsensi fu den trobi den èn den wani gi yesi tu na lantiwèt.” Ma son leisi na soso den masyin na ati-oso e hori a famiriman na libi. Na ini so wan situwâsi famiri musu bosroiti efu den wani tan hori a sma na libi nanga yepi fu den masyin noso efu den no wani dati.

A tru taki disi no de a srefi leki te wan man nanga wan uma du IVF èn den meki datra poti wan tu embrio na ini friezer. Ma datra kan aksi den efu den wani puru den embrio na ini a friezer fu meki den smèlter. Sondro a friezer den embrio o pori esi-esi èn den no o man gebroiki den moro. Sobun, a man nanga na uma abi fu bosroiti efu den wani gi datra primisi fu du dati.​—Gal. 6:7.

Na a man nanga na uma srefi bosroiti fu du IVF, so taki na uma kan hori bere èn meki wan pikin. Sobun, den kan bosroiti fu tan pai moni fu man hori den embrio na ini a friezer. Kande den wani gebroiki den bakaten efu den ben o wani kisi wan pikin baka nanga yepi fu IVF. Ma yu abi sma tu di no wani hori den embrio na ini friezer fu di den feni taki na soso a friezer e hori den bun. Gi den, a de a srefi leki te wan masyin ben o hori wan sma na libi. Kresten na ini so wan situwâsi abi a frantwortu na fesi Gado fu teki wan bosroiti di e kruderi nanga Bijbel èn nanga a konsensi fu den. Ma den no musu du wan sani tu di ben o trobi a konsensi fu trawan.​—1 Tim. 1:19.

Kresten di musu teki bosroiti di abi fu du nanga IVF, abi a frantwortu na fesi Gado fu teki wan bosroiti di e kruderi nanga Bijbel èn nanga a konsensi fu den

Wan datra di sabi furu fu den klier na ini wi skin di e yepi wan uma fu meki pikin, taki dati furu man nanga uma no sabi san fu du nanga den embrio fu den di den poti na ini friezer. A sani disi e bruya den srefisrefi èn a e gi den furu broko-ede. A taki tu: „Furu trowpaar feni taki awinsi sortu bosroiti den teki, nowan fu den bun.”

A krin taki tru Kresten di e prakseri fu du IVF musu denki bun fu ala den seryusu bakapisi di den kan kisi. Bijbel e gi a rai disi: „A koniwan si taki ogri o miti en èn a go kibri, ma a sma sondro ondrofeni waka go doro èn dati meki a musu kisi strafu.”​—Odo 22:3.

Wan man nanga wan uma di e libi makandra e studeri Bijbel èn den wani trow, so taki den man dopu. Ma a man no kon na ini a kondre soleki fa lantiwèt e taki èn lanti no e gi so wan sma pasi fu trow na ini a kondre. A de so taki toku den man meki wan dokumenti pe den e sweri fu tan nanga makandra ala ten, so taki den man dopu?

Wan sma kan denki taki disi na a lusu fu a problema, ma Bijbel e sori taki disi a no a yoisti sani fu du. Fu man frustan fu san ede wi e taki dati, meki wi luku fosi san na wan dokumenti pe sma e sweri fu tan nanga makandra ala ten èn o ten sma kan gebroiki en.

O ten sma kan gebroiki wan dokumenti pe den e sweri fu tan nanga makandra ala ten? Fu kisi piki na tapu na aksi disi, wi musu frustan fosi fa Yehovah e si trow nanga brokotrow. Yehovah seti sani so, taki libisma man trow nanga makandra èn a e si disi leki wan seryusu sani. En Manpikin ben taki: „San Gado tyari kon na wán nowan sma musu prati” (Mat. 19:5, 6; Gen. 2:22-24). A ben taki tu: „Efu wan man broko trow nanga en wefi, ma a wefi no du hurudu èn a man trow nanga wan tra uma, dan a du sutadu” (Mat. 19:9). Sobun, Bijbel e taki dati a wan-enkri sani di kan meki taki sma broko trow, na hurudu noso te wan fu den trowpatna abi seks nanga wan tra sma. Fu eksempre, te wan man abi seks nanga wan uma di no de en wefi, a wefi kan bosroiti efu a wani broko a trow. Efu a bosroiti fu broko trow, a no fowtu efu a ben o trow baka nanga wan tra sma.

Ma fosi, a ben de so na ini son kondre taki a moro prenspari kerki no ben e agri nanga den sani di Bijbel e taki fu brokotrow. Den kerki ben taki dati sma noiti no musu kisi primisi fu broko trow. Den kerki fesiman ben abi so furu makti na a ten dati, taki den ben man poti disi leki wan lantiwèt srefi. Fu dati ede a de so te now ete taki den wèt fu son kondre no e gi sma pasi fu broko trow, aladi Yesus ben taki dati wan sma kan du dati efu en patna du hurudu. Na ini tra kondre den wèt e gi pasi fu broko trow, ma a e teki furu ten nanga moni fu du dati èn a muilek srefisrefi. Son leisi a kan teki furu yari srefi fosi wan sma broko trow. Na ini den sortu kondre disi kerki noso lanti e „tapu” sma fu du wan sani di Gado e gi den pasi fu du.​—Tori 11:17.

Efu sma e libi na ini wan kondre pe sma no man broko trow noso pe a muilek srefisrefi fu broko trow, dan Yehovah en organisâsi seti sani, so taki den kan gebroiki wan dokumenti pe den e sweri fu tan nanga makandra ala ten. Ma den kan du disi soso te Bijbel e gi den pasi fu trow èn soso te den du ala muiti kaba fu seti den brokotrow-papira fu a fosi trow fu den. Fu meki so wan dokumenti, den tu sma musu abi kotoigi. Na fesi den kotoigi disi den musu sweri taki den o tai hori na makandra ala ten. Den musu sweri tu taki den o poti a trow fu den na lanti te den kisi na okasi fu du dati. Baka dati den musu skrifi den nen na tapu a dokumenti, aladi den kotoigi e luku fa den e du dati. Baka te den du disi, a gemeente o si den leki wan trowpaar di sweri na fesi Gado èn na fesi ala libisma taki den o tai hori na makandra ala ten. Den o si den leki sma di trow na lanti. Ma wan sma no kan gebroiki a dokumenti disi efu a e tan na ini wan kondre pe den wèt e gi den pasi fu broko trow, awinsi a diri noso awinsi a muilek fu du dati.

Son sma di e tan na ini kondre pe lantiwèt e gi den pasi fu broko trow, wani gebroiki a dokumenti disi, fu di den no wani du furu muiti fu seti den brokotrow-papira fu den. Ma a no bun fu gebroiki a dokumenti fu a sani disi ede.

Meki wi luku a situwâsi now fu den sma di wi ben taki fu den na a bigin. A man nanga na uma e libi nanga makandra èn den wani trow. Nowan fu den trow nanga wan tra sma. Soleki fa Bijbel e sori, dan den ala tu kan trow. Disi a no wan situwâsi pe wan fu den musu broko trow èn den no de na ini wan kondre pe lanti no e gi den pasi fu broko trow. Sobun, den no man gebroiki a dokumenti pe sma e sweri fu tan nanga makandra ala ten. A problema fu den, na taki a man no kon na ini a kondre soleki fa lantiwèt e taki èn dati meki lanti no e gi en pasi fu trow na ini a kondre. (Na ini furu kondre lanti e gi sma pasi fu trow, srefi efu a man, na uma, noso ala tu no kon na ini a kondre soleki fa lantiwèt e taki.) Ma san den tu sma disi kan du dan? Kande den abi fu go na wan tra kondre pe den kan trow na lanti. Noso efu a man seti en papira fu tan na ini a kondre, dan kande lanti o gi en pasi fu trow na ini a kondre dati srefi.

Sobun, a man nanga na uma kan tyari kenki kon, so taki den libi e kruderi nanga den wèt fu Gado èn den wèt fu a kondre (Mark. 12:17; Rom. 13:1). Efu den du dati, dan den abi na okasi fu dopu.​—Hebr. 13:4.

^ paragraaf 4 In-vitro wani taki na ini wan grasi sani. Fertilisatie na te a siri nanga na eksi moksi kon na wán.

^ paragraaf 6 San wan sma musu du te datra kon si taki wan sani no bun nanga wan embrio di e gro na ini en bere? San a musu du te moro leki wán pikin bigin gro na ini en bere? We, efu wan sma du wan sani fu puru den, dan na puru a e puru a bere. Te wan sma hori bere nanga yepi fu IVF, dan nofo tron moro leki wán pikin o gro na ini en bere. Dati meki furu fu den sma disi e kisi twelengi, drilengi noso moro pikin. Disi kan tyari bigi problema kon. Son leisi a mama e meki den pikin tumusi fruku èn a kan lasi bun furu brudu. Fu dati ede, te wan uma de nanga bere fu furu pikin, datra kan taigi en fu puru wán noso moro fu den pikin. Efu a e gi datra primisi fu du disi, dan na kiri den o kiri den pikin.​—Eks. 21:22, 23; Ps. 139:16.