1, 2. (a) San na den kado di Gado gi Adam? (b) Fu san ede Gado gi Adam wan wefi? (Luku a prenki na a bigin fu na artikel.)

YEHOVAH no meki grontapu fu soso. A „seti en fu sma libi na tapu” (Yes. 45:18). Adam ben de a fosi libisma di Gado meki èn a no ben abi nowan fowtu. Gado meki a tan na ini a moi dyari fu Eden. A no de fu taki dati Adam ben lobi den moi bigi bon, den liba nanga ala den meti di ben e prei na ini a dyari. Ma wan prenspari sani ben de di ben mankeri. Yehovah srefi ben taki san na a sani dati. A taki: „A no bun taki a man e tan en wawan. Mi o meki wan patna gi en di fiti en èn di kan yepi en.” Gado meki Adam fadon na ini wan dipi sribi. Baka dati a teki wan fu den lebriki fu Adam, dan „a meki wan uma nanga dati”. Di Adam wiki, a ben breiti srefisrefi! A taki: „Ai, disi na trutru bonyo fu mi bonyo èn skin fu mi skin. A wan disi mi o kari Uma, bika a ben teki puru fu a man.”—Gen. 2:18-23.

² Na uma ben de wan kado di Gado gi Adam. Na uma ben o yepi a man na wan fasi di bun dorodoro. A ben o kisi a grani tu fu meki pikin. Fu taki en leti, „Adam gi en wefi a nen Eva, fu di a ben o tron a mama fu ala libisma” (Gen. 3:20). Na wan moi grani Gado gi a fosi man nanga uma. Den ben man kisi pikin  di no ben o abi nowan fowtu. Na so heri grontapu ben o tron wan paradijs te fu kaba di ben o lai nanga sma di no abi fowtu èn di ben o basi ala tra libisani.—Gen. 1:27, 28.

3. (a) San Adam nanga Eva ben musu du efu den ben wani taki Gado blesi den, ma san pasa? (b) Sortu aksi wi o go luku?

³ Efu Adam nanga Eva ben wani kisi blesi fu Yehovah, den ben musu gi yesi na en èn den ben musu si en leki a Tiriman fu den (Gen. 2:15-17). Soso te den ben o du disi, den ben o man du ala san Gado ben abi na prakseri gi den. Ma a sari fu taki dati den meki „a fosi sneki”, Satan, kori den so taki den sondu teige Gado (Openb. 12:9; Gen. 3:1-6). Fa sani waka gi umasma, baka di Adam nanga Eva sondu? San umasma fu fositen di gi yesi na Gado, du? Fu san ede wi kan taki dati Kresten uma na ini a ten disi na „wan bigi legre”?—Ps. 68:11.

4. Suma ben tyari a frantwortu fu a sondu fu a fosi man nanga uma?

⁴ Yehovah aksi Adam fu san ede a trangayesi en. Ma fu di Adam no ben wani teki a fowtu, meki a piki en: „Na a uma di yu gi mi, na en gi mi a froktu fu a bon, dan mi nyan” (Gen. 3:12). Na so Adam sori taki a no ben wani teki a frantwortu fu san a du. Na presi fu dati, a ben feni taki na Eva, na uma di Yehovah gi en, meki a sondu. Iya, na a fasi dati a pruberi srefi fu gi Yehovah a fowtu. A tru taki Adam nanga Eva sondu, ma na Adam ben musu tyari a frantwortu fu san den du. Dati meki na apostel Paulus skrifi taki „wán man [Adam] meki sondu kon na grontapu èn sondu tyari dede kon”.—Rom. 5:12.

5. Fa sani waka sensi di libisma tiri densrefi?

⁵ Satan ben meki a fosi man nanga uma denki taki den no ben abi Yehovah fanowdu leki den Tiriman. Dati meki na aksi opo kon suma abi a reti fu tiri. Fu seti a tori disi fu ala ten, Yehovah gi pasi taki libisma tiri densrefi wan heri pisi ten. Gado ben sabi taki te fu kaba a ben o kon na krin taki sondro en nowan sma man tiri. Na ini ala den hondrohondro yari di pasa, a tiri fu libisma tyari a wan rampu baka a trawan kon. Na ini a yarihondro di pasa, sowan 100.000.000 sma dede na ini feti. Sobun, a de krin taki „a no de na wan libisma di e waka fu taki srefi pe a o poti en futu” (Yer. 10:23). Fu di wi sabi disi, meki wi e si Yehovah leki wi Tiriman.—Leisi Odo 3:5, 6.

6. San umasma e ondrofeni na ini furu kondre?

⁶ Man nanga uma pina na ini a grontapu disi di Satan e tiri (Preik. 8:9; 1 Yoh. 5:19). Ma nanga umasma den du wan lo bigi ogri. Na heri grontapu 1 fu ibri 3 uma e taki dati a patna fu den fon den, noso dwengi den fu abi seks nanga den. Na son presi, sma lobi boi moro meisje fu di den denki taki den boi kan sorgu taki a famirinen no e lasi gowe èn taki den kan sorgu moro bun gi den bigisma fu den. Na son kondre, papa nanga mama no wani meisje èn dati meki nofo tron den e puru a bere te den sabi taki na wan meisje den o kisi.

7. Fa sani ben de na a bigin gi man nanga uma?

⁷ Gado no e feni en bun taki sma e du ogri nanga umasma. A e lespeki den èn a e du san reti gi den. Di Yehovah meki Eva, a no meki Eva fu de wan srafu fu Adam. Eva no ben abi nowan fowtu èn a ben o de wan patna di fiti en masra heri bun. Dati meki na a di fu siksi dei di Gado meki sani, a „si taki ala den sani di a meki, ben de heri bun” (Gen. 1:31). Iya, na ini a bigin, ala sani ben de heri bun gi Adam nanga Eva.

8. (a) Fruteri fa furu sma na ini a ten disi e tyari densrefi. (b) Suma Gado blesi na ini ala den dusundusun yari di pasa?

⁸ Syatu baka di a fosi man nanga uma trangayesi Yehovah na ini Eden, sma bigin du ogri moro nanga moro. Na ini a yarihondro di pasa, den du moro ogri leki na iniwan tra ten. Bijbel ben taki dati „na ini den lasti dei” furu sma ben o du ogri nanga makandra. Sma na ini a ten disi e du so furu ogri, taki wi kan taki dati ’a ten disi muilek’ srefisrefi (2 Tim. 3:1-5). Ma na ini ala den dusundusun yari di pasa, a „Moro Hei Masra Yehovah” blesi den man nanga uma di frutrow na en tapu, di gi yesi na den wet fu en èn di si en leki a Tiriman fu den.—Leisi Psalm 71:5.

9. Omeni sma tan na libi baka a Frudu èn fu san ede?

⁹ Di Gado tyari a Frudu kon fu pori den ogrisma na ini a ten fu Noa, wan tu sma nomo tan na libi. Efu a ben de so taki Noa brada nanga sisa ben de na libi ete na a ten dati, dan den srefi dede tu di a Frudu kon (Gen. 5:30). Ma fo man nanga fo uma nomo pasa a Frudu libilibi. Dati ben de Noa, en wefi, den dri manpikin fu en nanga den wefi fu den. Den tan na libi fu di den dini Gado èn fu di den du san a taki. Milyardmilyard sma di e libi now na bakapikin fu den aiti sma disi di Yehovah yepi.—Gen. 7:7; 1 Petr. 3:20.

10. Fu san ede Yehovah blesi den wefi fu den famiri-edeman di tan gi yesi na en?

¹⁰ Wan tu yari baka dati, Gado blesi den wefi fu den famiri-edeman di tan gi yesi na en. A no ben o blesi den efu den ben de sma di ben e kragi fu a libi fu den (Yud. 16). Wan fu den uma disi ben de Sara. Di a ben musu gowe libi en bunbun oso na ini Ur fu go libi na ini tenti, a no kragi. Na presi fu dati a ’gi yesi na Abraham èn a kari en [mi] „masra”’ (1 Petr. 3:6). Prakseri na eksempre tu fu Rebeka, di ben de leki wan kado di Yehovah gi Isak. A ben tron wan bun wefi gi en. Dati meki a no musu fruwondru wi taki Isak ’ben kon lobi en. Na so Isak feni trowstu, baka di a lasi en mama’ (Gen. 24:67). Wi breiti trutru nanga den furu umasma di tan gi yesi na Gado neleki Sara nanga Rebeka!

11. Fa den tu Hebrew uma, Sifra nanga Puwa sori taki den abi deki-ati?

¹¹ Na a ten di den Israelsma ben de srafu na ini Egepte, den ben kon furu srefisrefi èn Farao ben taki dati sma ben musu kiri ala den Hebrew boi di gebore. Ma luku san den Hebrew uma, Sifra nanga Puwa du. Soleki fa a sori, dan na den ben e luku a wroko fu ala den uma di ben yepi umasma di ben de fu meki pikin. Na fu di den ben abi bigi lespeki gi Yehovah, meki den no ben frede fu weigri fu kiri den boi. Dati meki Yehovah blesi den tu uma disi èn a meki den kisi den eigi osofamiri.—Eks. 1:15-21.

12. Sortu moi eksempre Debora nanga Yael gi?

¹² Na a ten fu den krutuman fu Israel, na umaprofeiti Debora ben de wan fu den uma di Gado yepi. Debora gi Krutuman Barak deki-ati èn a yepi den Israelsma fu kon fri fu den feanti fu den. Ma a taki dati aladi Barak ben o yepi Israel fu wini den Kanansma, toku a no Barak ben o kisi a grani. Na presi fu dati Gado ben o „gi wan uma na okasi fu wini” Sisera, a legre-edeman fu Kanan. Na dati pasa tu di na uma Yael, di no ben de wan Israelsma, kiri Sisera.—Krut. 4:4-9, 17-22.

13. San Bijbel e fruteri wi fu Abigayil?

¹³ Luku na uma Abigayil tu, di ben e libi sowan 1100 yari Fosi Krestes. A ben de wan koni uma, aladi en masra Nabal ben de wan wisiwasi man di ben grofu èn di no  ben abi frustan (1 Sam. 25:2, 3, 25). Wan pisi ten, David nanga den man fu en sorgu taki noti no pasa nanga den meti fu Nabal. Ma di den aksi en fu gi den nyanyan nanga tra sani, a „rigeri nanga den” èn a no gi den noti. Disi meki taki David ati bron so te, taki a ben wani kiri Nabal nanga den man fu en. Di Abigayil yere disi, a teki nyanyan nanga sani fu dringi tyari go gi David nanga den man fu en. Na so a sorgu taki David no kiri nowan sma (1 Sam. 25:8-18). Bakaten David taigi en: „Blesi fu Yehovah, a Gado fu Israel, di seni yu fu kon miti mi tide!” (1 Sam. 25:32) Baka di Nabal dede, David trow nanga Abigayil.—1 Sam. 25:37-42.

14. Sortu wroko den umapikin fu Salum yepi du, èn fa Kresten uma e du wan srefi sortu sani na ini a ten disi?

¹⁴ Furu man, uma nanga pikin dede di den legre fu Babilon pori Yerusalem nanga a tempel na ini 607 Fosi Krestes. Na ini 455 Fosi Krestes, Nehemia ben teki fesi di den Israelsma bow den skotu fu a foto baka. Na mindri a grupu disi di yepi bow den skotu baka, yu ben abi den umapikin fu Salum, na edeman di ben e tiri afu fu a kontren fu Yerusalem (Neh. 3:12). Den uma disi ben de klariklari fu du wroko di sma ben e si leki lagi wroko. Na ini a ten disi wi abi warderi trutru gi den furu Kresten uma di e yepi na den presi pe wi e du bow-wroko na heri grontapu.

15. Sortu grani Gado gi na uma Maria?

¹⁵ Na a pisi ten fu a fosi yarihondro èn syatu na fesi, Yehovah blesi wan tu uma nanga moi grani. Wan fu den ben de a nyunwenke Maria di ben meki mofo fu trow nanga Yosef. Na a pisi ten dati, Yehovah en santa yeye meki Maria kon de nanga bere nanga yepi fu wan wondru. Fu san ede Gado teki en fu tron a mama fu Yesus? A no de fu taki dati a ben abi moi fasi di ben o de fanowdu fu kweki en manpikin di no ben abi sondu. A ben de wan bigi grani fu de a mama fu a moro bigi man di oiti libi na grontapu!—Mat. 1:18-25.

16. Gi wan eksempre di e sori fa Yesus ben e si umasma.

¹⁶ Yesus sori switifasi tu gi umasma. Luku na eksempre fu wan uma di ben e lasi brudu 12 yari kaba. Na uma disi waka na mindri wan grupu sma, dan a go tanapu na baka Yesus èn a fasi en dyakti. Na presi taki Yesus piri-ai gi na uma, a taigi en: „Mi umapikin, a bribi fu yu meki yu kon betre. No broko yu ede moro. Yu o de gosontu now, bika yu no abi a takru siki moro.”—Mark. 5:25-34.

17. Sortu wondru pasa na a Pinksterfesa fu a yari 33?

¹⁷ Wan tu fu den uma di ben de bakaman fu Yesus, sorgu gi en nanga den apostel fu en (Luk. 8:1-3). Na a Pinksterfesa fu a yari 33, sowan 120 man nanga uma kisi a santa yeye fu Gado na wan spesrutu fasi. (Leisi Tori fu den apostel 2:1-4.) Bijbel ben taki na fesi dati santa yeye ben o kon na sma tapu. Wi e leisi: „Mi [Yehovah] o meki mi yeye kon na tapu ala sortu sma, èn den manpikin nanga den umapikin fu unu o taki profeititori . . . Mi o meki mi yeye kon srefi na tapu den man nanga uma di e wroko leki futuboi” (Yoèl 2:28, 29). Nanga a wondru di pasa na a Pinksterfesa dati, Gado sori taki a no ben o wani a pipel Israel moro fu di den ben drai baka gi en. Na presi fu dati, a ben o horibaka gi den mansma nanga umasma fu na „Israel fu Gado” (Gal. 3:28; 6:15, 16). Wan tu fu den Kresten uma di ben e preiki tu na ini a fosi yarihondro ben de den fo umapikin fu a preikiman Filipus.—Tori 21:8, 9.

18, 19. (a) Sortu grani Gado gi mansma nanga umasma? (b) San a psalm skrifiman e taki fu den umasma di e fruteri a bun nyunsu?

¹⁸ Na ini den yari baka 1875, wan tu man nanga uma ben de fayafaya fu kon sabi a tru bribi. Na den sma disi bigin preiki a boskopu fu Yesus di wi e preiki tu na ini a ten disi. Na so a profeititori fu Yesus kon tru di e taki: „A bun nyunsu disi fu a Kownukondre o preiki gi sma na heri grontapu, so taki sma fu ala kondre kan yere dati, èn dan a kaba o kon.”—Mat. 24:14.

¹⁹ A pikin grupu Bijbel Ondrosukuman kon tron wan grupu fu sowan 8.000.000 Kotoigi fu Yehovah na ini a ten disi. Na ini 2013, moro leki 11.000.000 tra sma kon na a Memrefesa fu Yesus dede di wi e hori ala yari. Den kon fu di den ben wani sabi moro fu Bijbel èn fu a wroko fu wi. Furu fu den sma di kon na a Memrefesa ben de umasma. Yu abi furu umasma tu na mindri den moro leki 1.000.000 furuten Kownukondre preikiman na grontapu. Iya, Gado gi umasma di lobi en, a grani fu meki a profeititori fu a psalm skrifiman kon tru, di e taki: „Na Yehovah srefi taigi den san fu du. Den umasma di e fruteri a bun nyunsu, na wan bigi legre.”—Ps. 68:11.

20. San na wan tu tori di wi kan luku na a Osofamiri Anbegi noso te wi e studeri nanga wisrefi?

²⁰ Na ini na artikel disi wi no man taki fu ala den uma di kari na ini Bijbel èn di ben lobi Gado. Ma wi alamala kan leisi fu den na ini Gado Wortu èn na ini den artikel di de na ini den buku fu wi. Fu eksempre, wi kan denki dipi fu a tori fu Rut, di no ben wani gowe libi Naomi (Rut 1:16, 17). Wi kan tranga wi bribi tu te wi e luku na eksempre fu Umakownu Ester. Na wi Osofamiri Anbegi, wi kan studeri den tori di e taki fu den uma disi èn fu tra uma. Efu wi e libi wi wawan, dan wi kan luku den sortu tori disi te wi e studeri nanga wisrefi.

21. Fa umasma di lobi Yehovah sori taki den tan gi yesi na en na ini muilek ten?

²¹ A no de fu taki dati Yehovah e blesi a preikiwroko fu Kresten uma èn taki a e yepi den te den e kisi tesi. Fu eksempre, di den Nazisma nanga den Communist-sma ben e tiri, Yehovah yepi umasma di ben lobi en, fu horidoro. Furu fu den ben e pina èn sonwan fu den lasi den libi srefi fu di den tan gi yesi na Gado (Tori 5:29). Na ini a ten disi èn na ini a ten di pasa, den sisa fu wi nanga ala den tra anbegiman fu Gado tan si en leki den Tiriman. Fu taki en leti, neleki fa Yehovah du nanga den Israelsma fu owruten, na so a e hori den anbegiman fu en na ini a ten disi na den reti-anu èn a e taigi den: „No frede. Misrefi o yepi yu.”—Yes. 41:10-13.

22. Sortu grani wi o kisi na ini a ten di e kon?

²² Na ini a ten di e kon, man nanga uma di lobi Gado o meki grontapu kon tron wan paradijs èn den o yepi milyunmilyun sma di kisi wan opobaka fu leri san Yehovah abi na prakseri. Ma solanga dati no de so ete, meki wi alamala, man nanga uma, si en leki wan bigi grani fu dini Gado „leki wán man”.—Sef. 3:9.