Go na content

Go na table of contents

Yehovah, a Gado di e taki nanga den futuboi fu en

Yehovah, a Gado di e taki nanga den futuboi fu en

„Grantangi, arki mi te mi e taki.”YOB 42:4.

SINGI: 113, 114

1-3. (a) Fa wi du sabi taki den prakseri fu Gado hei moro di fu libisma? (b) San wi o luku na ini na artikel disi?

YEHOVAH ben wani gi libi na tra sani èn a ben wani taki den de koloku neleki en. Fu dati ede a meki engel èn bakaten a meki libisma (Ps. 36:9; 1 Tim. 1:11). A fosi sani di Yehovah meki, ben de „a Wortu”, soleki fa na apostel Yohanes e kari en. En ben de a fosi Manpikin fu Gado (Yoh. 1:1; Openb. 3:14). Na a Manpikin disi, Yehovah Gado ben fruteri fa a e denki èn fa a e firi (Yoh. 1:14, 17; Kol. 1:15). Na apostel Paulus skrifi tu taki den engel e taki nanga makandra èn taki den abi den eigi tongo. A tongo di den e taki, no de leki den tongo di libisma e taki.1 Kor. 13:1.

2 Yehovah sabi ala sani fu den milyardmilyard engel nanga libisma di a meki. Heri dei dusundusun sma e begi en na a srefi ten èn na ini someni difrenti tongo. Yehovah man arki den begi fu den sma disi. Ma na a srefi ten a e taki tu nanga den engel èn a e taigi den san fu du. Fu kan du ala den sani disi, den prakseri fu en nanga a tongo di a e taki musu hei moro di fu libisma. (Leisi Yesaya 55:8, 9.) Fu di a tongo di Yehovah e taki hei moro di fu libisma, meki te a e taki nanga wi, a e tyari a boskopu fu en na wan fasi di makriki gi wi fu frustan.

3 Meki wi go luku now fa Yehovah taki nanga a pipel fu en na ini ala den hondrohondro yari di pasa, na wan fasi di den ben man frustan. Wi o si tu fa a e kenki a fasi fa a e taki nanga sma, te dati de fanowdu.

GADO E TAKI NANGA LIBISMA

4. (a) Na ini sortu tongo Yehovah taki nanga Moses, Samuel nanga David? (b) Sortu tori skrifi na ini Bijbel?

4 Di Yehovah ben e taki nanga Adam na ini a dyari fu Eden, a taki wan tongo di libisma man frustan. Kande a ben taki nanga Adam na ini a Hebrewtongo fu owruten. Bakaten Gado taki nanga man soleki Moses, Samuel nanga David. Den man disi skrifi den prakseri fu Gado nanga den eigi wortu na ini Hebrewtongo èn soleki fa sma fu a ten dati ben gwenti skrifi. Boiti taki den skrifi langalanga san Yehovah taki, den skrifi tu san a du gi en pipel. Yu kan leisi fa Gado pipel sori bribi nanga lobi gi en, ma sosrefi sortu fowtu den meki èn fa den trangayesi en. Ala den tori disi prenspari gi wi na ini a ten disi.Rom. 15:4.

5. A de so taki soso na ini Hebrewtongo Gado ben taki nanga en pipel? Fruklari dati.

5 Ma a no ala ten Gado taki nanga libisma na ini Hebrewtongo. Bakaten a bigin taki nanga den tu na ini tra tongo. Di a pipel fu Gado komoto na ini katibo na Babilon, dan sonwan fu den ben e taki Arameisitongo. Kande na fu dati ede Yehovah meki Priester Esra nanga profeiti soleki Danièl nanga Yeremia skrifi difrenti pisi fu a Bijbel boskopu fu den na ini Arameisitongo. *

6. Fa a du kon taki boiti Hebrewtongo, Gado Wortu vertaal na ini tra tongo tu?

6 Na ini owruten, a Griki tiriman Aleksander a Bigiwan ben teki furu kondre abra. Dati meki den sma na ini furu kondre bigin taki wan sortu Grikitongo di sma e kari Koine Grikitongo. Fu di furu fu den Dyu bigin taki a tongo disi tu, meki sma vertaal den Hebrew Buku fu Bijbel na ini Grikitongo te fu kaba. Soleki fa sma e taki, dan 72 sma wroko makandra fu meki wan vertaling fu a Bijbel di sma kon sabi leki a Septuaginta. A ben de a fosi vertaling èn a ben de wan fu den moro prenspariwan tu. * Sonwan fu den sma disi di vertaal den Hebrew Buku fu Bijbel, vertaal ibri wortu wan-fru-wan go na ini Grikitongo, ma trawan no du dati. Toku den Dyu di ben e taki Grikitongo nanga den sma di tron Kresten bakaten, ben e si a Septuaginta leki a Wortu fu Gado.

7. Sortu tongo Yesus gebroiki fu gi leri na den bakaman fu en?

7 A kan taki di Gado fosi Manpikin Yesus kon na grontapu, a ben e taki Hebrewtongo èn a ben e gi leri na ini a tongo disi (Yoh. 19:20; 20:16; Tori 26:14). Kande a gebroiki wan tu Arameisi wortu sosrefi di sma ben gwenti taki na a ten dati. Ma a ben sabi na owruten Hebrewtongo tu di Moses nanga den profeiti ben taki. Ibri wiki sma na ini den snoga ben e leisi den sani di den profeiti disi skrifi (Luk. 4:17-19; 24:44, 45; Tori 15:21). Aladi sma ben e taki Grikitongo nanga Latijntongo na ini a ten fu Yesus, Bijbel no e taki efu Yesus srefi ben e taki den tongo disi tu.

8, 9. Fu san ede sonwan fu den Bijbel ben skrifi na ini Grikitongo èn san disi e leri wi fu Yehovah?

8 Den fosi bakaman fu Yesus ben e taki Hebrewtongo. Ma baka a dede fu Yesus, den ben e taki tra tongo tu. (Leisi Tori fu den apostel 6:1.) Di den Kresten bigin preiki a bun nyunsu na ala sei, furu fu den ben e taki Grikitongo na presi fu Hebrewtongo. Dati meki den buku Mateyus, Markus, Lukas nanga Yohanes di e taki fu a libi fu Yesus na grontapu, skrifi na ini Grikitongo tu. * Den brifi fu na apostel Paulus nanga tra Bijbel buku di Gado meki sma skrifi, ben de fu feni na ini Grikitongo tu.

9 Son leisi den man di ben e skrifi den Kresten Griki Buku fu Bijbel, ben musu vertaal pisi tu di teki puru fu den Hebrew Buku fu Bijbel. A moi fu sabi taki den ben teki furu fu den pisi disi puru fu a Septuaginta. Son wortu na ini den pisi disi e difrenti pikinso fu den wortu na ini den Hebrew buku, ma toku den de wan pisi fu Bijbel now. Na so den Bijbel buku di sondu libisma vertaal tron wan pisi fu Gado Wortu. Disi e sori wi taki Gado no e si a wán kulturu, noso a wán tongo moro hei leki a trawan.Leisi Tori fu den apostel 10:34.

10. San wi e leri fu a fasi fa Yehovah e taki nanga libisma?

10 Te nanga now wi kon si taki te Yehovah e taki nanga libisma, a e fiti ensrefi na den. A no e fruwakti taki wi musu taki wan spesrutu tongo, fosi wi man kon sabi en, noso den sani di a abi na prakseri. (Leisi Sakaria 8:23; Openbaring 7:9, 10.) Aladi a boskopu fu Bijbel na fu Yehovah, toku a gi libisma pasi fu skrifi a boskopu disi nanga den eigi wortu.

GADO SORGU TAKI A BOSKOPU FU EN NO LASI GOWE

11. Fu san ede a no de wan problema gi Yehovah taki libisma e taki difrenti tongo?

11 Libisma e taki omeni difrenti tongo. Ma disi no de wan problema gi Yehovah. Fa wi du sabi dati? We, eksempre de na ini Bijbel di e sori taki Yesus ben e taki na ini a Hebrewtongo di sma fu en ten ben sabi (Mat. 27:46; Mark. 5:41; 7:34; 14:36). Toku Yehovah sorgu taki a boskopu fu Yesus skrifi na ini Grikitongo èn te fu kaba na ini tra tongo. Bakaten den Dyu nanga den Kresten meki furu kopi fu Bijbel. Fu di den du disi ibri tron baka, meki a santa boskopu fu Gado no lasi gowe. Bakaten a boskopu disi vertaal na ini omeni tra tongo. Sowan 400 yari Baka Krestes, John Chrysostom taki dati den leri fu Yesus ben vertaal na ini a tongo fu den Siriasma, den Egeptesma, den sma fu India, den Persiasma, den sma fu Etiopia èn fu omeni tra pipel.

12. Fa sma pruberi fu gens a Bijbel?

12 Na ini ala den hondrohondro yari di pasa, sma du ala sortu muiti fu gens Bijbel nanga den sma di ben e vertaal noso prati en. Sowan 300 yari baka di Yesus gebore, Grankownu Diocletianus fu Rome gi a komando fu bron ala den Bijbel di sma ben abi. Sowan 1200 yari baka dati, William Tyndale bigin vertaal Bijbel fu Hebrewtongo nanga Grikitongo go na ini Ingrisitongo. Tyndale ben taigi wan man taki efu Gado ben o meki a libi langa nofo, a ben o sorgu taki srefi wan boi di e wroko gron ben o sabi Bijbel moro bun leki wan priester. William Tyndale ben abi fu lowe komoto na Ingrisikondre go na Europa fu kan vertaal a Bijbel go doro èn fu kan druk en. Aladi den kerki fesiman du omeni muiti fu bron ala den Bijbel di den ben kan feni, toku furu sma ben kon abi wan Bijbel. Te fu kaba den grabu Tyndale. Ne den tyokro en kiri, den fasi en na wan postu, dan den bron en. Ma a Bijbel di a vertaal no lasi gowe. Na a Bijbel disi fu Tyndale den gebroiki fu vertaal a King James Bijbel di furu sma ben abi.Leisi 2 Timoteyus 2:9.

13. San sma kon si di den ondrosuku owruten dokumenti?

13 A tru taki sonwan fu den owruten kopi fu Bijbel abi pikinpikin fowtu èn wan tu sani e difrenti pikinso. Ma Bijbel sabiman ondrosuku furu owru vertaling fu Bijbel nanga dusundusun owruten dokumenti, sosrefi pisi fu dokumenti tu. Den du disi fu si fa den dokumenti e difrenti fu makandra. Na so den kon si taki bun furu pisi fu Bijbel no kenki. Den wanwan vers di kenki pikinso noso di sma e tweifri na den, no e kenki a boskopu fu Bijbel. Den sani di sma ondrosuku e yepi Bijbelstudenti fu si taki a Bijbel di wi abi na ini a ten disi na trutru a Wortu fu Gado di a gi wi.Yes. 40:8. *

14. O makriki a de fu feni wan Bijbel na ini a ten disi?

14 Sma du omeni muiti fu no meki Bijbel panya na ala sei. Toku Yehovah sorgu taki en Wortu Bijbel vertaal moro iniwan tra buku na grontapu. Aladi bun furu sma na ini a ten disi no e bribi na ini Gado, toku sma e bai Bijbel moro iniwan tra buku na grontapu èn a heri Bijbel noso pisi fu en de fu feni na ini moro leki 2800 tongo. Nowan tra buku e doro Bijbel. Son Bijbel no makriki fu leisi èn no vertaal so soifri leki trawan. Toku pikinmoro ala Bijbelvertaling kan yepi wi fu kon sabi a prenspari boskopu fu Bijbel di e gi wi howpu èn di e sori fa wi kan kisi frulusu.

WAN NYUN BIJBEL BEN DE FANOWDU

15. (a) San „a koni srafu” du fu meki sma fu difrenti tongo kon sabi a boskopu fu Gado now? (b) Fu san ede den buku fu wi e skrifi fosi na ini Ingrisitongo?

15 Na ini 1919, Yesus teki wan pikin grupu di ben e ondrosuku Bijbel èn a poti den leki „a koni srafu di de fu frutrow”. Nofo tron „a koni srafu” disi ben e gebroiki Ingrisitongo fu gi Gado pipel leri na a ten dati (Mat. 24:45). Now a „srafu” disi e sorgu taki buku di abi fu du nanga Bijbel e kon na doro na ini moro leki 700 tongo. Neleki fa furu sma ben e taki a Koine Grikitongo na ini owruten, na so sma na ala sei e taki Ingrisitongo fu du bisnis èn fu gi leri na skoro. Dati meki den buku fu wi e skrifi na ini Ingrisitongo fosi èn baka dati wi e vertaal den na ini tra tongo.

16, 17. (a) San a pipel fu Gado ben abi fanowdu? (b) San den du fu dati ede? (c) San Brada Knorr ben e howpu?

16 Ala den tori di skrifi na ini den buku fu wi abi fu du nanga Bijbel. Na a bigin, Gado pipel ben e gebroiki a King James Bijbel fu 1611. Ma den wortu na ini a Bijbel dati ben owru èn a ben muilek fu frustan. A Bijbel disi ben abi a nen fu Gado na wan tu presi nomo, aladi den owruten dokumenti ben abi a nen disi sowan 7000 leisi. A King James Bijbel ben abi fowtu na ini tu. Boiti dati, a ben abi Bijbeltekst di no ben de na ini den owruten dokumenti. Tra Bijbel na ini Ingrisitongo ben abi a srefi problema.

17 A ben de krin taki Gado pipel ben abi wan Bijbel fanowdu di ben vertaal soifri èn di ben makriki fu frustan. Dati meki wan komte seti fu vertaal a Nyun-Grontapu Bijbel. Na ini wan pisi ten fu tin yari, fu 1950 te go miti 1960, den tyari a Bijbel disi kon na doro na ini siksi pisi. A fosi pisi kon na doro tapu 2 augustus 1950 na wan kongres di ben hori. Na a kongres dati Brada Knorr taki dati Gado pipel ben abi wan Bijbel fanowdu di skrifi na ini a tongo fu a ten disi. A Bijbel disi ben musu vertaal soifri, a ben musu makriki fu frustan èn a ben musu yepi sma fu kon frustan den tru tori fu Gado moro bun. Neleki fa den Bijbel buku di den bakaman fu Krestes skrifi ben makriki fu leisi èn fu frustan, na so a Bijbel di Gado pipel ben abi fanowdu ben musu de tu. Brada Knorr ben e howpu taki a Nyun-Grontapuvertaling ben o yepi milyunmilyun sma fu kon sabi Yehovah.

18. Sortu bosroiti di den brada teki meki taki a wroko fu vertaal Bijbel go na fesi?

18 Na ini 1963, sani pasa neleki fa Brada Knorr ben e howpu. A Nyun-Grontapuvertaling fu den Kresten Griki Buku fu Bijbel kon na doro na ini ete siksi tongo: Bakratongo, Doisritongo, Fransitongo, Italiatongo, Potogisitongo nanga Spanyorotongo. Na ini 1989, a Tiri Skin seti wan afdeling na a edekantoro fu yepi den wan di ben o vertaal Bijbel. Na ini 2005, den kondre di ben e vertaal A Waktitoren kaba, kisi primisi fu vertaal Bijbel na ini a tongo fu den. A sani dati meki taki a heri Nyun-Grontapuvertaling noso pisi fu en, de fu feni now na ini moro leki 130 tongo.

19. (a) Sortu prenspari konmakandra hori na ini 2013? (b) San wi o luku na ini a tra artikel?

19 Sensi a ten di a fosi pisi fu na Ingrisitongo Nyun-Grontapuvertaling kon na doro, Ingrisitongo kenki furu. Dati meki a ben de fanowdu fu meki wan Bijbel di skrifi soleki fa sma e taki Ingrisitongo na ini a ten disi. Tapu 5 nanga 6 oktober 2013 moro leki 1.413.676 sma na ini 31 kondre ben man si èn yere a di fu 129 alayari konmakandra fu a Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. Den alamala ben breiti srefisrefi di wan brada fu a Tiri Skin fruteri taki wan nyun Ingrisitongo Nyun-Grontapuvertaling kon na doro. Den arkiman ai ben furu nanga watra di den kisi wan fu a Bijbel disi. Di den brada leisi komoto na ini a Bijbel, den arkiman ben man si krin taki a ben moro makriki fu frustan èn fu leisi. Na ini a tra artikel wi o taki moro fini fu a Bijbel disi. Wi o taki sosrefi fu a muiti di meki fu vertaal en na ini tra tongo.

^ paragraaf 6 Septuaginta wani taki „Seibitenti”. Soleki fa a sori, dan sma bigin vertaal en 300 yari Fosi Krestes èn 150 yari baka dati den kaba nanga en. Te nanga now a Septuaginta vertaling prenspari, fu di a e yepi sabiman fu kon frustan muilek Hebrew wortu noso vers.

^ paragraaf 8 Son sma e taki dati Mateyus skrifi na Evangelietori fu en na ini Hebrewtongo èn taki kande ensrefi vertaal a buku disi na ini Grikitongo bakaten.

^ paragraaf 13 Luku a tori di nen „Hoe is het boek bewaard gebleven?”, tapu blz. 7-9 fu a brochure Een boek voor alle mensen, èn den artikel „Fa wi ben kisi bijbel?” na ini A Waktitoren fu 15 augustus 1997, 15 september 1997 nanga 15 oktober 1997.