Go na content

Go na table of contents

Yu ben sabi a sani disi?

Yu ben sabi a sani disi?

Mordekai ben de trutru?

WAN prenspari man na ini a Bijbel buku Ester, na a Dyu Mordekai. A ben de wan katiboman di ben e wroko na ini a kownu-oso fu Persia. Dati ben de na a ten fu a yari 496 F.K. „na ini a ten fu Kownu Ahasferos”. (Na ini a ten disi, furu sma sabi a kownu dati leki Serkses I.) Di sma ben meki mofo fu kiri a kownu, dan Mordekai tyari a tori dati kon na krin. Fu di a kownu ben warderi san Mordekai du, meki a seti sani fu gi grani na Mordekai na fesi ala sma. Baka di Haman, wan feanti fu Mordekai èn fu den tra Dyu ben kon dede, dan a kownu meki Mordekai tron fosi minister. Na so Mordekai ben man meki wan wet di meki taki sma no kiri ala den Dyu na ini a Gran Kownukondre Persia.—Ester 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Wan tu sabiman ben feni taki a buku Ester na wan anansitori èn taki Mordekai noiti no ben de trutru. Ma na ini 1941, sabiman feni sani di kan sori taki den sani di Bijbel e taki fu Mordekai, na tru tori. San den feni?

Ondrosukuman feni wan pisi kleidoti fu Persia pe sani ben skrifi na tapu nanga spikri skrifimarki èn den e taki fu wan man di nen Marduka (Sranantongo Mordekai). A man disi ben abi a wroko fu luku taki ala sani ben e waka bun na ini a kownu-oso na Susan. A kan tu taki a ben e luku den monitori fu a kownu-oso. Arthur Ungnad, wan sabiman fu a historia fu a kontren dati ben skrifi taki disi ben de a fosi leisi taki wan dokumenti di no ben de wan pisi fu Bijbel ben e taki fu Mordekai.

Sensi a ten dati, sabiman feni dusundusun tra pisi klèidoti fu Persia. Wan tu fu den pisi klèidoti disi na den wan di sma ben feni na ini a brokopresi fu a foto Persepolis. Sma ben feni den na a presi pe ala den gudu fu a kownu ben de. A presi disi ben de krosibei fu den skotu fu a foto. Den pisi kleidoti disi na fu a ten di Kownu Serkses I ben e tiri. Den sani na tapu skrifi na ini a tongo fu den Elamsma èn den e taki fu difrenti nen di skrifi na ini a buku Ester. a

A nen Mordekai (Marduka) soleki fa a skrifi na tapu wan pisi kleidoti fu Persia

Difrenti pisi kleidoti di sma feni na ini Persepolis e taki fu a nen Marduka, di ben e wroko leki skrifiman na a kownu-oso na ini Susan, na a ten di Serkses I ben de kownu. Wan fu den pisi kleidoti e taki dati Marduka ben de wan vertaler. A sani disi e kruderi nanga san Bijbel e taki fu Mordekai. A ben de wan heihei man di ben e wroko na ini a kownu-oso fu Kownu Ahasferos (Serkses I) èn a ben e taki tu noso moro tongo. Mordekai ben gwenti sidon na a portu fu Kownu na ini Susan (Ester 2:19, 21; 3:3). A portu fu Kownu ben de wan bigi gebow pe den heiheiman fu a kownu-oso ben e wroko.

A moi fu si fa Marduka di den pisi kleidoti e taki fu en e kruderi nanga Mordekai di kari na ini Bijbel. Den ben e libi na a srefi ten, na a srefi presi èn den ben de heihei man di ben e wroko na a srefi presi. Ala den sani disi e sori taki den sani di sabiman feni kan abi fu du nanga a Mordekai di a buku Ester e taki fu en.

a Na ini 1992, Sabiman Edwin M. Yamauchi skrifi wan artikel pe a kari tin nen di ben skrifi tapu den pisi kleidoti fu Persepolis èn di ben de fu feni tu na ini a buku Ester.