Go na content

Go na table of contents

1918​—Wán hondro yari pasa

1918​—Wán hondro yari pasa

A Waktitoren fu 1 yanuari 1918, bigin nanga den wortu disi: „Fa sani o waka na ini a yari 1918?” A Fosi Grontapufeti ben e feti ete na ini Europa. Ma toku den sani di pasa na a bigin fu a yari dati, ben meki a gersi leki sani ben o waka bun gi den Bijbel Ondrosukuman èn gi grontapu.

DEN GRONTAPU TIRIMAN E MEKI MUITI FU TYARI FREIDE KON

Na tapu 8 yanuari 1918, President Woodrow Wilson ben taki fu 14 sani di ben de fanowdu fu tyari freide kon na heri grontapu. A ben taki dati den difrenti kondre ben musu sidon taki nanga makandra fu lusu den problema, den no ben musu abi so furu fetisani èn den ben musu seti wan organisâsi fu difrenti kondre di ben o luku den afersi fu bigi kondre èn sosrefi fu pikin kondre. Bakaten, den gebroiki den srefi „Tinafo Penti” disi fu seti a Volkenbond èn fu sreka a Kruderi fu Versailles. Na so a Fosi Grontapufeti kon na wan kaba.

DEN BIJBEL ONDROSUKUMAN E PURU DEN GENSMAN NA INI NA ORGANISÂSI

Furu dyugudyugu ben de na ini na organisâsi a yari di pasa. * Toku a ben sori leki sani ben o go moro bun gi den Bijbel Ondrosukuman fu di sani ben waka bun na a alayari konmakandra fu a Watch Tower Bible and Tract Society.

Na a konmakandra disi di hori na tapu 5 yanuari 1918, wan tu fu den brada di ben lasi den frantwortu fu den na Betel ben wani pruberi fu tron fesiman fu na organisâsi. Brada Richard H. Barber, di ben de kring-opziener, bigin a konmakandra nanga begi. Baka di den fruteri ala sma fa sani go na ini na organisâsi a yari di pasa, den ben o stem fu luku suma ben o tron driktoro. Brada Barber ben gi sma deki-ati fu stem tapu Joseph Rutherford nanga siksi tra brada. Baka dati na afkati di ben teki a sei fu den gensman stem tapu seibi tra man. Wan tu fu den ben de den man di ben seni gowe fu Betel. Ma furu sma no stem tapu den man disi. Na Brada Rutherford nanga den siksi tra brada di ben du den wroko bun tron driktoro fu a Watch Tower Bible and Tract Society.

Furu fu den brada di ben de na a konmakandra disi taki „dati den ben firi taki Yehovah ben blesi a konmakandra disi moro leki den trawan di ben hori”. Ma heri esi na organisâsi ben o kisi tra problema.

FA SMA BEN FENI A BUKU THE FINISHED MYSTERY?

Omeni mun kaba den Bijbel Ondrosukuman ben prati a buku The Finished Mystery. Reti-ati sma ben lobi den tru tori di den ben leri na ini a buku disi.

Brada E. F. Crist, wan kring-opziener na ini Kanada ben fruteri fu wan trowpaar di leisi a buku The Finished Mystery èn di tron anbegiman fu Yehovah na ini feifi wiki nomo! A ben taki: „A masra nanga en wefi e du ala san den e leri èn den e tan go na fesi.”

Wan man di kisi a buku bigin fruteri den mati fu en wantewante san a ben leisi. A buku ben naki en ati trutru. A e fruteri: „Mi ben waka na strati di wan sani naki mi na mi skowru. Mi ben denki taki a ben de wan ston, ma a ben de a buku ’The Finished Mystery’. Mi tyari en go na oso èn mi leisi a heri buku. . . . Bakaten mi kon sabi taki na wan kerki fesiman . . . trowe a buku kon na doro fu di a ben atibron fu san a ben leisi. . . We, mi de seiker taki a wán buku di a trowe yepi moro sma fu kisi howpu na ini a libi, leki ala den preiki di a hori. . . . Na atibron fu en yepi wi fu bigin dini Gado.”

A no a kerki fesiman disi wawan no ben lobi a boskopu fu a buku. Na tapu 12 februari 1918, den tiriman fu Kanada bosroiti taki a buku no mag prati na ini a kondre fu di a e gi sma deki-ati fu opo densrefi teige lanti èn fu no horibaka gi a feti. Syatu baka dati den tiriman na ini Amerkankondre srefi bigin gens den brada nanga sisa. Lanti ben seni man kon fu ondrosuku a Betel-oso nanga den tra kantoro di wi ben abi na ini New York, Pennsylvania nanga Kalifornia. Den ben suku sani fu man sroto den brada di ben teki fesi na ini na organisâsi. Tapu 14 maart 1918, den tiriman fu Amerkankondre bosroiti taki a buku The Finished Mystery no mag prati na ini a kondre fu di a e gi sma deki-ati fu gens a feti, wan sani di de teige a wet fu a kondre.

DEN BRADA E GO NA STRAFU-OSO

Tapu 7 mei 1918, a Ministeria fu Skowtu Afersi kisi primisi fu sroto Giovanni DeCecca, George Fisher, Alexander Macmillan, Robert Martin, Frederick Robison, Joseph Rutherford, William Van Amburgh, nanga Clayton Woodworth. Den ben sroto den brada disi fu di den ben feni taki den ben gi sma deki-ati fu trangayesi den tiriman, fu no horibaka gi a feti èn fu no go na ini a legre fu Amerkankondre. A krutu-afersi fu den bigin tapu 5 yuni 1918, ma den ben de seiker taki den ben o lasi a krutu. Fu san ede?

Lanti ben abi wan wet di ben taki dati sma no ben mag meki propaganda na ini buku noso koranti teige a feti. Na afkati fu lanti ben feni taki den brada pasa a wet disi èn dati meki den ben musu koti strafu. Lanti ben wani meki wan tra wet di ben o kibri sma di ben skrifi fu sani di tru fu di den wani yepi sma. Ma na tapu 16 mei 1918, den bosroiti fu no teki a wet dati. Na a takimakandra fu den, den ben taki furu fu a buku The Finished Mystery. Den taki fu a buku disi: „Wan fu den moro ogri buku di e gi sma deki-ati fu no horibaka gi a feti, na a buku ’The Finished Mystery’ . . . A buku disi e leri den srudati fu wi taki feti no bun.  . . èn a e meki taki sma e weigri fu go na ini a legre.”

Tapu 20 yuni 1918, a krutubangi bosroiti fu seni ala den aiti brada go na strafu-oso. A tra dei a krutuman leisi strafu gi den. A krutuman taki: „Den leri di den man disi e prati . . . kan du moro ogri srefi leki wan heri grupu Doisri srudati. . . . Den musu kisi wan hebi strafu.” Baka tu wiki den aiti brada disi go na strafu-oso na ini Atlanta, na ini Georgia. Den kisi difrenti strafu, fu 10 yari te go miti 20 yari.

A PREIKIWROKO E GO DORO

Na a pisi ten disi den Bijbel Ondrosukuman ben kisi furu gens. Den FBI-skowtu ben ondrosuku ala san den ben du. Den ben meki dusundusun dokumenti fu den sani di den ben kon sabi. Den dokumenti disi e sori taki den brada nanga sisa no tapu fu du a preikiwroko.

A driktoro fu a postkantoro fu Orlando, na ini Florida ben skrifi wan brifi gi na FBI. Na ini a brifi a taki: „[Den Bijbel Ondrosukuman] e go oso fu oso na ini a heri foto èn den e du dati moro furu te neti . . . A sori leki den no o tapu fu du a preikiwroko. Den e tan muilek den sma.”

Wan kolonel seni wan brifi go na a FBI fu taigi den sortu wroko Frederick W. Franz e du. Bakaten a brada disi tron wan memre fu a Tiri Skin. A kolonel skrifi: „F. W. Franz . . . yepi fu seri dusundusun fu den buku the ’Finished Mystery’.”

Charles Fekel, di tron wan memre fu a Tiri Skin bakaten, kisi furu frufolgu tu. Skowtu sroto en fu di a ben prati a buku The Finished Mystery. Di a ben de na strafu-oso, den skowtu ben e leisi ala den brifi di a ben e kisi èn di a ben e seni gi sma. Wan mun langa a ben de na strafu-oso na Baltimore, na ini Maryland. Den ben kari en wan feanti fu Oostenrijk. A no ben frede fu preiki gi den man di ben poti aksi gi en. A ben prakseri den wortu di Paulus ben taki na 1 Korentesma 9:16, pe skrifi: „Helu fu mi efu mi no preiki a bun nyunsu!” *

Boiti taki den Bijbel Ondrosukuman ben preiki fayafaya, den ben suku handtekening tu fu fri den brada di ben de na strafu-oso na ini Atlanta. Anna K. Gardner e fruteri: „Wi no ben sidon. Wi ben abi furu fu du. Di den poti den brada na strafu-oso, dan wantewante wi ben bigin suku handtekening. Wi ben go oso fu oso fu feni den handtekening disi. Dusundusun sma ben poti den nen! Wi ben taigi den sma disi taki den man disi ben de tru Kresten èn taki den no ben du nowan ogri.”

KONGRES

Na ini a muilek ten disi den brada tan orga furu kongres fu gi den brada nanga sisa deki-ati. A Waktitoren ben taki: „Moro leki fotenti kongres . . . hori a yari disi . . . Den brada di go na den kongres taigi wi taki sani e go bun nanga den brada nanga sisa. Fosi, ala kongres ben e hori na ini tu noso dri mun na ini wan yari. Ma a yari disi wi ben abi wan kongres ibri mun.”

Reti-ati sma ben tan arki a bun nyunsu. Na wan kongres na Cleveland, na ini Ohio, sowan 1200 sma ben de èn 42 sma dopu. Wan fu den sma di ben dopu ben de wan yongu boi „di ben abi furu warderi gi Gado èn di ben wani du ala san a ben aksi fu en. Yu kan taki dati a boi disi lepi moro furu bigisma.”

SAN O PASA NOW?

Di a yari 1918 ben kon na wan kaba, den Bijbel Ondrosukuman no ben sabi fa sani ben o go nanga na organisâsi. Wan tu fu den gebow fu wi na ini Brooklyn ben seri èn na edekantoro ben froisi go na Pittsburgh, na ini Pennsylvania. Aladi den brada di ben teki fesi ben de na strafu-oso, toku sani ben seti fu hori wan alayari konmakandra na tapu 4 yanuari 1919. Fa sani ben o waka?

Den brada tan go doro nanga a wroko. Den ben de seiker taki sani ben o go bun. Dati meki den bosroiti taki a yaritekst gi a yari 1919 ben o de: „Awinsi sortu fetisani sma meki fu feti nanga yu, a no o abi bun bakapisi” (Yes. 54:17). Now den ben de srekasreka gi san ben o pasa. A sani disi ben o tranga den bribi èn a ben o gi den deki-ati fu du a bigi wroko di ben musu du ete.

^ paragraaf 6 Luku a pisi „Honderd jaar geleden​—1917” na ini a Jaarboek van Jehovah’s Getuigen fu 2017, blz. 172-176.

^ paragraaf 22 Luku na ondrofenitori fu Charles Fekel na ini na artikel di nen „Veel vreugde als gevolg van volharding in goed werk” na ini De Wachttoren fu 15 oktober 1974.