Go na content

Go na table of contents

Opo taki gi a bun nyunsu na fesi heihei man

Opo taki gi a bun nyunsu na fesi heihei man

’MI TEKI a man disi fu go fruteri den trakondre sma nanga den kownu fu a nen fu mi’ (Tori 9:15). Dyaso Masra Yesus ben taki fu wan Dyu man syatu baka di a tron wan Kresten. Bakaten sma ben kon sabi a man disi leki na apostel Paulus.

Wan fu den „kownu” disi ben de Grankownu Nero fu Rome. Fa yu ben o firi efu yu ben musu tanapu na fesi so wan tiriman fu opo taki gi a bribi fu yu? Toku Bijbel e gi Kresten a rai fu teki na eksempre fu Paulus (1 Kor. 11:1). Paulus ben sabi den lantiwet fu en ten. Wi kan leri furu fu en te a abi fu du nanga a tori disi.

Na ini a kondre Israel, sma ben musu hori a Wet fu Moses èn a Wet dati ben e yepi reti-ati Dyu, awinsi pe den ben e libi. Baka a Pinksterfesa fu a yari 33, tru anbegiman fu Gado no ben abi fu hori a Wet fu Moses (Tori 15:28, 29; Gal. 4:9-11). Toku Paulus nanga den tra Kresten ben tan sori lespeki gi a Wet. Dati meki den ben man preiki na ini furu Dyu foto sondro taki sma tapu den fu du dati (1 Kor. 9:20). Fu taki en leti, furu leisi Paulus go na den snoga pe a ben kan preiki gi sma di ben sabi a Gado fu Abraham, èn a ben e gebroiki den Hebrew Buku fu Bijbel fu taki nanga den sma disi.​—Tori 9:19, 20; 13:5, 14-16; 14:1; 17:1, 2.

Yerusalem na a fosi presi pe den apostel ben e orga a preikiwroko. Den ben abi a gwenti fu gi leri na ini a tempel (Tori 1:4; 2:46; 5:20). Son leisi Paulus ben musu go na Yerusalem èn na drape den tyari en go sroto bakaten. Na so a krutu-afersi fu en bigin èn te fu kaba a doro te na Rome.

PAULUS BEN SABI A WET FU ROME

Fa den tiriman fu Rome ben e si den sani di Paulus ben e preiki? Fu piki na aksi disi, a bun fu luku fa den Romesma ben e denki fu den difrenti bribi. Den no ben e dwengi a pipel fu den kondre di den ben e tiri fu drai baka gi a bribi fu den, boiti te disi no ben o tyari wini kon gi a kownukondre noso te a ben kan meki sma go du sani di no bun.

Den tiriman fu Rome ben gi den Dyu na ini a kownukondre furu reti. Wan buku e taki: „Den Dyu ben abi furu grani na ini a Gran Kownukondre fu Rome. . . . Sma no ben tapu den Dyu fu anbegi a Gado fu den èn den no ben abi fu anbegi den gado fu Rome. Den ben mag gebroiki den eigi wet fu seti sani na mindri a pipel fu den” (Backgrounds of Early Christianity). Den no ben abi fu go na ini a legre tu. * Fu di a wet fu Rome ben gi Dyu a reti fu du san den ben e bribi, meki Paulus ben man opo taki gi a Kresten bribi di a ben de na fesi den tiriman fu Rome.

Den feanti fu na apostel Paulus pruberi ala sani fu meki a pipel nanga den tiriman frufolgu en (Tori 13:50; 14:2, 19; 18:12, 13). Luku wan eksempre. Den owruman fu a gemeente na Yerusalem ben yere taki sma e panya lei taki Paulus ben e leri den Dyu taki den ’musu drai baka gi a Wet di Gado gi Moses’. A sani disi ben kan meki taki den Dyu di ben tron Kresten, ben o denki taki Paulus no ben abi lespeki gi den wet fu Gado. A Sanhedrin ben kan feni tu taki a Kresten bribi na wan falsi bribi, fu di na sma di drai baka gi a Dyu bribi, bigin a bribi disi. Efu dati ben o pasa, dan den Dyu di ben e bumui nanga den Kresten, ben kan kisi strafu. Nowan sma ben o bumui moro nanga den èn den no ben o mag gi leri na ini a tempel noso na ini den snoga. Dati meki den owruman fu a gemeente taigi Paulus fu go na a tempel èn du wan sani di Gado no aksi fu en, ma di no ben fowtu. Na so Paulus ben o man sori taki na lei sma ben e lei gi en.​—Tori 21:18-27.

Paulus du san den owruman aksi en èn na so a kisi na okasi fu ’opo taki gi a bun nyunsu èn fu du ala san a man fu meki lanti gi en a reti fu preiki’ (Fil. 1:7). Ma di Paulus go na ini a tempel, den Dyu meki wán dyugudyugu èn den ben wani kiri en. Ne wan legre-edeman fu Rome tyari en go sroto. Di den ben de fu wipi Paulus, a taigi den taki a ben de wan borgu fu Rome. Dati meki den tyari en go na Sesareya, a foto pe den Rome tiriman ben e tiri heri Yudea. Drape a ben o kisi moi okasi fu preiki fayafaya gi den tiriman. Disi ben o meki taki den sma drape ben o yere sani fu a Kresten bribi di den no ben sabi ete.

Tori fu den apostel kapitel 24 e taki dati Paulus go na fesi Feliks, wan Romesma di ben de a granman fu Yudea. Feliks ben yere pikinso kaba san den Kresten ben e bribi. Den Dyu ben taki dati Paulus du dri sani di sori taki a no ben lespeki a wet fu Rome. Den taki dati a ben e gi sma deki-ati fu opo densrefi teige den tiriman fu Rome, taki a ben de a fesiman fu wan kerkigrupu di ben e du furu ogri èn taki a ben e pruberi fu doti a tempel di den Romesma ben musu kibri (Tori 24:5, 6). Den sani di den Dyu taki fu Paulus ben kan meki taki a ben o kisi dedestrafu.

A bun te Kresten na ini a ten disi luku san Paulus du di sma taki den sani disi. A no bruya èn a tan sori lespeki. A sori den san a Wet nanga den buku fu den Profeiti taki èn a taigi den taki a ben abi a reti fu anbegi ’a Gado fu den afo fu en’. A wet fu Rome ben gi ala tra Dyu a reti disi (Tori 24:14). Bakaten Paulus go na fesi wan tra granman, Porsiyus Festus èn na fesi Kownu Herodes Agrepa. Na so a kisi na okasi fu opo taki gi a bribi fu en èn fu preiki gi den man disi.

Te fu kaba Paulus ben wani taki sma krutu en na wan reti fasi. Dati meki a taki: „Mi wani meki Grankownu krutu mi!” Na a ten dati a grankownu fu Rome ben de a moro makti tiriman.​—Tori 25:11.

PAULUS DE NA FESI GRANKOWNU

Bakaten wan engel taigi Paulus: „Yu musu tanapu na fesi Grankownu” (Tori 27:24). Di Grankownu Nero bigin tiri, a taki dati ensrefi no ben o krutu ala afersi. Den fosi aiti yari di a tiri, a meki tra sma de krutuman. Wan buku e taki dati te Nero ben e krutu wan afersi, dan a ben e meki den sma kon na a palèisi fu en. Drape wan tu raiman di ben abi furu ondrofeni, ben yepi en èn den ben taigi en san a ben kan du (The Life and Epistles of Saint Paul).

Bijbel no e taki efu na Nero srefi krutu na afersi fu Paulus noso efu na wan tra sma a aksi fu arki Paulus èn fu kon fruteri fa a krutu-afersi waka. Ma awinsi fa a tori go, Paulus ben man sori taki a ben e dini a Gado fu den Dyu èn taki a gi ala sma deki-ati fu gi grani na den tiriman (Rom. 13:1-7; Tit. 3:1, 2). Soleki fa a sori, dan sani waka bun gi Paulus. Di den tiriman yere fa a opo taki gi a bun nyunsu, den lusu en.​—Fil. 2:24; Fileim. 22.

WI ABI A FRANTWORTU FU OPO TAKI GI A BUN NYUNSU

Yesus taigi den bakaman fu en: „Fu mi ede, den o tyari unu go na fesi granman nanga kownu, so taki unu kan preiki gi den èn gi den trakondre sma” (Mat. 10:18). Na wan bigi grani fu man opo taki gi Yesus na a fasi disi. A muiti di wi e du fu opo taki gi a bun nyunsu, kan meki taki wi e wini krutu afersi. A tru taki a no ala ten sondu libisma o teki bosroiti di e meki taki lanti gi wi a reti fu preiki a bun nyunsu. Na Gado Kownukondre wawan o meki taki sma no pina wi moro noso du ogri nanga wi.​—Preik. 8:9; Yer. 10:23.

Ma srefi na ini a ten disi, Kresten kan gi Yehovah nen glori te den e opo taki gi a bribi fu den. Neleki Paulus, wi musu pruberi fu no bruya, fu taki san tru èn fu kon nanga buweisi di sma kan bribi. Yesus ben taigi den bakaman fu en taki den ’no abi fu prakseri na fesi fa den o opo taki gi densrefi, bika a ben o meki den taki nanga koni. Nowan fu den feanti fu den ben o man sori taki den fowtu èn den no ben o man piki den baka.’​—Luk. 21:14, 15; 2 Tim. 3:12; 1 Petr. 3:15.

Te Kresten musu opo taki gi a bribi fu den na fesi kownu, granman, noso tra tiriman, dan den kan preiki gi sma di kande no ben o kisi na okasi fu yere a bun nyunsu. Son krutu-afersi di wi wini, meki taki moro bun wet kon di gi tra sma a reti fu taki fa den e denki èn fu abi den eigi bribi. Ma awinsi fa wan krutu-afersi e waka, Gado e prisiri fu si fa den futuboi fu en e sori deki-ati te den de na fesi krutu.

Yehovah e kisi biginen te wi e opo taki gi a bribi fu wi

^ paragraaf 8 A skrifiman James Parkes e taki: „Den Dyu ben abi a reti fu hori den eigi fesa. A no den Dyu wawan ben kisi a grani disi. Rome ben gwenti gi ala den kondre di a ben e tiri a reti fu teki den eigi bosroiti. Den kondre disi ben de fri fu du bun furu sani.”