Go na content

Go na table of contents

STUDIE-ARTIKEL 1

Yu kan bribi taki ’ala sani di Gado taki, de tru’

Yu kan bribi taki ’ala sani di Gado taki, de tru’

A YARITEKST FU 2023: Ala sani di yu taki, de tru.​—PS. 119:160.

SINGI 96 A Buku fu Gado na wan bigi gudu

SAN WI O LERI a

1. Fu san ede so furu sma na ini a ten disi no e frutrow Bijbel?

 FURU sma na ini a ten disi no sabi suma den kan frutrow. Den no sabi efu den sma di den e lespeki, soleki politiekman, sabiman, nanga bisnisman ala ten abi a bun fu den na prakseri. Boiti dati, den no e lespeki kerki fesiman di e taki dati den na Kresten di e hori densrefi na Bijbel. Dati meki a no e fruwondru wi taki furu sma no e frutrow Bijbel.

2. Soleki fa Psalm 119:160 e sori, dan fu san wi de seiker?

2 Wi leki futuboi fu Yehovah de seiker taki en na „a Gado di no e fruteri lei” èn taki ala ten a abi a bun fu wi na prakseri (Ps. 31:5; Yes. 48:17). Wi sabi taki wi kan bribi san wi e leisi na ini Bijbel. Iya, wi e bribi taki „ala sani di [Gado] taki, de tru”. (Leisi Psalm 119:160.) Wi e agri nanga a sani disi di wan Bijbel sabiman skrifi: „Gado no fruteri nowan enkri lei èn ala sani di a taki o kon tru. A pipel fu Gado kan bribi den sani di a taki fu di den e frutrow a Gado di taki den sani dati.”

3. San wi o luku na ini na artikel disi?

3 Fa wi kan yepi trawan fu abi a srefi frutrow leki wi na ini Gado Wortu? Meki wi luku dri reide fu san ede wi kan frutrow Bijbel. Wi o si taki a boskopu fu Bijbel no kenki, taki profeititori fu Bijbel kon tru èn taki Bijbel man kenki sma libi.

YEHOVAH SORGU TAKI A BOSKOPU FU BIJBEL NO KENKI

4. Fu san ede son sma e denki taki a boskopu fu Bijbel kenki?

4 Yehovah Gado gebroiki sowan 40 getrow man fu skrifi den buku fu Bijbel. Ma nowan fu den owruten bukulolo dati de moro. San wi abi na soso kopi di sma ben meki fu tra kopi. Dati meki son sma e aksi densrefi efu den sani di skrifi na ini a Bijbel fu now na den srefi sani di den man dati ben skrifi na ini Gado Wortu biginbigin. Oiti yu aksi yusrefi fa wi kan de seiker taki na den srefi sani dati skrifi na ini Bijbel?

Man di ben sabi fa fu skrifi sani abra meki kopi fu den Hebrew Buku fu Bijbel. Den ben e luku finifini taki den kopi di den ben meki fu Gado Wortu ben soifri (Luku paragraaf 5)

5. Fa sma meki kopi fu den Hebrew Buku fu Bijbel? (Luku a prenki na tapu a kafti.)

5 Fu kibri a boskopu fu Bijbel, Yehovah taigi a pipel fu en fu meki kopi fu a Wortu fu en. A taigi den kownu fu Israel fu meki den eigi kopi fu a Wet èn a gi den Leifisma a wroko fu leri a pipel a Wet dati (Deut. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7). Baka di den Dyu ben go na ini katibo na Babilon, dan wan grupu man di ben sabi fa fu skrifi sani abra bigin meki bun furu kopi fu den Hebrew Buku fu Bijbel (Esra 7:6). Den man disi ben e luku bun san den ben e skrifi. Bakaten, den bigin teri den wortu nanga den letter srefi fu de seiker taki den ben skrifi sani abra soifri. Ma den man disi ben de sondu sma èn dati meki taki son kopi ben abi pikinpikin fowtu. Fu di den ben meki furu kopi fu den srefi tekst, meki sma ben man feni den fowtu dati bakaten. Fa den du dati?

6. Fa sabiman kan feni fowtu na ini den kopi di meki fu Bijbel?

6 Sabiman fu a ten disi abi wan fasi fu feni fowtu di sma meki di den ben e skrifi Gado Wortu abra. Fu eksempre: Kow taki dati 100 man e kisi a wroko fu skrifi wan bladzijde abra. Wan fu den man e meki wan pikin fowtu na ini a kopi fu en. Wan fasi fa wi kan feni a fowtu dati, na te wi e teki a kopi fu en gersi nanga a di fu ala den trawan. Na so sabiman e teki difrenti Bijbel kopi gersi nanga makandra fu man feni fowtu èn fu man si sortu sani e misi.

7. San e sori taki furu fu den man di ben e meki kopi fu Bijbel ben e teki den ten fu skrifi sani soifri?

7 Den sma di ben e meki kopi fu Bijbel ben e teki den ten fu skrifi sani soifri. Luku wan eksempre di e sori dati. A moro owru kopi fu ala den Hebrew Buku fu Bijbel na fu a yari 1008 noso 1009. A nen a Leningrad Kodeks. Ma na ini den yari di pasa, sma feni difrenti kopi fu Bijbel nanga pisipisi kopi fu Bijbel di owru sowan 1000 yari moro leki a Leningrad Kodeks. Wan sma ben kan denki taki den someni kopi di meki na ini den 1000 yari dati, ben o difrenti furu fu a Leningrad Kodeks. Ma toku dati no de so. Sabiman di ben teki den moro owru kopi gersi nanga den wan di sma feni bakaten, taki dati den wortu ben e difrenti pikinso nomo, ma taki a boskopu fu Bijbel no kenki.

8. San na a difrenti na mindri den kopi fu den Kresten Griki Buku fu Bijbel nanga den kopi fu tra owruten buku?

8 Den fosi Kresten ben meki kopi tu fu den Hebrew Buku fu Bijbel. Den teki den ten fu meki kopi fu den 27 Griki Buku fu Bijbel. Den ben e gebroiki den buku disi na den konmakandra fu den èn te den ben e preiki. Wan sabiman di ben teki kopi fu den Griki Buku fu Bijbel gersi nanga tra buku fu a srefi ten dati e taki: „Fu taki en leti, moro kopi fu den Griki Buku fu Bijbel de leki fu tra owruten buku èn furu sani no e misi na ini den kopi dati.” Wan buku e taki: „Wan sma kan de seiker taki den sani di wi e leisi na ini wan bun vertaling [fu den Griki Buku fu Bijbel], na den srefi sani di den skrifiman fu owruten ben skrifi.”​—Anatomy of the New Testament.

9. San wi sabi fu a boskopu fu Bijbel, soleki fa Yesaya 40:8 e sori?

9 Hondrohondro yari langa, furu sma wroko tranga fu meki kopi fu Bijbel. Dati meki wi abi wan Bijbel di e taki san tru èn di wi kan leisi èn studeri na ini a ten disi. b Wi sabi taki na Yehovah sorgu taki wi abi a Wortu fu en na ini a ten disi èn taki a boskopu fu en no kenki. (Leisi Yesaya 40:8.) Ma son sma ben kan feni taki awinsi a boskopu fu Bijbel no kenki, toku dati no wani taki dati a komoto fu Gado. Sobun, kow go luku wan tu buweisi di e sori taki Bijbel komoto fu Gado.

WI KAN FRUTROW BIJBEL PROFEITITORI

Na a kruktu-anusei: C. Sappa/​DeAgostini/​Getty Images; na a reti-anusei: Image © Homo Cosmicos/​Shutterstock

Bijbel profeititori kon tru na ini a ten di pasa èn den e kon tru nownow (Luku paragraaf 10-11) d

10. Gi wan eksempre fu wan profeititori di kon tru èn di e sori taki 2 Petrus 1:21 e taki san tru. (Luku den fowtow.)

10 Bijbel abi furu profeititori di kon tru èn sonwan fu den kon tru hondrohondro yari baka di den ben skrifi. Buweisi de taki den profeititori disi kon tru. A sani disi no e fruwondru wi fu di wi sabi taki ala profeititori fu Bijbel e komoto fu Yehovah. (Leisi 2 Petrus 1:21.) Prakseri den profeititori di e fruteri fa na owruten foto Babilon fadon. Na a ten fu 778 te go miti 732 F.K., santa yeye meki a profeiti Yesaya taki dati wan tiriman ben o teki a makti foto Babilon abra. A ben taki srefi dati a man Sirus ben o du dati èn a fruteri finifini fa a ben o du dati (Yes. 44:27–45:2). A ben taki tu dati Babilon ben o kisi pori te fu kaba èn taki a ben o tron wan brokopresi (Yes. 13:19, 20). Dati na soifri san pasa. Den Mediasma nanga den Persiasma teki Babilon abra na ini 539 F.K. èn a presi pe a makti foto disi ben de, na wan brokopresi now.​—Luku a felem Bijbel ben taki na fesi fa sma ben o teki a foto Babilon abra na ini a Koloku fu têgo!-buku (Digital Edition), les 3 penti 5.

11. Fruteri fa Danièl 2:41-43 e kon tru na ini a ten disi.

11 Bijbel profeititori no kon tru soso na ini a ten di pasa. Wi e si taki profeititori e kon tru na ini a ten disi tu. Prakseri a kefalek profeititori di Danièl ben fruteri fu a Grontapumakti fu Ingrisikondre nanga Amerkankondre. (Leisi Danièl 2:41-43.) A profeititori disi ben taki krin taki a Grontapumakti fu Ingrisikondre nanga Amerkankondre ben o „tranga na a wán sei” leki isri èn a ben o „swaki na a tra sei” leki klèidoti. Wi e si krin taki a sani disi tru. Ingrisikondre nanga Amerkankondre tranga leki isri, fu di den ben de tu fu den moro prenspari kondre di wini den tu grontapufeti èn den legre fu den tranga. Toku den borgu fu den swaki a makti fu den fu di den e feti fu kisi moro reti na lanti èn na den wrokope. Wan sabiman fu politiek afersi e taki: „Te a abi fu du nanga politiek, dan nowan demokratis kondre na grontapu prati so leki Amerkankondre.” Boiti dati, Ingrisikondre, a tra pisi fu a grontapumakti disi, kon prati srefisrefi na ini den yari di pasa fu di a pipel no e agri nanga a fasi fa a kondre musu wroko makandra nanga den tra kondre fu Europa. Den problema disi e meki en muilek gi a Grontapumakti fu Ingrisikondre nanga Amerkankondre fu teki bosroiti.

12. Fu san wi kan de seiker te wi e luku Bijbel profeititori?

12 Den someni difrenti Bijbel profeititori di kon tru kaba e yepi wi fu de seiker taki den sani di Gado pramisi gi a ten di e kon o kon tru. Wi e firi leki a psalm skrifiman di ben begi Yehovah: „Mi wakti solanga fu yu frulusu mi, taki mi kon weri. Na yu mi e wakti fu taigi mi san fu du” (Ps. 119:81). Na ini Bijbel Yehovah sori taki a ’wani taki sani waka bun gi wi na ini a ten di e kon èn a wani taki wi musu abi howpu’ (Yer. 29:11). A no libisma o meki sani waka bun gi wi na ini a ten di e kon, ma na Yehovah. Meki wi tan studeri den Bijbel profeititori fayafaya so taki wi e kon abi moro frutrow na ini Gado Wortu.

DEN RAI FU BIJBEL E YEPI MILYUNMILYUN SMA

13. San na wan tra reide fu san ede wi kan frutrow Bijbel?

13 Wan tra reide fu san ede wi kan frutrow Bijbel, na fu di a e yepi sma te den e gi yesi na den rai di skrifi na ini. (Leisi Psalm 119:66, 138.) Trowpaar di ben de fu broko trow de koloku now fu di den fiti den rai fu Bijbel. Den pikin fu den de koloku tu fu di den de na ini wan osofamiri di e anbegi Yehovah èn den abi wan papa nanga mama di lobi den èn di e sorgu bun gi den.​—Ef. 5:22-29.

14. Fruteri wan eksempre di e sori taki sma man kenki te den e fiti den rai fu Bijbel.

14 Srefi bigi ogriman drai den libi di den fiti den koni rai fu Bijbel. Luku fa den rai dati yepi wan strafuman di nen Jack. c A ben de wan ogri-ati man èn sma ben sabi en leki wan fu den moro bigi ogriman di ben kisi dedestrafu. Ma wan dei Jack go sidon arki di den brada ben e studeri nanga wan sma na ini a strafu-oso. Fu di a ben lobi fa den brada ben e sori switifasi gi den strafuman, meki en srefi bigin studeri tu. Di a bigin fiti den sani di a ben e leri fu a Bijbel, a bigin tyari en srefi na wan moro bun fasi èn a tron wan moro bun sma. Te fu kaba Jack tron wan preikiman di no dopu ete èn a teki dopu. A preiki a Kownukondre boskopu fayafaya gi den tra strafuman èn a yepi awinsi fo fu den fu kon sabi a waarheid. Di a dei doro taki den ben musu kiri Jack, a ben de wan heri tra sma. Wan fu den afkati fu en taki: „Jack a no a srefi sma di mi leri sabi 20 yari pasa.” Aladi den kiri Jack, toku na eksempre fu en e sori taki wi kan frutrow Gado Wortu èn taki a man kenki sma libi.​—Yes. 11:6-9.

Den rai fu Bijbel kenki a libi fu someni sma fu difrenti kulturu nanga kondre (Luku paragraaf 15) e

15. Fu san ede a pipel fu Yehovah no de leki tra sma fu a ten disi? (Luku a fowtow.)

15 Fu di a pipel fu Yehovah e fiti den rai fu Bijbel, meki den de na ini wánfasi (Yoh. 13:35; 1 Kor. 1:10). A freide nanga a wánfasi di de na wi mindri na wan moi sani fu di furu sma na ini a ten disi e meki taki politiek, ras, nanga posisi e tyari pratifasi kon na den mindri. Di wan yonguman di nen Jean si fa a pipel fu Yehovah de na ini wánfasi, dan a ben fruwondru srefisrefi. A gro kon na ini wan Afrikan kondre. Di feti broko na ini a kondre fu en, dan a go na ini a legre èn bakaten a lowe go na wan kondre krosibei. Drape a miti Yehovah Kotoigi. Jean e taki: „Mi leri taki bakaman fu a tru anbegi no e bumui na ini politiek èn taki pratifasi no de na den mindri. Na presi fu dati den lobi makandra.” A e taki moro fara: „Mi ben e gebroiki mi libi fu feti gi wan kondre. Ma di mi kon sabi a waarheid fu Bijbel, dan mi bosroiti fu gi mi libi abra na Yehovah.” Jean tron wan nyun sma. A no e feti moro nanga sma di de fu wan tra kulturu noso wan tra kondre, ma now a e fruteri ala sma di a e miti a Bijbel boskopu fu freide. Te wi e luku taki den rai fu Bijbel e yepi so furu sma fu kenki den libi, dan disi e sori krin taki wi kan frutrow Gado Wortu.

TAN FRUTROW GADO WORTU DI E TAKI SAN TRU

16. Fu san ede a prenspari taki wi e tan frutrow Gado Wortu?

16 Fu di a situwâsi na ini a grontapu disi o kon moro ogri, meki a o kon moro muilek fu frutrow Gado Wortu. Kande sma o wani meki wi tweifri efu Bijbel e taki san tru. Noso kande den o wani meki wi tweifri efu trutru Gado abi wan organisâsi di e tiri den anbegiman fu en na ini a ten disi. Ma efu wi de seiker taki ala ten a Wortu fu Yehovah e taki san tru, dan wi o man kakafutu gi den sortu tesi dati. Wi o ’meki wi ati gi yesi na den markitiki fu Yehovah wi heri libi langa, iya, teleki wi dede’ (Ps. 119:112). Wi „no o syen” fu fruteri sma a waarheid èn fu gi den deki-ati fu hori densrefi na san Bijbel e taki (Ps. 119:46). Boiti dati, awinsi sortu tesi miti wi, srefi te sma e frufolgu wi, wi o man horidoro „nanga pasensi èn nanga prisiri”.​—Kol. 1:11; Ps. 119:143, 157.

17. Fa a yaritekst o yepi wi?

17 Wi de nanga tangi trutru taki Yehovah meki wi kon sabi a waarheid fu Bijbel. A waarheid dati e yepi wi fu no bruya èn a e leri wi krin fa wi musu libi na ini a grontapu disi di e kon moro ogri dei fu dei. A e gi wi a dyaranti taki wi kan fruwakti wan moro bun tamara na ondro a tiri fu Gado Kownukondre. Meki a yaritekst gi 2023 yepi wi fu tan abi a frutrow taki a heri Wortu fu Gado, iya, ala sani di a taki, de tru!​—Ps. 119:160.

SINGI 94 Wi de nanga tangi gi Gado Wortu

a A yaritekst gi 2023 e tranga wi bribi trutru. A e taki: Ala sani di yu taki, de tru (Ps. 119:160). A no de fu taki dati yu e agri nanga den wortu disi. Ma furu sma no e bribi taki den sani skrifi na ini Bijbel tru noso taki a abi bun rai. Na ini na artikel disi wi o luku dri buweisi di wi kan gebroiki fu sori reti-ati sma taki den kan frutrow Bijbel èn den rai na ini.

b Efu yu wani sabi moro fini fa Gado sorgu taki a Wortu fu en no lasi gwe, dan go na jw.org èn suku „San a historia e leri wi fu Bijbel”.

c Wi kenki wan tu fu den nen.

d SAN WI E SI TAPU DEN PRENKI: Gado ben taki dati a foto Babilon ben o kisi pori.

e SAN WI E SI TAPU A PRENKI: A fowtow disi e sori taki wan yonguman no e feti nanga sma moro, ma na presi fu dati a leri na ini Bijbel fa fu libi na ini freide èn fa fu yepi trawan fu du a srefi.