Go na content

Go na table of contents

Wi kan anbegi Gado na iniwan fasi fa wi wani?

Wi kan anbegi Gado na iniwan fasi fa wi wani?

Wi kan anbegi Gado na iniwan fasi fa wi wani?

„LIBISMA abi a tranga firi fu anbegi wan gado.” Na so Professor Alister Hardy e taki na ini wan buku (The Spiritual Nature of Man). Wan ondrosuku di du no so langa pasa e sori taki a sani disi tru. Na ondrosuku sori taki sowan 86 procent fu den sma na grontapu e taki dati den abi wan bribi.

Na ondrosuku sori tu taki den bribiman disi na memre fu 19 bigi kerkigrupu, èn den wan di e taki dati den na Kresten, na memre fu sowan 37000 difrenti Kresten grupu. A no de fu taki dati a nomru fu den grupu disi bigi srefisrefi! A sani disi no e meki yu aksi yusrefi efu Gado feni ala den difrenti fasi fu anbegi disi bun? A de so taki wi kan anbegi Gado na iniwan fasi fa wi wani?

Fu di a sani disi na wan tumusi prenspari tori, meki wi no kan abi wi eigi denki fu en. A no de fu taki dati wi musu kon sabi san Gado srefi e denki fu a tori disi. Fu dati ede, wi musu luku san Gado Wortu, Bijbel, e taki. Fu san ede? Fu di Yesus Krestes srefi ben taigi Gado na ini begi: „Yu wortu na waarheid” (Yohanes 17:17). Èn a getrow apostel Paulus ben taki krin: „Na Gado srefi ben meki sma skrifi ala den sani di de na ini Gado Buku; den sani disi bun fu gi leri, fu frumane sma, fu poti sani kon reti.”—2 Timoteyus 3:16.

Bijbel e sori taki Gado no feni ala fasi fu anbegi bun. Bijbel e taki fu owruten fasi fu anbegi di Gado ben feni bun èn di a no ben feni bun. Te wi e luku den eksempre disi finifini, dan wi kan kon sabi san wi musu du èn san wi no musu du, so taki Gado kan feni na anbegi fu wi bun.

Wan eksempre fu owruten

Nanga yepi fu a profeiti Moses, Yehovah Gado ben gi den Israelsma wan tu wet di ben e sori den fa fu anbegi Gado na a yoisti fasi. Te a pipel ben e gi yesi na den wet disi di sma sabi leki a Wet di Gado ben gi Moses, dan Gado ben e teki den leki en pipel, èn a ben e blesi den (Exodus 19:5, 6). Aladi den Israelsma ben e kisi den blesi disi fu Gado, toku den no tan dini en na a fasi di a ben feni bun. Ibri tron baka, den ben e tapu fu dini Yehovah, èn den ben e teki a fasi fu anbegi fu den sma di ben e tan na den lontu.

Na ini den dei fu den profeiti Esekièl nanga Yeremia, namku na ini a di fu seibi yarihondro bifo Krestes, furu fu den Israelsma no ben e hori densrefi na den Wet fu Gado. Den ben kon tron bun mati nanga den pipel di ben e libi na den lontu. Den Israelsma ben e teki den gwenti fu den sma disi abra èn den ben e teki prati na den fesa fu den. Na so fasi den Israelsma ben e anbegi sosrefi falsi gado. Furu fu den Israelsma ben e taki: „Meki wi kon tron leki den pipel, leki den famiri fu den kondre, iya, meki wi anbegi udu nanga ston” (Esekièl 20:32; Yeremia 2:28). Den ben e taki dati den ben e anbegi Yehovah Gado, ma na a srefi ten, den ben e anbegi „fisti gado”, èn den ben e gi srefi den manpikin fu den leki ofrandi na den gado disi.—Esekièl 23:37-39; Yeremia 19:3-5.

Soleki fa a sori, dan den Israelsma ben e anbegi difrenti gado na a srefi ten, èn sabiman e kari a fasi fu anbegi disi, na anbegi fu a pipel. Na ini a ten disi, furu sma feni taki fu di grontapu abi sma fu difrenti kulturu èn fu difrenti bribi, meki wi musu feni ala sani bun, sosrefi a bribi fu trawan. Fu dati ede, den feni taki a no fowtu te sma e dini Gado na iniwan fasi fa den wani. Ma a sani dati tru? A de so taki wan sma kan anbegi Gado na iniwan fasi fa a wani? Poti prakseri na wan tu sani di ben abi fu du nanga na anbegi fu den Israelsma di no ben de getrow, èn luku san ben de a bakapisi fu di den ben e teki prati na a anbegi disi.

Den Israelsma ben e anbegi sosrefi falsi gado

Den Israelsma ben abi spesrutu ’presi pe den ben e anbegi falsi gado’. Den presi disi ben abi altari, tafra pe den ben e bron switismeri sani na tapu, santa ston pilari, nanga santa postu. Soleki fa a sori, den ben abi sosrefi udu popki fu Asyera, namku wan uma-gado di den Kanansma ben e anbegi fu man kisi furu pikin. Furu fu den sortu presi disi ben de na ini Yuda. A buku Tu Kownu 23:5, 8 e taki dati den ’presi pe sma ben e anbegi falsi gado, ben de na den foto fu Yuda èn na den foto lontu Yerusalem, na ini a heri kontren fu Geiba [a lanki na a noordsei] te go miti Berseiba [a lanki na a zuidsei]’.

Na tapu den presi disi den Israelsma ben „e bron ofrandi fu meki smoko opo go na loktu gi Bâal, gi a son, gi a mun, gi den stari sistema, èn gi ala tra sani na hemel”. Den ben abi oso gi ’mansma di trawan ben e gebroiki fu abi seks na ini a tempel fu Yehovah’, èn den ben e bron den pikin fu den „na ini faya gi a gado Molek”. —2 Kownu 23:4-10

Na ini Yerusalem nanga Yudea, sabiman feni hondrohondro pikin popki di meki fu redi klèidoti, èn furu fu den sani disi ben de na ini den brokopresi di fosi ben de oso fu sma. Furu fu den popki disi ben de sososkin uma di ben abi bigi bobi. Sabiman e taki dati den popki disi e prenki na umagado Astoret nanga Asyera di sma ben e anbegi fu man kisi furu pikin. Den sabiman e bribi taki den popki disi ben abi „wondru krakti di e meki taki wan uma e kon de nanga bere èn e kisi pikin”.

Fa den Israelsma ben e si den presi disi pe sma e anbegi difrenti gado? Soleki fa Professor Ephraim Stern fu a Hebrew Universiteit e taki, dan a kan taki furu fu den presi disi pe den ben e anbegi difrenti gado, ben „gi abra na Yahweh [Yehovah]”. Den skrifimarki na tapu den owruten sani di sabiman feni, e sori taki a sani disi tru. Fu eksempre, na tapu wan fu den sani disi skrifi: „Mi e blesi yu na ini a nen fu Yahweh fu Samaria, èn na ini a nen fu en asyera.” Èn na tapu wan trawan skrifi: „Mi e blesi yu na ini a nen fu Yahweh fu Teman èn na ini a nen fu en asyera!”

Den eksempre disi e sori taki den Israelsma gowe libi a tru anbegi fu Yehovah Gado, fu di den moksi na anbegi fu den nanga heiden gwenti. A bakapisi ben de taki den no ben e tyari densrefi moro na wan fasi di fiti, èn leki bakapisi fu dati, na anbegi fu den kon doti. Fa Gado ben feni na anbegi disi di ben kon moksi nanga heiden gwenti?

Gado e krutu den anbegi disi

Gado ben atibron èn a krutu a fisti anbegi fu den Israelsma. Fu dati ede a meki a profeiti Esekièl taki disi: „Na ini ala den tanpresi fu unu, den foto srefi sa kisi pori, èn den presi pe sma e anbegi den gado fu den sa tron presi pe nowan sma e tan, so taki den e tan leki brokopresi; èn sma no sa gebroiki den altari fu unu, èn den sa broko den trutru; wan kaba sa kon trutru na den fisti gado fu unu, sma sa broko den tafra pe unu e poti switismeri sani na tapu, èn wan kaba sa kon na den sani di unu e du.” (Esekièl 6:6). A no de fu taki dati Yehovah no feni den fasi fu anbegi disi bun kwetikweti, èn a no ben wani abi noti fu du nanga den.

Yehovah Gado ben taki fa a pori disi ben o pasa. „Luku, mi e seni . . . Nebukadresar a kownu fu Babilon, mi futuboi, èn mi sa tyari den kon teige a kondre disi èn teige den sma di e libi na ini en èn teige ala den nasi disi di de na en lontu; èn mi sa meki den kisi pori . . . Èn a heri kondre disi musu tron wan presi di kisi pori” (Yeremia 25:9-11). Soleki fa Yeremia ben taki, den Babilonsma kon feti teige Yerusalem na ini 607 bifo Krestes, èn den pori a foto nanga en tempel krinkrin.

Professor Stern di wi ben kari kaba, ben taki tu fu a pori di Yerusalem kisi. A ben taki dati den owruten sani di sabiman feni na a presi dati, „na wan krin buweisi fu san skrifi na ini spesrutu tekst na ini Bijbel. Den tekst dati e taki dati oso nanga skotu kisi pori, taki den bron, èn taki den fadon broko” (2 Kownu 25:8; 2 Kroniki 36:18-19). Professor Stern e taki moro fara: „Den buweisi di sabiman abi fu a pisi ten disi di Yerusalem kisi pori . . . na den moro moi buweisi di den feni na wan presi fu Bijbel ten.”

San wi kan leri fu disi?

A moro prenspari sani di wi kan leri, na taki Gado no e teki na anbegi fu sma di e moksi den leri fu Bijbel nanga den leri, den gwenti, noso den seremonia fu tra bribi. Na apostel Paulus ben hori a sani disi bun na prakseri. A ben gro kon bigi leki wan Dyu Fariseiman di ben sabi den wet fu den Fariseiman heri bun. Ma san a du di a kon sabi èn kon bribi te fu kaba taki Yesus ben de a Mesias? Paulus e taki: „Fu Krestes ede, mi ben de klariklari fu libi ala sani di ben tyari wini kon gi mi.” A drai baka gi a fasi fa a ben e libi fosi, èn a tron wan fayafaya bakaman fu Krestes.—Filipisma 3:5-7.

Leki zendeling di ben e go preiki na difrenti presi, Paulus ben sabi den kerki gwenti nanga den denki fu difrenti pipel heri bun. Fu dati ede, a skrifi a sani disi gi den Kresten na ini Korinte: „San leti abi fu du nanga dungru? Moro fara, san Krestes abi fu du nanga Belial? Noso, san wan sma di de na bribi abi fu du nanga wan sma di no de na bribi? Èn san a tempel fu Gado abi fu du nanga kruktugado? . . . ’Fu dati ede, komoto na den mindri, èn poti yusrefi aparti fu den’, na so Yehovah e taki, ’èn no fasi den sani moro di no krin’; ’èn mi sa teki unu.’”—2 Korintesma 6:14-17.

Now di wi sabi taki wi no kan anbegi Gado na iniwan fasi fa wi wani, dan wi kan aksi wisrefi: ’Sortu fasi fu anbegi Gado feni bun? Fa mi kan kon krosibei na Gado? Èn san mi kan du fu dini Gado na wan fasi di a feni bun?’

Yehovah Kotoigi de klariklari fu yepi yu fu kon sabi den piki tapu den aksi disi, èn sosrefi tapu tra aksi di abi fu du nanga Bijbel. Wi e gi yu deki-ati fu go na den Kotoigi na a Kownukondre zaal na ini yu birti, noso fu skrifi den sma di tyari a tijdschrift disi kon na doro. Yu kan aksi den fu studeri Bijbel nanga yu na wan ten èn na wan presi di yu feni bun.

[Prenki na tapu bladzijde 10]

Wan tempel pe den ben e anbegi falsi gado, na ini Tel Arad, na Israel

[Sma di abi a reti fu a prenki]

Garo Nalbandian

[Prenki na tapu bladzijde 10]

Popki fu na umagado Astoret na ini den oso fu sma na ini Yudea fu owruten

[Sma di abi a reti fu a prenki]

Photograph © Israel Museum, Jerusalem; courtesy of Israel Antiquities Authority