„Noiti no frigiti fu du na oso-fu-oso preikiwroko”

Soleki fa Jacob Neufeld fruteri

„Awansi san e pasa, noiti no frigiti fu du na oso-fu-oso preikiwroko.” Nanga den wortu dati na prakseri, mi waka feifi kilometer go na a moro krosibei dorpu. Di mi doro drape, mi ben frede so te fu taki nanga wan sma, dati mi no ben man go na a fosi oso. Aladi mi du tranga muiti fu go na a fosi oso, toku mi no ben man go. Fu dati ede, mi go na ini a busi èn mi begi Gado fayafaya fu gi mi a deki-ati fu preiki. Te fu kaba, mi ben man go baka na a fosi oso èn preiki gi den sma drape.

FU SAN ede mi ben de na a dorpu dati na ini a sabana fu Paragwei, pe mi ben e pruberi fu preiki mi wawan? Meki mi fruteri fosi fa a ben de na a bigin. Mi gebore na ini november 1923 na ini a dorpu Kronstalʹ, na Ukraini. A dorpu dati ben de fu den Mennosma di komoto fu Doisrikondre. Den Mennosma, na Protestantsma di e libi na ini wan aparti libimakandra èn den no e libi na a fasi fa sma na ini a ten disi e libi. Na ini den yari baka 1750, den Mennosma froisi fu Doisrikondre go na Ukraini. Drape lanti gi den primisi fu du furu difrenti sani na a fasi fa den gwenti. Den Mennosma kisi primisi fu anbegi na a fasi fa den wani, ma den no ben mag preiki gi sma. Boiti dati, den ben mag tiri a libimakandra fu den na a fasi fa den wani èn den no ben abi fu go na ini a legre.

Di a Communist Partij teki a makti abra na ini a kondre, dan den no ben abi primisi moro fu du den sani dati. Na ini den yari baka 1925, den bigi gron fu den Mennosma ben kon de na ondro a tiri fu lanti. Solanga sma no ben e wroko makandra nanga lanti, den no ben kisi nowan nyanyan èn sma ben e du ogri-ati sani nanga den. Na ini den yari baka 1930, a KGB (wan grupu skowtu fu Sovyet-Unie di ben e wroko kibrikibri) ben teki furu mansma tyari gowe. Nofo tron den ben du dati na neti, èn te fu kaba wan tu mansma nomo ben tan abra na ini furu fu den dorpu. Na so den teki mi papa tyari gowe na ini 1938, di mi ben abi 14 yari. Noiti moro mi si en, noso yere wan sani fu en. Tu yari baka dati, den teki mi bigi brada tyari gowe tu.

Na ini 1941, a legre fu Hitler teki Ukraini abra. Disi ben wani taki dati wi no ben abi fu saka wisrefi moro na ondro a Communist tirimakti fu Ukraini. Ma sondro taki wi fruwakti dati, a kon pasa taki aiti Dyu osofamiri di ben e libi na ini a dorpu fu wi, no ben de drape moro. Ala den sani disi di ben pasa, meki taki mi ben abi furu aksi. Fu san ede den sani disi pasa?

Mi tan na libi fu di mi handri na wan yoisti fasi

Na ini 1943, a Doisri legre hari gowe èn den tyari furu fu den Doisri osofamiri gowe, sosrefi den sma di ben tan abra fu mi osofamiri. Den ben tyari ala den sma disi go baka na Doisrikondre fu horibaka gi na orloku. Na a ten dati, den  ben poti mi kaba na ini a Doisri SS grupu (Schutzstaffel, wan grupu fu spesrutu waktiman fu Hitler), na ini Rumeinia. Drape wan sani pasa di no ben de so prenspari, ma a sani dati ben abi furu krakti tapu mi libi bakaten.

A komandanti fu a grupu pe mi ben de na ini, ben wani luku efu mi ben o handri na wan yoisti fasi. Wan dei a taigi mi fu tyari na uniform fu en go wasi. Na ini wan fu den saka fu en krosi, a ben poti wan moni di mi feni bakaten. Di mi tyari a moni gi en baka, a taigi mi taki a no ben libi noti na ini a krosi. Ne mi taigi en taki mi de seiker taki a moni komoto na ini a saka fu en. Syatu baka dati, mi kisi a wroko fu yepi en. Mi ben musu skrifi brifi nanga tra prenspari sani na tapu papira, mi ben taigi den waktiman pe den ben musu hori wakti, èn mi ben luku a moni afersi fu a grupu fu wi.

Wan neti, a Rosia legre grabu a heri grupu pe mi ben de na ini, boiti mi, fu di den ben libi mi na baka fu klari wan wroko gi a komandanti. Soleki fa mi e denki, mi na a wan-enkri sma di den no grabu fu di mi no ben bedrigi a komandanti èn fu di mi ben kisi wan spesrutu wroko fu du gi en. Efu mi ben tyari misrefi na wan tra fasi, den ben o grabu mi tu.

Fu dati ede, na ini 1944, sondro taki mi fruwakti dati, mi kisi primisi fu komoto na ini a legre èn den no taigi mi o ten mi musu go baka. Mi drai go baka na oso fu go luku mi mama. Na a pisi ten di mi ben e wakti fu kisi wan tra wroko na ini a legre, mi leri fu du a mesrewroko èn bakaten a wroko disi ben de wan bigi yepi gi mi. Na ini april 1945, den Amerkan srudati teki a foto fu wi abra di de krosibei fu Maagdenburg. Wán mun baka dati, na orloku kon na wan kaba, èn wi ben de na libi ete. A ben gersi leki sani ben o waka bun nanga wi na ini a ten di ben o kon.

Wan dei na ini yuni, a man di ben e meki nyunsu bekènti na ini a foto fu wi, ben taki: „Den Amerkan srudati gowe esde neti, èn tide den Rosia srudati o doro 11 yuru mamanten.” Wi lasi howpu di wi yere dati, fu di wi kon frustan taki wi o de baka na ondro a tiri fu den Communist. Wantewante mi nanga mi neef bigin sreka sani fu lowe gowe. Na ini a waran pisi ten fu a yari, wi abra go na a kontren di ben de na ondro a tiri fu den Amerkan srudati. Aladi a ben muilek srefisrefi èn aladi den ben kan grabu wi, toku na ini november wi go baka na a kontren fu den Rosia srudati. Wi go teki den famiriman fu wi drape èn kibrikibri wi tyari den go na a kontren pe den Amerkan srudati ben de.

„Arki bun èn teki den sani gersi nanga makandra”

Wi go libi na ini a kontren di sma ben kari West Doisrikondre fosi. Baka wan pisi ten, mi bigin lobi fu leisi Bijbel. Tapu sonde, mi ben gwenti fu go na ini a busi fu leisi Bijbel, ma den sani di mi ben e leisi ben de heri tra fasi leki san mi gwenti èn den tori ben de bun owru tori. Mi ben e go tu na wan skoro pe mi ben leri moro fu a bribi fu den Mennosma so taki mi ben kan teki dopu. Na ini wan buku di wi kisi na a skoro, mi leisi wan sani di mi no ben man bribi. A sani dati ben de: „A Tata na Gado, a Manpikin na Gado, èn a Santa Yeye na Gado.” Baka dati na aksi disi ben skrifi: „Na dri Gado de?” A piki na ondrosei ben de: „Nôno, den dri disi na wán.” Mi aksi a fesiman fu a kerki fa a sani disi kan. A taigi mi: „Yonkuman, wan sma no musu denki tumusi dipi fu den sani disi; son sma kon law fu di den du dati.” Na a momenti dati, mi bosroiti taki mi no o dopu.

Wan tu dei baka dati, wan sma di mi no sabi, ben e taki nanga na umapikin fu mi tanta. Mi yere a takimakandra fu den èn fu di mi ben wani sabi moro, meki mi go na den, èn mi poti wan tu aksi gi a sma dati. Na a ten dati, mi no ben sabi taki a sma disi ben de Erich Nikolaizig, wan man di komoto libilibi fu a Wewelsburg strafuman-kampu. A man disi aksi mi efu mi wani frustan den sani di skrifi na ini Bijbel. Di mi taigi en taki mi wani dati, dan a gi mi a dyaranti taki ala sani di a o leri mi, a o teki puru fu mi eigi Bijbel.

Baka di Erich kon wan tu leisi na mi, a gi mi wan kari fu kon na wan kongres fu Yehovah Kotoigi. Mi denki taki a kongres dati ben de a fosiwan di ben hori baka na orloku. Den moi sani di mi yere na a kongres naki mi ati, èn mi ben skrifi ala den bijbeltekst di den takiman ben kari noso  leisi. Syatu baka dati, mi kon frustan taki te wan sma e leri sani fu Bijbel, dan dati e tyari spesrutu frantwortu kon na en tapu. Fu dati ede mi tapu nanga a bijbelstudie. Boiti dati, mi no ben man frustan taki wán tru bribi nomo de. Di Erich si taki mi bosroiti fu go baka na a kerki fu mi, a gi mi a rai disi: „Arki bun èn teki den sani gersi nanga makandra.”

Mi go tu leisi nomo na den fesiman fu mi kerki fu taki nanga den, èn a sani disi ben nofo fu meki mi frustan taki den no sabi fu san den e taki. Boiti dati, mi kon si krin taki den no abi a tru bribi. Mi ben skrifi brifi gi wan tu kerki fesiman èn mi aksi den sani di abi fu du nanga Bijbel. Wan fu den ben taki: „Yu no abi a reti fu go ondrosuku sani na ini Bijbel fu di yu no gebore baka [noso yu no de wan fu den Mennosma].”

A yongu uma di mi ben hori nanga en, dwengi mi fu teki wan muilek bosroiti. Na uma disi ben de wan Mennosma. Den famiriman fu en, di no ben lobi Yehovah Kotoigi, ben dwengi en fu no hori nanga mi moro fu di mi ben bigin studeri nanga Yehovah Kotoigi. A yongu uma disi taigi mi taki efu mi no e komoto na ini a nyun bribi dati, a o libi mi. Na a ten dati, mi kon si krin sortu bosroiti mi ben musu teki. Fu dati ede, mi no hori nanga en moro.

Syatu baka dati, Erich kon baka fu studeri nanga mi. A taigi mi taki sma ben o man teki dopu a wiki di ben o kon èn a aksi mi efu mi wani teki dopu. Mi ben kon kisi na overtoigi taki Yehovah Kotoigi trutru e leri sma den tru tori fu Bijbel èn mi ben wani dini Yehovah Gado. Fu dati ede mi teki a kari di Erich gi mi èn na ini mei 1948, mi teki dopu na ini wan bigi beki.

Syatu baka di mi teki dopu, mi famiri ben o froisi go na Paragwei na ini Zuid-Amerika èn mi mama begi mi fu go nanga den. Mi ben draidrai fu teki wan bosroiti, fu di mi ben musu studeri Bijbel go doro èn mi ben musu leri furu ete. Wan leisi,  mi go na a bijkantoro fu Yehovah Kotoigi na ini Wiesbaden, èn mi miti August Peters drape. A brada disi memre mi na a frantwortu di mi abi fu sorgu gi mi famiri. A gi mi a rai disi tu: „Awansi san e pasa, noiti no frigiti fu du na oso-fu-oso preikiwroko. Efu yu no o du dati, yu o de leki den memre fu ala den tra kerki fu Krestenhèit.” Te na a dei fu tide, mi e frustan taki a rai dati prenspari, èn taki wi musu preiki oso fu oso.—Tori fu den Apostel 20:20, 21.

Den kari mi wan falsi profeiti

Syatu baka di mi taki nanga August Peters, mi nanga mi famiri teki sipi go na Zuid-Amerika. Wi ben go libi baka na ini wan libimakandra fu den Mennosma, na ini a kontren Gran Chaco, na Paragwei. Tu wiki baka di wi doro drape, mi go preiki na wan dorpu di ben de krosibei. Soleki fa mi fruteri na a bigin, dan a no ben makriki gi mi fu go preiki drape mi wawan. Heri esi, sma ben fruteri na ala sei taki wan falsi profeiti de na mindri den nyun sma di kon libi drape.

Na a ten dati, mi kon si taki a leri di mi ben teki leki mesreman, ben de prenspari. Ala den famiri di ben froisi kon libi drape, ben abi wan oso fanowdu. Den oso dati ben de fu ston di meki fu tokotoko nanga drei grasi, èn den oso ben abi wan tasi-daki. Na ini den siksi mun baka dati, mi ben abi furu wroko fu du, èn na so mi ben man preiki gi sma te mi ben kisi na okasi. Den sma ben abi switi fasi, ma so esi leki den skotu fu na oso fu den ben kaba, den ben breiti taki den no abi mi fanowdu moro.

Na a pisi ten dati, moro Mennosma di ben de loweman, ben komoto fu Doisrikondre kon drape nanga sipi. Wán fu den sma di ben kon tu, ben de a yongu uma Katerina Schellenberg, di ben taki wan leisi nanga den Kotoigi. Wantewante a kon frustan taki den Kotoigi e leri sma den tru tori fu Bijbel. Aladi a no ben teki dopu ete, toku di a ben de na tapu a sipi, a ben taigi sma dati en na wán fu den Yehovah Kotoigi. Fu dati ede, a no kisi primisi fu kon na ini a libimakandra pe den Doisri Mennosma ben tan. Na so en wawan ben tan na ini Asunción, a mamafoto fu Paragwei. Drape a feni wan wroko pe a ben e krin oso, èn a leri Spanyorotongo. A miti baka nanga den Kotoigi, èn bakaten a teki dopu. Na ini oktober 1950, a yongu uma disi di ben abi deki-ati, trow nanga mi. Ala den yari, a horibaka gi mi èn a yepi mi na ini den sani di wi ben ondrofeni.

Baka wan pisi ten, mi kibri nofo moni fu bai wan asi-wagi nanga tu asi, di mi gebroiki fu du a preikiwroko. Noiti mi frigiti a rai di Brada Peters ben gi mi. Na a ten dati, mi sisa, di kon tron wan Kotoigi tu, kon preiki makandra nanga wi. Nofo tron, wi ala dri ben opo fo yuru mamanten, èn a ben teki fo yuru fu doro na a presi pe wi ben o preiki tu noso dri yuru langa. Baka dati wi ben drai go baka na oso.

Mi ben leisi na ini den publikâsi fu wi, taki den brada e hori publikitaki, èn fu dati ede mi seti sani fu hori wan publikitaki. Noiti mi ben go na wan gemeente konmakandra na ini Doisrikondre, èn fu dati ede mi ben hori a taki soleki fa mi ben denki. Na ini a publikitaki mi ben taki fu Gado Kownukondre. Aiti sma ben kon na a konmakandra dati, èn den kerki fesiman fu den Mennosma no ben lobi a sani disi kwetikweti. Den ben seti sani, so taki ala sma ben tyari ibriwan fu den publikâsi di wi prati gi den, kon na wan presi. Den ben taigi den sma tu fu no gi wi odi.

Baka dati, mi ben musu go na a edekantoro fu a libimakandra. Drape na edeman fu a kantoro èn sosrefi tu kerki fesiman fu Kanada, ben poti wan lo aksi gi mi wan tu yuru langa. Te fu kaba, wán fu den taigi mi: „Yonkuman, yu kan bribi ala san yu wani, ma yu o musu pramisi taki yu no o taki nanga nowan sma fu den sani di yu e bribi.” Mi no ben man pramisi den a sani dati. Fu dati ede den taigi mi fu komoto na ini a libimakandra drape, fu di den no wani wan falsi profeiti na mindri den tru brada fu Krestes. Di mi weigri fu du dati, den taigi mi taki den o pai ala den kostu gi a famiri so taki wi ben kan gowe. Toku mi no ben degedege èn mi weigri fu gowe.

Na ini a waran pisi ten fu a yari 1953, mi go na  wan kongres na ini Asunción. Drape mi ben taki nanga Nathan Knorr, di ben de fu na edekantoro fu Yehovah Kotoigi na ini Brooklyn, New York. Fu di furu sma na ini a libimakandra fu den Mennosma no ben arki, meki a gi mi a deki-ati fu froisi go na a mamafoto èn fu wroko makandra nanga wan pikin grupu zendeling di ben e preiki drape.

Mi e poti a Kownukondre fu Gado na a fosi presi

Na a ten dati, sowan 35 Kotoigi nomo ben de na ini heri Paragwei. Mi taki nanga mi wefi fu a sani disi, èn aladi a no ben lobi a tori, toku a ben de klariklari fu froisi go na wan bigi foto. Na ini 1954, mi nanga Katerina wawan bow wan ston oso gi wisrefi, èn wi du dati na ini wi fri ten. Noiti wi ben misi konmakandra, èn ala satra nanga sonde wi ben taki nanga sma fu Bijbel.

Wán fu den grani di mi ben abi, na taki mi ben mag go makandra nanga a kring-opziener, noso na owruman di e go na difrenti gemeente. Te a ben go fisiti den libimakandra na ini Paragwei pe sma e taki Doisritongo, dan mi ben e vertaal gi en. A fosi leisi di mi vertaal wan lezing fu Spanyorotongo go na ini Doisritongo, a ben muilek srefisrefi gi mi, fu di mi no ben e taki Spanyorotongo so bun.

Na ini 1957, wi froisi go na Kanada fu di mi wefi ben kon siki. Baka dati, na ini 1963 wi froisi go na Amerkankondre. Awansi pe wi ben de, ala ten wi pruberi fu poti Kownukondre afersi na a fosi presi na ini wi libi (Mateyus 6:33). Mi de nanga tangi trutru taki Yehovah Gado gi mi na okasi fu leri den tru tori fu en Wortu, Bijbel, di mi ben de wan yonkuman ete. Den sani di mi leri fu Bijbel, yepi mi na difrenti fasi na ini mi libi.

A de wan bigi grani fu yepi trawan fu kon sabi den tumusi moi tru tori fu Bijbel, èn a sani dati gi mi furu prisiri. A sani di gi mi moro furu prisiri, na taki ala mi pikin nanga mi granpikin kisi wini fu Bijbel, sensi di den gebore. Den alamala e teki a rai di Brada Peters ben gi mi langa ten pasa: „Awansi san e pasa, noiti no frigiti fu du na oso-fu-oso preikiwroko.”

[Prenspari pisi na tapu bladzijde 22]

A sani di gi mi moro furu prisiri, na taki ala mi pikin nanga mi granpikin kisi wini fu Bijbel, sensi di den gebore

[Prenki na tapu bladzijde 20, 21]

Mi nanga Katerina, syatu bifo wi trow na ini 1950

[Prenki na tapu bladzijde 21]

Wi nanga a fosi pikin fu wi na fesisei fu wi oso na ini Paragwei, na ini 1952

[Prenki na tapu bladzijde 23]

Mi nanga mi heri famiri na ini a ten disi

[Sma di abi a reti fu a prenki]

Photo by Keith Trammel © 2000

[Sma di abi a reti fu a prenki na tapu bladzijde 19]

Photo by Keith Trammel © 2000