San Yesus ben leri sma fu hel?

Yesus ben taki: „Efu yu ai e meki yu sondu, diki en puru. A moro betre tak’ yu kon na ondro a tiri fu Gado nanga wan ai, dan tak’ den trowe yu nanga ala tu ai na ini hel. Drape den woron san e nyan den, noiti no e dede, èn a faya san e bron den noiti no e dede.”—MARKUS 9:47, 48, Nyun Testamenti.

Wan tra leisi, Yesus ben taki fu wan pisi ten te a ben o krutu sma, èn a ben o taigi den ogrisma: „Un kmoto na Mi fesi, bika a fluku fu Gado de na un tapu. Un go na ini a faya san Gado meki klari gi didibri nanga den takruyeye fu en! A faya di e bron fu têgo!” Yesus ben taigi den sma disi tu taki den o „go pe den o kisi strafu fu têgo”.—MATEYUS 25:41, 46, Nyun Testamenti.

TE YU ben o luku den tekst disi fu a fosi leisi, dan a kan gersi leki Yesus e leri sma fu helfaya. A no de fu taki dati Yesus no ben abi na prakseri fu taki sani di no e kruderi nanga Gado Wortu, di e taki krin: „Dem dede soema no sabi noti.”—Preikiman 9:5, Da Bijbel.

Ma san Yesus ben abi na prakseri di a ben taki dati wan sma ben o trowe go „na ini hel”? „A faya di e bron fu têgo”, di Yesus ben warskow sma fu en, na wan trutru faya noso wan agersi faya? Na sortu fasi den ogrisma „o kisi strafu fu têgo”? Meki wi go luku den aksi disi wan-fru-wan.

San Yesus ben abi na prakseri di a ben taki dati wan sma ben o trowe go „na ini hel”? A Griki wortu di vertaal nanga „hel” na ini Markus 9:47, na Geʹen·na. A wortu disi e kon fu a Hebrew wortu Geh Hin·nomʹ, di wani taki „Lagipresi fu Hinom”. A Lagipresi fu Hinom ben de leti na dorosei fu na owruten Yerusalem. Na ini a ten fu den kownu fu Israel, sma ben e tyari den pikin fu den leki ofrandi na a presi dati, èn a sani disi na wan tegu sani di Gado ben krutu. Gado ben taki dati a ben o gi dedestrafu na den sma di e du a sani disi, fu di dati abi fu du nanga falsi anbegi. Na a ten dati, a Lagipresi fu Hinom ben o kon de „da lagi-presi foe kiri”, pe „dem  dedeskin fu da pipel disi” ben o didon sondro taki sma beri den (Yeremia 7:30-34, Da Bijbel). Fu dati ede, Yehovah ben taki na fesi dati a Lagipresi fu Hinom no ben o de wan presi pe sma di de na libi ben o nyan pina, ma a ben o de wan presi pe den ben o trowe dedeskin.

Na ini a ten fu Yesus, den sma fu a foto Yerusalem ben e trowe doti na a Lagipresi fu Hinom. Den ben trowe a dedeskin fu kefalek ogriman drape, èn den ben meki wan faya bron doronomo so taki a doti nanga den dedeskin ben kan bron.

Di Yesus ben taki fu den woron di noiti no e dede èn a faya di no e dede, dan soleki fa a sori a ben taki fu Yesaya 66:24. Te a abi fu du nanga „dem dedeskin foe dem soema disi ben doe sondoe agensi [Gado]”, dan Yesaya e taki dati „dem woron no sa dede en dem faja no sa kiri” (Da  Bijbel). Yesus nanga den sma di ben arki en, ben sabi taki den wortu disi na ini Yesaya e sori san sma ben du nanga a dedeskin fu den sma di no warti fu beri.

Fu dati ede, Yesus gebroiki a Lagipresi fu Hinom, noso Gehena, fu agersi a dede pe sma no abi a howpu fu opo baka. Yesus tyari kon na krin taki na a sani disi a ben abi na prakseri di a ben taki dati Gado „kan meki a skin nanga sili go pori na ini hel [Grikitongo, Gehena]” (Mateyus 10:28, Nyun Testamenti). Gehena no abi fu du nanga a skin-ati di sma e kisi fu têgo, ma a e agersi têgo dede.

„A faya di e bron fu têgo”, di Yesus ben warskow sma fu en, na wan trutru faya noso wan agersi faya? Luku taki „a faya di e bron fu têgo”, di Yesus ben taki fu en soleki fa a skrifi na ini Mateyus 25:41, ben de gi „didibri nanga den takruyeye fu en”. Yu denki taki trutru faya kan bron yeye? Noso Yesus ben gebroiki a wortu „faya” na wan agersi fasi? A no de fu taki dati „den skapu” nanga „den bokoboko” di Yesus taki fu den na ini a srefi takimakandra dati, a no trutru skapu noso bokoboko. Den e prenki tu sortu grupu fu sma te a abi fu du nanga a fasi fa den ben o tyari densrefi (Mateyus 25:32, 33). A faya di e bron fu têgo, di Yesus ben taki fu en, e bron den ogrisma dorodoro na wan agersi fasi.

Na sortu fasi den ogrisma „o kisi strafu fu têgo”? Aladi furu bijbelvertaling e gebroiki a wortu „strafu” na ini Mateyus 25:46, toku a Griki wortu koʹla·sin wani taki „a luku di wan sma e luku efu wan bon e gro bun”, noso a koti di wan sma e koti den taki fu wan bon puru so taki a kan gro bun. Sobun, den sma di de leki skapu e kisi têgo libi, ma den sma di no abi berow èn di de leki bokoboko o kisi „strafu fu têgo”, noso den o koti den puru fu a libi.

 Fa yu e denki fu a tori?

Noiti Yesus leri sma taki den abi wan sili di no man dede. Ma nofo tron a ben leri sma taki wan opobaka de gi den dedewan (Lukas 14:13, 14; Yohanes 5:25-29; 11:25). Fu san ede Yesus ben o taki dati den dedewan ben o kisi wan opobaka efu a ben bribi taki a sili fu den no e dede?

Yesus no ben leri sma taki Gado ben o meki den ogrisma nyan pina fu têgo na wan ogri-ati fasi. Na presi fu dati, Yesus ben taki: „Gado lobi libisma sote, tak’ A gi En wan enkri Manpikin fu meki tak’ ala sma di e bribi ini En, no mus go lasi, ma fu den abi a libi fu têgo” (Yohanes 3:16, Nyun Testamenti). Fu san ede Yesus ben taki dati den sma di no ben e bribi na ini en, ben o dede? Efu a ben wani taki trutru dati den ben o libi fu têgo na ini wan hel pe den ben o bron, dan a no ben o taki dati dan?

A leri di e taki dati hel na wan presi pe sma e nyan pina, no teki puru fu Bijbel. Na presi fu dati, disi na wan leri fu a heiden bribi èn sma di e kari densrefi Kresten teki a leri disi abra. (Luku a faki  „Pe a leri fu hel komoto?”, na tapu bladzijde 6.) Gado no e meki sma nyan pina fu têgo na ini hel. Te yu kon sabi san na hel trutru, dan fa dati kan abi krakti tapu a fasi fa yu e denki fu Gado?

[Faki na tapu bladzijde 6]

 PE A LERI FU HEL KOMOTO?

A LERI DISI KOMOTO FU HEIDEN BRIBI: Den Egeptesma fu owruten ben bribi na ini helfaya. Wan buku fu a yari 1375 bifo Krestes, e taki fu den sma di den „o trowe go wantewante na ini den peti fu faya; èn . . . den no o lowe komoto fu drape, èn . . . den no o man komoto na ini a faya” (The Book Ȧm-Ṭuat). A Griki filosofiaman Plutarchus (di ben libi na ini a pisi ten fu a yari 46-120) ben skrifi disi fu a yeye kondre: „[Den] ben bari krei te den ben kisi hebi skin-ati, te den ben kisi syen, èn te den ben kisi kefalek hebi strafu.”

SMA FU A DYU BRIBI E TEKI A LERI DISI ABRA: A historia skrifiman Josephus (di ben libi na ini a pisi ten fu a yari 37-100) ben taki dati den Eseinasma, fu wan Dyu sekte, ben bribi taki „a sili fu sma no e dede èn den e tan na libi fu têgo”. A ben taki tu: „A sani disi de soleki fa den Grikisma e denki . . . Den e denki taki ala takru sili e go na wan dungru presi di e meki den kon frede, èn drape den e tan kisi strafu di noiti no e kaba.”

SMA DI E KARI DENSREFI KRESTEN E TEKI A LERI DISI ABRA: Na ini a di fu tu yarihondro, wan buku di no de wan pisi fu Bijbel, ben taki disi fu den ogrisma: „A faya di no e dede, sreka gi den.” A buku e taki tu: „Ezrael, na engel fu atibron, e tyari mansma nanga umasma kon di e bron afu kaba, èn a e trowe den go na ini wan presi fu dungru. Dati na a hel fu libisma. Drape wan yeye fu atibron e strafu den” (Apocalypse of Peter). Na a srefi pisi ten dati, a skrifiman Teofilus fu Antiokia ben taki san a Griki umaprofeiti Sibyl ben taki na fesi fu a strafu di den ogrisma ben o kisi: „Faya di e bron sa kon tapu yu èn fu têgo yu sa bron na ini faya.” Teofilus e taki dati den wortu disi „tru, den bun, den yoisti, èn den e tyari wini kon gi ala libisma”.

SMA FU FOSITEN GEBROIKI A LERI DISI FU DU OGRI NANGA TRAWAN: Furu sma sabi Maria I, na umakownu fu Ingrisikondre (di ben tiri fu a yari 1553-1558). Na umakownu disi di ben bron pikinmoro 300 Protestantsma na postu, ben taki: „A sili fu den sma di de teige den kerkileri, o bron fu têgo na ini hel baka te den dede. Fu bron den sma disi na grontapu na a moro bun sani di mi kan du, fu di mi e teki na eksempre fu Gado, di o puru en atibron na tapu den sma disi.”

SAN SMA E BRIBI NOW: Na ini den yari no so langa pasa, son kerki organisâsi kenki a leri fu hel. Fu eksempre, wan grupu fu sma di e luku den leri fu a kerki na ini Ingrisikondre, ben taki na ini 1995: „Hel a no wan presi fu têgo pina, ma hel na te wan sma e weigri fu du san Gado wani. Leki bakapisi fu dati, Gado e si so wan sma leki wan sma di no de moro.”

[Faki/​Prenki na tapu bladzijde 7]

SAN NA A SE FU FAYA?

Openbaring 20:10 e taki dati den o trowe Didibri go na ini „da zee foe faja”, èn a sa „pina dei nanga neti foe teego” (Da Bijbel na ini Sranantongo). Efu Didibri ben o pina fu têgo, dan Gado ben o abi fu hori en na libi, ma Bijbel e taki dati Yesus o ’figi hem poeroe’ (Hebrewsma 2:14, Da Bijbel). A se fu faya e agersi „a di fu tu dede” (Openbaring 21:8). Disi a no a fosi dede soleki fa Bijbel e taki, noso a dede di e kon leki bakapisi fu a sondu fu Adam fu di wan sma kan kisi wan opobaka fu a dede dati (1 Korentesma 15:21, 22). Fu di Bijbel no e taki dati sma ben o komoto na ini a se fu faya, meki a musu fu de so taki „a di fu tu dede” wani taki wan tra sortu dede. Iya, disi na wan dede pe sma no kan komoto na ini.

Na sortu fasi den sma na ini a se fu faya e pina fu têgo? Son leisi a wortu „pina” wani taki dati wan sma „no man du noti”. Wan leisi di Yesus yagi ogri yeye gowe, den ben bari: „Na kon Yu kon dyaso fu pina wi [noso fu poti wi na ini a olo san no abi gron pe wi no man du noti] fosi a ten doro?” (Mateyus 8:29; Lukas 8:30, 31; Nyun Testamenti) Sobun, ala den sma na ini a se fu faya sa „pina” fu di den no man du noti fu têgo, èn na so fasi den o kisi „a di fu tu dede”.