Go na content

Go na table of contents

San pasa nanga „den sipi fu Tarsis”?

San pasa nanga „den sipi fu Tarsis”?

San pasa nanga „den sipi fu Tarsis”?

„Den sipi fu Tarsis ben go abra den se fu du bisnis gi yu.” —ESEKIÈL 27:25, THE JERUSALEM BIBLE

DEN sipi fu Tarsis ben meki taki Kownu Salomo kon gudu. Den sma di ben meki den sipi disi, ben abi krakti tapu na alfabet fu den Grikisma nanga den Romesma te fu kaba. Boiti dati, den ben bow wan foto tu di ben nen Byblos. A wortu Bijbel komoto fu a nen dati.

Suma ben meki den sipi fu Tarsis, èn suma ben tyari den sipi disi? Fu san ede sma ben kari den sipi disi so? Fa den sani di ben pasa nanga den sipi disi èn nanga den sma di ben meki den, e sori taki Bijbel tru?

Tiriman fu a Mindrikondre Se

Den Funisiasma ben meki den sipi di sma ben kon sabi leki den sipi fu Tarsis. Den Funisiasma ben de bun sipiman kaba na a pisi ten fu a yari 1000 bifo Krestes. A kondre fu den ben de wan langa smara pisi fu a sesyoro, di de pikinmoro a srefi pisi kontren pe Libanon de now. Tra pipel ben abi den pisi kontren na a noordsei, na a owstusei, èn na a zuidsei. Na a westsei a bigi Mindrikondre Se ben de. Den Funisiasma ben fruwakti fu meki furu moni fu di den ben o du bisnis nanga den sma di ben libi lontu a se dati.

Safrisafri den Funisia sipiman ben du bun bisnis nanga den sipi fu den. Fu di den ben meki moro moni èn fu di den ben kon abi moro sabi fu sani, meki den ben meki moro bigi sipi di ben man go moro fara na se. Baka di den Funisiasma ben doro Siprus, Sardinia nanga den Balearen èilanti, den pasa na a sesyoro fu Noord Afrika èn den go na a westsei teleki den doro Spanyorokondre. (Luku a karta.)

Den Funisiasma ben meki sipi di ben langa 30 meter. Soleki fa a sori, dan sma ben kari den sipi disi di ben e go na se, „den sipi fu Tarsis” fu di den ben man waka sowan 4000 kilometer fu Funisia go na a zuidsei fu Spanyorokondre, pe Tarsis ben kan de. *

Den Funisiasma no ben wani tiri grontapu, ma den ben wani meki moni nomo na grontapu. Fu dati ede, den ben seti spesrutu presi pe den ben du bisnis. Na so fasi den bisnisman disi ben tron den tiriman fu a Mindrikondre Se.

Den ben go moro fara leki a Mindrikondre Se

Fu di den Funisiasma ben suku fu meki moro moni, meki den ben go tu na a Atlantis Se. Den ben go moro fara na a zuidsei sesyoro fu Spanyorokondre, teleki den doro na wan presi di nen Tartessus. Na a ten fu a yari 1100 bifo Krestes, den bow wan foto di den kari Gadir. A presi disi, di sma sabi now leki Cádiz na Spanyorokondre, ben kon de wan fu den fosi bigi foto na West Europa.

Den Funisiasma ben seri sowtu, win, drei fisi, sedre, pinabon, sani di meki fu gowtu nanga solfru, grasi sani, krosi pe den ben nai moi sani na tapu, fini linnen, nanga wan diri krosi di den ben meki kon redi na wan spesrutu fasi. Sortu gudu Spanyorokondre ben gi fu bai den sani di den Funisiasma ben seri?

Na ini a heri kontren fu a Mindrikondre Se, a zuidsei fu Spanyorokondre ben kon de a presi pe sma ben kan feni moro furu solfru nanga tra diri sani soleki isri. Te a abi fu du nanga Tirus, a moro prenspari lanpe fu den Funisiasma, dan a profeiti Esekièl taki: „Yu ben du bisnis nanga Spanyorokondre èn yu teki solfru, isri, tin, nanga loto leki paiman gi den furu gudu fu yu.”—Esekièl 27:12, Today’s English Version.

Den Funisiasma ben kon si taki bun furu solfru nanga tra sani soleki isri, ben de fu feni krosibei fu Guadalquivir-liba, di no de fara fu Cádiz. Te now ete den srefi sani dati de fu feni na ini a kontren dati di nen Río Tinto now. Sowan 3000 yari kaba sma e feni na ini den mijn disi sani soleki solfru, isri, nanga gowtu di bun srefisrefi.

Fu di den sipi fu den Funisiasma ben e du bun bisnis kaba nanga Spanyorokondre, meki a solfru fu Spanyorokondre ben kon de na ini anu fu den Funisiasma. Leki bakapisi fu dati, furu solfru ben kon na ini Funisia èn srefi na ini Israel, di ben de krosibei. Kownu Salomo fu Israel ben du bisnis nanga Kownu Hiram fu Funisia. Leki bakapisi fu dati, sma na ini a ten fu Salomo ben si solfru „leki wan soso sani”.—1 Kownu 10:21. *

Aladi den Funisiasma ben de bun bisnisman, toku den ben de ogri-ati sma. Soleki fa sma e taki, dan son leisi den Funisiasma ben e kori sma fu kon tapu a sipi. Te den sma ben kon na tapu a sipi fu luku den sani di den ben e seri, dan den Funisiasma ben e kisi den sma leki srafu. Baka wan pisi ten, den ben kori srefi den Israelsma, di ben du bisnis nanga den fosi, èn den ben seri den leki srafu. Fu dati ede, den Hebrew profeiti ben taki na fesi fu a pori fu Tirus, a foto fu den Funisiasma. Te fu kaba, Aleksander a Bigiwan ben meki den profeititori disi kon tru, na ini 332 bifo Krestes (Yoèl 3:6; Amos 1:9, 10). A pori disi ben tyari wan kaba kon na a bisnis nanga den tra sani di den Funisiasma ben du.

Den sani di den Funisiasma du tyari wini kon gi sma

Neleki fa a de nanga ala bun bisnisman, na so den Funisiasma ben skrifi den bisnis kruderi fu den. Den ben gebroiki wan alfabet di ben gersi a di fu a Hebrewtongo fu owruten. Tra pipel ben si taki na alfabet fu den Funisiasma ben de moro bun. Nanga wan tu pikinpikin sani di den ben kenki na a alfabet fu den Funisiasma, a Griki alfabet kon de. Sma ben gebroiki na alfabet disi fu meki na alfabet fu den Romesma. Na ini a ten disi furu tongo e gebroiki den letter fu na alfabet dati.

Boiti dati, a prenspari Funisia foto Byblos, ben kon de a presi fu pe papirus komoto, a sani di sma ben gebroiki fosi papira. Fu di sma ben skrifi sani na tapu papirus, meki taki te fu kaba sma bigin meki buku. Fu taki en leti, na ini furu tongo, a wortu Bijbel komoto fu a nen Byblos. Iya, den sani fu owruten di e taki fu den Funisiasma nanga den sipi fu den e sori wi moro krin taki Bijbel e taki fu sani di pasa trutru.

[Futuwortu]

^ paragraaf 8 Baka wan pisi ten, den wortu „sipi fu Tarsis” ben wani taki wan sortu sipi di ben man waka fara na se.

^ paragraaf 15 Salomo ’ben abi wan lo sipi di ben e tyari sani komoto fu Tarsis’. Den sipiman di ben e tyari den sipi dati ben e wroko makandra nanga den sipiman di ben e tyari den sipi fu Hiram. Den sipi ben komoto fu Eseon-Geiber èn den ben go du bisnis na a Redi Se èn tra presi di de moro fara.—1 Kownu 10:22.

[Karta na tapu bladzijde 27]

(Efu yu wani si pe den sani disi skrifi, luku a tijdschrift)

PRESI PE DEN FUNISIASMA BEN DU BISNIS

SPANYOROKONDRE

TARTESSUS

Guadalquivir-liba

Gadir

Korsika

Balearen-èilanti

Sardinia

Sisilia

Kreita

Siprus

Byblos

Tirus

MINDRIKONDRE SE

Eseon-Geiber

Redi Se

AFRIKA

[Prenki na tapu bladzijde 27]

Wan sensi fu a di fu dri nanga a di fu fo yarihondro bifo Krestes, pe wan Funisia sipi de na tapu

[Prenki na tapu bladzijde 27]

Den sani di tan abra fu wan Funisia foto, na ini Cádiz, na Spanyorokondre

[Sma di abi a reti fu a prenki na tapu bladzijde 26]

Museo Naval, Madrid

[Sma di abi a reti fu den prenki na tapu bladzijde 27]

Coin: Museo Arqueológico Municipal. Puerto de Sta. María, Cádiz; remains: Yacimiento Arqueológico de Doña Blanca, Pto. de Sta. María, Cádiz, España