Go na content

Go na table of contents

A moro kruka krutu di hori

A moro kruka krutu di hori

A moro kruka krutu di hori

FURU krutu-afersi fu owruten no de di so furu sma sabi leki a wan disi. Fo difrenti buku fu Bijbel, di sma e kari den Evangelietori, e taki finifini fa sma grabu Yesus Krestes, fa den krutu en, èn fa den kiri en. Fu san ede yu musu wani sabi moro fu a krutu-afersi disi? We, Yesus ben taigi den bakaman fu en fu memre a dede fu en. Fu di a dede fu en na wan prenspari sani, meki a krutu-afersi di ben hori leti bifo dati pasa, de prenspari tu. Boiti dati, wi musu sabi efu den sani di sma taki dati Yesus du, tru. Wi musu kon sabi moro fu a krutu-afersi dati tu, bika na ofrandi di Yesus tyari fu di a ben de klariklari fu gi en libi, de tumusi prenspari gi wi èn gi a tamara fu wi.​—Lukas 22:19; Yohanes 6:40.

Na a ten di Yesus ben kon na fesi krutu, Rome ben e tiri Palestina. Den Romesma ben gi den Dyu kerki fesiman pasi fu koti krutu gi den Dyu, soleki fa den eigi wet ben taki. Ma soleki fa a sori, dan den Dyu no ben abi a reti fu gi dedestrafu na ogriman. Sobun, na den Dyu kerki fesiman di ben de feanti fu Yesus, ben grabu en, ma na den Romesma ben kiri en. A preikiwroko fu Yesus ben meki den kerki fesiman fu a ten dati syen so te, taki den bosroiti taki Yesus musu dede. Ma toku den ben wani meki a gersi leki a dedestrafu di a kisi, ben kruderi nanga wet. A fasi fa den ben seti sani fu meki dati pasa, meki wan professor taki dati disi na „a moro bigi ogri di pasa oiti na ini wan krutu-afersi”. *

Sani no waka soleki fa wet ben taki

Sma ben kari a Wet di Moses gi den Israelsma, „a moro bun èn krin wet di de”. Ma na ini a ten fu Yesus, den rabbi di ben gwenti meki wet gi ala sani, ben poti wan lo tra wet boiti den wan fu Bijbel. Furu fu den wet disi ben skrifi bakaten na ini a Talmud. (Luku a faki  „Den Dyu wet na ini den fosi yarihondro” na tapu bladzijde 20.) A de so taki a krutu-afersi fu Yesus ben hori soleki fa den wet fu Bijbel nanga den tra wet ben taki?

A de so taki sma grabu Yesus fu di tu kotoigi taki sani di ben kruderi nanga makandra, èn di ben abi fu du nanga wan spesrutu ogri? Den ben o abi a reti fu grabu en efu sani ben waka na a fasi dati. Na ini Palestina fu a fosi yarihondro, wan Dyu di ben feni taki wan sma no ben hori ensrefi na wan wet, ben kan tyari a kragi fu en go na fesi krutu na a ten te krutu-afersi ben e hori. Den krutubangi no ben mag kon nanga wan kragi, ma a sani di den ben musu du na fu ondrosuku den kragi di sma ben tyari kon. Den wan-enkri sma di ben kan go kragi taki wan trawan du wan ogri, ben de den kotoigi. Efu tu noso moro kotoigi ben de di taki fu a srefi ogri èn efu den sani di den taki ben kruderi nanga makandra, dan a krutu ben kan bigin. Den sani di den kotoigi ben taki ben meki taki den grabu wan sma. Te wán kotoigi nomo ben taki, dan a krutu no ben kan hori (Deuteronomium 19:15). Ma na ini a tori fu Yesus den Dyu kerki fesiman ben suku wan „bun fasi” nomo fu puru en na pasi. Den ben grabu en di den feni „wan bun okasi” èn dati pasa na neti, di „furu sma no ben de”.​—Lukas 22:2, 5, 6, 53.

Na a ten di sma ben grabu Yesus, nowan sma ben kon fu taki dati a du wan ogri. Den priester nanga a Sanhedrin, a hei krutubangi fu den Dyu, bigin suku kotoigi baka di den grabu en (Mateyus 26:59). Den no ben man feni tu kotoigi di ben taki sani di ben kruderi nanga makandra. Ma a no a krutubangi ben abi a wroko fu suku kotoigi. „Fu krutu wan man, spesrutu te a abi fu du nanga dedestrafu, sondro fu taki krin na fesi fu sortu ogri den o krutu en, na wan sani di no kan kwetikweti”, na so na afkati èn skrifiman A. Taylor Innes taki.

A grupu sma di ben grabu Yesus, tyari en go na a oso fu Anas, di ben de Granpriester fosi. Na so Anas bigin poti aksi gi Yesus (Lukas 22:54; Yohanes 18:12, 13). Di Anas du dati, dan a no ben hori ensrefi na a wet di ben taki dati wan krutu-afersi pe wan sma ben kan kisi dedestrafu, no ben mag hori na neti, ma na deiten. Boiti dati, wan krutu-afersi no ben musu hori kibrikibri, ma a ben musu hori na so wan fasi, taki trawan ben kan go. Fu di Yesus ben sabi taki Anas no ben abi a reti fu poti aksi gi en, meki a piki: „Fu san ede unu e poti aksi gi mi? Aksi den sma di yere san mi taigi den. Iya, den sabi san mi taki” (Yohanes 18:21). Anas no ben musu poti aksi gi a sma di den tyari kon na fesi krutu, ma a ben musu poti aksi gi den kotoigi. A sani di Yesus taki ben kan meki wan reti-ati krutuman hori ensrefi na a fasi fa sani musu waka na ini wan krutu-afersi. Ma Anas no ben broko en ede fu krutu sani na wan reti fasi.

A sani di Yesus taki meki taki wan skowtu naki en. Dati no ben de a wan-enkri ogri sani di sma du nanga en a neti dati (Lukas 22:63; Yohanes 18:22). A wet di skrifi na ini a Bijbel buku Numeri kapitel 35 èn di abi fu du nanga den loweman foto, ben taki dati wan sma di ben musu go na fesi krutu, ben musu kisi kibri. Sma no ben mag du en ogri teleki a krutubosroiti ben teki di sori taki a du na ogri. Yesus ben musu kisi a kibri dati tu.

Den sma di ben grabu Yesus, tyari en go na a oso fu a Granpriester Kayafas, pe a krutu ben hori go doro na neti aladi dati ben de teige wet (Lukas 22:54; Yohanes 18:24). Drape den priester no hori densrefi na nowan fu den wet di ben abi fu du nanga krutu-afersi. Den priester ben „suku kotoigi fu fruteri lei fu Yesus, so taki den ben kan kiri en”, ma den no ben man feni tu kotoigi di ben taki sani di ben kruderi nanga makandra èn nanga den sani di Yesus ben taki (Mateyus 26:59; Markus 14:56-59). Sobun, a granpriester pruberi fu meki Yesus taki wan sani di ben o sori taki a du wan ogri. „Yu no e piki dan?”, na so a aksi. „San yu abi fu taki fu den sani di den e taki fu yu?” (Markus 14:60) A sani disi no ben mag kwetikweti. „A ben de teige a wet fu poti aksi gi a sma di den ben tyari na fesi krutu, soso fu feni wan fowtu fu man strafu en gi san a taki”, na so Innes, di wi ben kari kaba, taki.

Te fu kaba den sma dati gebroiki wan sani di Yesus taki, fu teki wan bosroiti. Den ben aksi en: „Na yu na Krestes, a Manpikin fu a Blesiwan?” Dan Yesus taki: „Iya, na mi; unu o si a Manpikin fu libisma e sidon na a reti-anusei fu a maktiwan èn unu o si en e kon na tapu den wolku fu hemel.” Den priester ben feni taki Yesus ben taki ogri fu Gado èn „den alamala ben taki dati a musu dede”.​—Markus 14:61-64. *

Soleki fa a Wet di Gado ben gi Moses ben taki, dan krutu-afersi ben musu hori na publiki (Deuteronomium 16:18; Rut 4:1). Ma a krutu-afersi disi ben hori kibrikibri. Nowan sma ben pruberi fu opo taki gi Yesus èn nowan sma ben kisi primisi fu du dati tu. Di Yesus taki dati en na a Mesias, dan nowan sma ondrosuku efu dati ben de so trutru. Yesus no kisi na okasi fu meki kotoigi opo taki gi en. Sani no ben waka na wan orga fasi èn wan sma no ben teri omeni fu den krutuman taki dati Yesus ben du ogri noso omeni ben taki dati a no du noti.

Den tyari en go na fesi Pilatus

Soleki fa a sori den Dyu no ben abi a reti fu kiri Yesus. Fu dati ede den tyari en go na Pontius Pilatus, a Rome tiriman. A fosi aksi di Pilatus poti gi den ben de: „Sortu ogri unu taki a man disi du?” Fu di den Dyu ben sabi taki a lei di den ben lei taki Yesus taki ogri fu Gado, no ben wani taki noti gi Pilatus, meki den pruberi fu meki a krutu Yesus sondro fu ondrosuku a tori. „Efu a man disi no ben de wan ogriman, dan wi no ben o tyari en kon na yu”, na so den taki (Yohanes 18:29, 30). Pilatus no ben feni a reide dati bun èn na so den Dyu ben musu kon nanga wan tra sani teige Yesus. Den ben taki: „Wi feni taki a man disi e sutu faya gi a pipel fu wi, èn a e taigi den fu no pai Caesar belasting moni; a e taki tu dati en na Krestes, wan kownu” (Lukas 23:2). Den no ben feni moro taki Yesus taki ogri fu Gado, ma na wan triki fasi den drai a tori fu di den taki dati a ben de teige a tirimakti.

Di den ben taki dati Yesus ben taigi sma fu „no pai Caesar belasting moni”, dan den ben sabi taki dati ben de wan lei. Yesus ben leri sma taki den musu pai belasting moni (Mateyus 22:15-22). Te a abi fu du nanga a kragi taki Yesus ben meki ensrefi tron kownu, dan Pilatus si wantewante taki a man di ben tanapu na en fesi, no ben o du ogri teige a Rome tirimakti. Fu dati ede a taki: „Mi no feni nowan fowtu na en” (Yohanes 18:38). Na ini a heri krutu Pilatus tan taki a sani disi.

Pilatus ben pruberi fosi fu lusu Yesus fu di a ben wani meki a kisi wini fu a seti taki wan strafuman ben kan lusu na a Paskafesa. Ma te fu kaba Pilatus lusu Barabas, di ben opo ensrefi teige den tiriman èn di ben de wan kiriman.​—Lukas 23:18, 19; Yohanes 18:39, 40.

A Rome tiriman disi pruberi fu du wan tra sani fu lusu Yesus. A ben wani du wan sani di ben kan meki den Dyu de tevrede sondro fu kiri Yesus. A meki sma fon Yesus, den weri wan purper krosi gi en, den brei wan kownu-ati fu maka, den naki en èn den spotu en. A taki baka dati Yesus no du nowan ogri. A ben de neleki Pilatus ben taki: ’Un priester, a sani disi no sari gi unu?’ Kande a ben howpu taki te den ben o si fa den Romesma ben fon a man disi, dan dati ben o nofo gi den man disi di ben wani du ogri nomonomo nanga Yesus, noso a ben o meki den kisi sari-ati (Lukas 23:22). Ma dati no pasa.

„Pilatus ben tan suku wan fasi fu lusu [Yesus]. Ma den Dyu bari taki: ’Efu yu lusu a man disi, dan yu a no wan mati fu Caesar. Ibri sma di e meki ensrefi tron kownu, e taki teige Caesar’” (Yohanes 19:12). A Caesar fu a ten dati ben de Tiberius. A ben de wan tiriman di ben gwenti kiri iniwan sma te a ben denki taki a sma dati ben de teige a tirimakti, srefi efu a ben de wan heihei man. Pilatus ben meki den Dyu atibron kaba, èn fu dati ede a ben luku bun fu no meki sani kon moro ogri èn a no ben wani srefisrefi dati den taki dati a no e horibaka gi a tirimakti. A sani di na ipi sma bari, ben de fu tapu skreki gi Pilatus èn a ben frede taki wan sani ben o pasa nanga en efu a no ben du san den taki. A brokokindi èn a meki sma spikri Yesus na wan postu aladi a no ben du noti.​—Yohanes 19:16.

San sma taki fu a fasi fa sani waka

Furu sma di sabi fa krutu-afersi musu waka, ben ondrosuku san den Evangelietori e taki fu a krutu-afersi fu Yesus. Den kon si taki sani no waka na wan reti fasi. Wan afkati skrifi: „Den ben hori a krutu fu mindrineti te go miti mamanten èn baka dati den teki wan bosroiti. A fasi fa sani waka ben de teige den Hebrew wet, èn sosrefi teige den gronprakseri di abi fu du nanga a fasi fa wan krutu-afersi musu hori.” Wan professor di sabi wet, e taki: „A heri krutu-afersi ben hori na so wan kruka fasi, taki yu kan taki dati na den memre fu a krutubangi kiri Yesus.”

Yesus no ben du noti. Toku a ben sabi taki a ben musu dede fu frulusu libisma di e gi yesi na Gado (Mateyus 20:28). A ben wani taki sani waka na wan reti fasi. Fu dati ede a ben de klariklari fu meki sma handri na so wan kruka fasi nanga en. Noiti ete sma du so wan ogri sani nanga wan trawan. Yesus du a sani disi gi sondu sma leki wi. Noiti wi musu frigiti a sani disi.

[Futuwortu]

^ paragraaf 3 Na wan syen taki den kerki fu Krestenhèit e gebroiki den Evangelietori di e taki fu a dede fu Yesus, fu meki sma teige den Dyu. Ma den Evangelie skrifiman di ben de Dyu tu, no ben abi a sani dati na prakseri di den ben skrifi den buku dati.

^ paragraaf 11 Te wan sma ben gebroiki a nen fu Gado na wan fasi di no fiti, noso te a ben taki dati a ben abi a krakti noso a makti di de fu Gado wawan, dan den ben krutu a sma dati fu di a taki ogri fu Gado. Den sma di ben tyari Yesus go na fesi krutu, no ben man gi nowan buweisi taki a ben du so wan sani.

[Faki/​Prenki na tapu bladzijde 20]

 Den Dyu wet na ini den fosi yarihondro

Den Dyu wet di sma bigin skrifi na ini den fosi yarihondro èn di ben de fu owruten, ben abi den wet disi na ini:

▪ Na ini wan krutu pe wan sma ben kan kisi dedestrafu, den ben arki den sani fosi di ben kan sori taki a sma no du ogri

▪ Den krutuman ben musu du ala san den man fu yepi a sma di ben musu kon na fesi krutu

▪ Krutuman ben man opo taki gi a sma di ben musu kon na fesi krutu, ma den no ben kan taki teige en

▪ Kotoigi ben kisi a warskow fu no frigiti o seryusu a frantwortu fu den ben de

▪ Den ben poti aksi gi ibriwan fu den kotoigi aparti sondro taki tra kotoigi ben de drape

▪ Den sani di den kotoigi ben taki ben musu kruderi nanga makandra te a abi fu du nanga prenspari sani soleki a dei, a presi, nanga a yuru di a sani pasa

▪ Wan krutu pe wan sma ben kan kisi dedestrafu, ben musu bigin èn kaba na deiten

▪ So wan krutu no ben mag hori tapu a neti bifo wan Sabatdei noso wan fesa

▪ A krutu disi ben kan bigin èn kaba tapu a srefi dei efu den ben bosroiti taki a sma di kon na fesi krutu no kisi strafu. Efu den ben bosroiti taki a sma ben du na ogri èn a ben musu kisi dedestrafu, dan soso tapu a tra dei den ben kan meki dati bekènti èn den ben kan kiri a sma

▪ Na wan krutu pe wan sma ben kan kisi dedestrafu, 23 sma noso moro ben musu de

▪ Bigin nanga a moro yonguwan, ibriwan fu den krutuman ben musu poti den sten efu den feni taki a sma du wan ogri noso efu den feni taki a no du noti. Den leriman fu wet ben skrifi den sani dati

▪ Fu sorgu taki wan sma kisi fri, dan a grupu krutuman di ben wani dati ben musu abi wán krutuman moro leki a tra grupu. Fu sorgu taki wan sma kisi strafu, dan a grupu krutuman di ben wani dati ben musu abi tu krutuman moro leki a tra grupu. Te a grupu dati ben abi soso wán krutuman moro leki a tra grupu, dan ete tu krutuman ben kon na ini a krutu-afersi. Den ben tan poti moro krutuman teleki den teki wan bosroiti

▪ Te den krutuman ben bosroiti taki wan sma ben musu kisi strafu, dan awinsi wán krutuman ben musu opo taki gi a sma, noso a bosroiti dati no ben teri. Te wan krutu ben hori pe ala den krutuman ben bosroiti taki a sma musu kisi strafu, dan dati ben sori taki den krutuman ben „span anu makandra teige a sma”

Den kruka sani na ini a krutu fu Yesus

▪ Na a krutu fu Yesus nowan sma noso kotoigi ben opo taki gi en

▪ Nowan fu den krutuman ben suku fu yepi Yesus, fu di den ben de en feanti

▪ Den priester ben suku falsi kotoigi so taki den ben kan gi Yesus dedestrafu

▪ A krutu ben hori na neti aladi den portu ben tapu

▪ A krutu ben bigin èn a ben kaba tapu a srefi dei èn dati ben de na a neti bifo wan fesa

▪ Fosi den grabu Yesus, den no ben taki sortu ogri den ben feni taki a du

▪ Di Yesus taki dati en na a Mesias, dan den ben feni taki a „taki ogri fu Gado”, ma den no ben ondrosuku a tori

▪ Den ben taki wan heri tra sani di den tyari a tori go na fesi Pilatus

▪ Den sani di den taki fu Yesus no ben tru

▪ Pilatus no ben feni taki Yesus du wan ogri, ma toku a meki sma kiri en

[Faki na tapu bladzijde 22]

Kotoigi di ben abi brudu-paiman

Te sma ben musu kotoigi na ini wan krutu-afersi pe wan sma ben kan kisi dedestrafu, dan den Dyu krutubangi ben gi den kotoigi wan warskow fosi den ben kon nanga den buweisi fu den. A warskow ben abi fu du nanga a libi fu wan sma èn a ben taki:

„Kande yu wani gi kotoigi fu san yusrefi e denki fu a tori, fu san yu yere fu wan sma noso fu wan tra kotoigi. Noso yu kan denki taki yu yere a tori fu wan sma di yu kan frutrow. Noso kande yu no sabi taki na a kaba wi o poti aksi gi yu fu ondrosuku efu den sani di yu taki, tru. Yu musu hori na prakseri taki den wet na ini wan krutu-afersi di abi fu du nanga gron noso tra sani di sma abi, e difrenti fu den wet na ini wan krutu-afersi pe wan sma kan kisi dedestrafu. Na ini wan krutu-afersi di abi fu du nanga gron noso tra sani di sma abi, wan sma e pai moni èn a tori seti. Te wan kotoigi lei na ini wan krutu-afersi pe wan sma kisi dedestrafu, dan a kotoigi dati abi brudu-paiman fu ala ten, fu di a kiri a sma sondro taki a du wan sani. Boiti dati a abi brudu-paiman tu fu den pikin nanga bakapikin di ben kan kon ete.”​—A Talmud fu Babilon, Sanhedrin, 37a.

Efu a sma di ben musu kon na fesi krutu ben kisi dedestrafu, dan na den kotoigi ben musu kiri en.​—Lefitikus 24:14; Deuteronomium 17:6, 7.