Go na content

Go na table of contents

Yu ben sabi a sani disi?

Yu ben sabi a sani disi?

Yu ben sabi a sani disi?

Fa den nen na tapu owruten stampu e kruderi nanga den nen na ini Bijbel?

Te sma na ini owruten ben meki prenspari dokumenti, dan den ben lolo den dokumenti èn tai den nanga wan titei. Baka dati den ben poti wan nati pisi kleidoti na tapu a kundu pe a titei ben tai èn den ben poti wan stampu na tapu en. Den ben poti a stampu fu sori taki sma ben poti den nen na a dokumenti, fu sori taki kotoigi ben de, èn fu sori taki den dokumenti no ben falsi.

Son leisi den ben e gebroiki spesrutu linga fu poti den stampu èn sma ben e si den linga dati leki prenspari sani (Genesis 38:18; Ester 8:8; Yeremia 32:44). Nofo tron, a stampu ben abi a nen fu a sma di abi en, a ben sori sortu posisi a abi, èn a ben sori a nen fu en papa.

Ondrosukuman ben feni hondrohondro owruten stampu, di sma sabi leki bullae. Sonwan fu den stampu disi abi nen fu sma di kari na ini Bijbel. Fu eksempre, sabiman di e ondrosuku owruten sani feni stampu èn den e bribi taki den stampu disi ben de fu tu kownu fu Yudea. Na tapu wan fu den skrifi: „Disi na fu Akas [manpikin fu] Yehotam [Yotam], Kownu fu Yuda.” Na tapu wan trawan skrifi: „Disi na fu Heskia [manpikin fu] Akas, Kownu fu Yuda” (2 Kownu 16:1, 20). Akas nanga Heskia ben e tiri na a di fu aiti yarihondro bifo Krestes.

Sabiman ondrosuku tra stampu èn den e bribi taki den stampu disi ben de fu sma di kari na ini Bijbel. Wan tu fu den ben de fu sma di Yeremia ben kari na ini den pisi di a skrifi. Sma soleki Baruk (a sekretarsi fu Yeremia), Gemaria („manpikin fu Safan”), Yerameyel (’Kownu en manpikin’), Yukal („manpikin fu Selemia”), nanga Seraya (a brada fu Baruk).​—Yeremia 32:12; 36:4, 10, 26; 38:1; 51:59.

Fa Bijbel e kari den difrenti pisi fu a dei?

▪ Den Hebrew Buku fu Bijbel e gebroiki wortu soleki „mamanten”, „brekten”, „deiten” nanga „mofoneti” (Genesis 24:11; Deuteronomium 28:29; 1 Kownu 18:26). Den Hebrewsma ben prati a neti na ini dri pisi di ben de fo yuru langa. Ma bakaten, den prati a neti na ini fo pisi soleki fa den Grikisma nanga den Romesma ben du dati. Soleki fa a sori, dan Yesus ben abi a sani disi na prakseri di a ben taki: „Fu dati ede, tan na ai, bika unu no sabi o ten a masra fu na oso o kon, efu a o kon na neti, lati neti, mindrineti, noso musudei” (Markus 13:35). A fosi pisi di den ben kari „neti”, ben de fu sondongo te go miti neigi yuru na neti. A di fu tu pisi ben de fu neigi yuru na neti te go miti mindrineti èn a di fu dri pisi, noso „mindrineti”, ben de fu mindrineti te go miti dri yuru mamanten. A lasti pisi, noso „musudei”, ben de fu dri yuru mamanten te son opo. A ben de „musudei” di Yesus ben waka na tapu a Se fu Galilea.​—Mateyus 14:23-26.

Na ini den Kresten Griki Buku fu Bijbel, den ben prati a ten fu son opo te go miti sondongo na ini twarfu pisi èn wán fu den pisi dati den ben kari wan „yuru” (Yohanes 11:9). Na ini Israel, a yuru te son e opo èn te a e dongo, e kenki na ini den difrenti pisi ten fu a yari. Dati meki te wan sani ben pasa, dan sma no ben e taki finifini o lati a sani dati pasa. Den ben taki nomo na sortu pisi ten fu a dei a sani ben pasa, fu eksempre: „Na wan ten fu twarfu yuru bakadina.”​—Tori fu den Apostel 10:9.

[Prenki na tapu bladzijde 15]

Stampu fu kleidoti nanga den nen Heskia nanga Akas (fesisei) èn kande Baruk (bakasei)

[Sma di abi a reti fu a prenki]

Back: Courtesy of Israel Museum, Jerusalem

Front: www.BibleLandPictures.com/​Alamy

[Prenki na tapu bladzijde 15]

Wan sani fu marki a ten nanga yepi fu a son, na a ten fu den Romesma (27 bifo Krestes—a yari 476)

[Sma di abi a reti fu a prenki]

© Gerard Degeorge/​The Bridgeman Art Library International