Go na content

Go na table of contents

Kloru nanga krosi na ini Bijbel ten

Kloru nanga krosi na ini Bijbel ten

Kloru nanga krosi na ini Bijbel ten

NA FURU presi na ini Bijbel wi kan leisi fu den modo fu den sma di ben e libi hondrohondro yari pasa, fu den kloru fu den krosi, èn fu den sani di den ben e gebroiki fu meki krosi.

A no de fu taki dati Bijbel a no wan buku di e taki spesrutu fu modo. Ma fu di Bijbel e taki finifini fu den sortu tori dati, meki wi kan si moro makriki na wi fesi fa sani ben de.

Fu eksempre, Bijbel e taki dati Adam nanga Eva ben suku fu meki krosi gi densrefi. Den nai wiwiri fu wan figabon kon na wán fu di den ben wani tapu den syenpresi. Ma bakaten, Gado gi den „langa krosi fu metibuba”, fu di den krosi disi ben e tan moro langa.​—Genesis 3:7, 21.

Eksodes kapitel 28 nanga 39 e taki finifini tu fu den krosi di a granpriester fu a pipel fu Israel ben weri. Dati na linnen ondrokrosi, wan langa weti krosi, wan berebanti, wan blaw dyakti sondro mow, wan fesikoki pe moimoi sani ben brei na ini, sosrefi a borsusaka, nanga wan tai-ede di abi wan brenki pisi gowtu na fesisei fu en. Te wi e leisi fa sma gebroiki someni diri sani fu meki den krosi disi, dan dati e yepi wi kaba fu kon frustan fa den ben moi.​—Eksodes 39:1-5, 22-29.

Den krosi fu a profeiti Elia ben meki na so wan fasi taki te sma ben e taki fu a man di ben e weri den krosi dati, dan a ben de krin wantewante fu suma den ben e taki. Bijbel e taki: „A man ben weri wan krosi fu metibuba di abi wiwiri ete. A ben weri wan leribuba na en mindribere tu.” Hondrohondro yari baka dati, son sma ben e denki taki Yohanes a Dopuman ben de Elia. Kande na fu di a ben e weri den srefi sortu krosi dati.​—2 Kownu 1:8; Mateyus 3:4; Yohanes 1:21.

Krosi nanga kloru Bijbel e taki furu leisi fu sani di sma ben e gebroiki fu meki krosi, fu kloru, fu sani di sma ben e gebroiki fu ferfi krosi, fu a brei di sma ben e brei titei fu meki krosi, èn fu a nai di sma ben e nai krosi. * Den krosi di Bijbel e taki moro furu fu den, ben meki fu a wiwiri fu skapu di sma ben e kweki, èn fu a linnen di den ben meki fu vlas-bon. Bijbel e kari Abel „wan skapuman” (Genesis 4:2). Bijbel no e taki efu Abel ben e kweki skapu gi a wiwiri fu den. A fosi leisi te Bijbel e taki fu fini linnen-krosi, dan dati abi fu du nanga den krosi di Farao ben meki Yosef weri, na ini a di fu 18 yarihondro fosi Krestes (Genesis 41:42). Bijbel no e taki efu den Dyu ben e gebroiki katun fu meki krosi, ma sensi ten sma fu den kondre na a Mindri-owstusei ben gwenti gebroiki katun kaba.

Sma ben man meki fini titei fu vlas-tiki èn fu skapu-wiwiri, èn den ben e drai den titei disi kon na wán fu meki den so deki leki den ben wani. Baka dati, den ben e brei krosi fu den titei disi. Sma ben e ferfi a titei nanga den krosi di den ben brei, na ini furu difrenti kloru. Baka dati, den ben e koti a krosi fu meki sani di sma ben kan weri. Nofo tron, sma ben gebroiki difrenti kloru titei fu nai moimoi sani na tapu den krosi, èn na so den krosi ben e kon moro moi èn moro diri.​—Krutuman 5:30.

Bijbel e taki furu leisi tu fu blaw, paars, nanga redi ferfi di sma ben e gebroiki fu ferfi krosi. Gado ben taigi den Israelsma fu poti „wan blaw titei tapusei fu den franya fu den krosi”, fu memre den na a spesrutu grani di den ben abi fu de a pipel fu a Gado fu den, Yehovah (Numeri 15:38-40). Den Hebrew wortu tekhelet, wan sortu blaw, nanga argaman, di sma gwenti vertaal nanga „paars”, na kloru di den krosi fu a granpriester nanga tra moimoi sani na ini a tabernakel nanga a tempel ben abi.

Den krosi fu a tabernakel nanga a tempel A tabernakel na ini a gran sabana ben de a presi pe ala den Israelsma ben e go fu anbegi Gado. Bakaten, den ben e go anbegi na a tempel na ini Yerusalem. Sobun, wi kan frustan fu san ede Bijbel e taki finifini fa den ben musu sreka a tabernakel nanga a tempel fu Salomo, èn sortu krosi den ben musu gebroiki fu moi den presi disi. Boiti taki Bijbel e sori sortu krosi nanga kloru sma ben gebroiki gi a tabernakel, a e taki finifini tu fa sma ben musu brei den krosi dati, sortu kloru den ben musu abi, fa den ben musu nai den, èn sortu moimoi sani den ben musu nai na den tapu.

Besaleyel nanga Oholiab ben abi a koni fu meki moimoi sani, èn makandra nanga tra man nanga uma den kisi a prenspari wroko fu meki wan konmakandra-tenti fu anbegi Yehovah. Gado tiri den so taki den ben man du a wroko disi soifri soleki fa a ben wani (Eksodes 35:30-35). Na ini kapitel 26 fu Eksodes, wi kan leisi finifini sortu sani sma ben musu gebroiki fu meki ala den pisi fu a tabernakel. Fu eksempre, den bun bigi tentikrosi di ben abi moi kloru, ben brei fu „fini linnen-titei, blaw titei, skapu-wiwiri di ferfi kon redi, nanga redi titei”. A kan taki a pipel ben tyari furu fu den sani disi komoto na Egepte na a ten di den ben e komoto na ini katibo drape. Den ben wroko finifini na a hebi garden di ben abi moi kloru èn pe prenki fu kerub-engel ben nai na tapu. A garden disi ben e prati „a Santa Presi fu a Moro Santa Presi”, na ini a tabernakel (Eksodes 26:1, 31-33). Bakaten di Kownu Salomo bow a tempel na ini Yerusalem, dan den sma di ben musu meki den krosi gi a tempel ben kisi fu yere finifini tu fa den ben musu du a wroko.​—2 Kroniki 2:1, 7.

Den finifini tori di skrifi na ini Bijbel e sori taki den Hebrewsma fu owruten ben sabi heri bun fa fu gebroiki den sani di den ben abi fu meki moi krosi. Wi e si taki den no ben de sma di ben e weri krosi di no moi, ma taki den ben de wan pipel di ben lobi weri difrenti sortu modo. Gi ibri okasi den ben abi krosi di fiti, èn o moro na osofamiri ben gudu, o moro den ben kan meki modo.

Bijbel e sori taki den Israelsma ben kisi wan bun kondre, „wan kondre di lai merki nanga oni” (Eksodes 3:8; Deuteronomium 26:9, 15). Te den ben e tan na ini a tru anbegi fu Yehovah, dan a ben e blesi den. A libi ben switi èn a pipel ben de koloku fu di den no ben mankeri noti. Fu eksempre, Bijbel e taki: „Nowan sma fu Yuda nanga Israel ben frede taki ogri ben o miti en. Solanga [Kownu] Salomo ben de na libi, ibriwan sma di ben e libi na mindri Dan nanga Berseiba ben man sidon na ondro en eigi droifibon èn na ondro en eigi figabon.”​—1 Kownu 4:25.

[Futuwortu]

^ paragraaf 7 Fu kon sabi moro fu a tori disi, luku den faki na ini na artikel disi.

[Faki/​Prenki na tapu bladzijde 26, 27]

Skapu-wiwiri nanga linnen

Na ini Bijbel ten, sma ben e kweki skapu moro furu gi a merki èn gi a wiwiri fu den. A wiwiri fu wan tu skapu nomo ben nofo kaba fu meki krosi gi a heri osofamiri fu wan skapuman. Efu a skapuman ben e kweki furu skapu, dan a ben kan seri a skapu-wiwiri di a no ben abi fanowdu gi den sma di ben e brei krosi. Son foto nanga dorpu ben abi grupu sma di ben e wroko makandra fu brei krosi. Langa ten kaba a koti di sma ben e koti skapu-wiwiri, ben de wan wroko di den ben e du ibri yari.​—Genesis 31:19; 38:13; 1 Samuel 25:4, 11.

Furu sma ben e gebroiki linnen fu meki krosi èn den ben e meki dati nanga den finifini titei fu vlas-bon (Eksodes 9:31). Te a vlas-bon ben kon bigi kaba, dan den ben e koti den tiki fu en èn den ben e poti den fu drei na ini a son. Baka dati, den ben e poti den na ini watra fu meki den udu-udu pisi kon safu. Te den ben drei den tiki baka, den ben e naki den plata teleki den tron fini titei. Den ben e puru den bun titei fu drai den kon tron titei di den ben kan gebroiki fu brei krosi. Kownu nanga tra heihei sma ben lobi weri krosi di ben meki fu linnen.

[Prenki]

Tiki fu a vlas-bon di poti fu drei, fosi den nati den

[Prenki na tapu bladzijde 27]

A fasi fa sma ben e meki titei

Wan fini pisi titei nomo soleki fu wan vlas-tiki, fu skapu-wiwiri, noso fu krabita-wiwiri, swaki tumusi èn a syatu tumusi fu du wan sani nanga en. Dati meki sma ben e drai den kon na wán fu meki titei di deki èn di langa soleki fa den ben wani. Bijbel e taki dati wan ’bun wefi e langa en anu go na den lolo nanga titei èn nanga en eigi anu a grabu a wrokosani hori fu meki titei’ (Odo 31:10, 19). Dyaso Bijbel e taki fu a fasi fa sma e meki titei nanga yepi fu tu wrokosani.

Na ini a wán anu, na uma e hori wan tiki pe skapu-wiwiri, noso wan tra sani lolo na en. A e lolo a wiwiri na so wan fasi taki a man lusu makriki. Nanga en tra anu a e hari pikinso fu a skapu-wiwiri drai kon tron wan titei di a e fasi na wan aka na a edesei fu a tra tiki. A tra sei fu a tiki disi abi wan plata lontu sani di hebi pikinso èn di e meki a tiki drai lontu. Na uma e meki a tiki dati anga go na ondrosei, dan a e drai en. Na so fasi na uma kan meki a titei so deki leki a wani. A titei di a meki e lolo ensrefi na a tiki di e drai lontu. Na so na uma e go doro, teleki ala a wiwiri di a ben poti na a tra tiki tron wán langa titei di a kan ferfi noso di a kan gebroiki fu brei wan krosi.

[Faki/​Prenki na tapu bladzijde 28, 29]

A fasi fa sma ben e ferfi krosi

Baka te den sma ben kaba meki titei nanga skapu-wiwiri èn den ben krin den, dan den ben e ferfi den titei dati noso den krosi di den ben brei, nanga a kloru di den ben wani. Fu kan kisi wan moi dungru kloru, den ben abi fu sungu a sani go na ini a ferfi wan tu leisi. Fu di a ferfi ben diri, meki te den ben kaba ferfi krosi, den ben e kwinsi a ferfi puru di ben furu tumusi, fu gebroiki en baka. Baka dati, den ben e poti a titei noso a krosi na wan presi fu drei.

Fu di tra fasi no ben de fu meki ferfi, meki den sma fu owruten bigin meki ala sortu kloru ferfi di yu no ben man wasi puru. Den ben e meki den fu sani soleki insekt, bromki, nanga bon. Na so den ben e meki wan sortu geri kloru nanga den wiwiri fu amandrabon èn granaki-apra buba di den ben mara kon fini. Nanga a buba fu a granaki-aprabon den ben e meki blaka ferfi. Redi ferfi, den ben meki nanga a rutu fu wan pikin bon noso nanga wan sortu insekt. Blaw ferfi, den ben e meki nanga wan sortu blaw bromki. Den ben e gebroiki den skropu fu difrenti sortu se pakro tu fu meki difrenti sortu paars, blaw, nanga redi.

Omeni fu den pakro disi ben de fanowdu fu meki ferfi gi wán krosi nomo? Ondrosuku sori taki ibriwan fu den pakro disi e gi so pikinso kloru, taki moro leki 10.000 fu den ben de fanowdu fu ferfi wan krosi nanga a dungru paars di ben fiti gi wan kownu. Sma e taki dati na a ten di Kownu Nabonidus fu Babilon ben e tiri, krosi fu skapu-wiwiri di den ben ferfi kon paars, ben diri 40 tron moro den wan di ben ferfi nanga tra kloru. Fu di owruten Tirus ben de a moro prenspari foto di ben e seri a paars ferfi disi, meki sma kon sabi a kloru disi leki a paars kloru fu Tirus.

[Prenki]

A skropu fu a se pakro

Bari nanga redi kloru, fu a di fu 2 nanga a di fu 3 yarihondro F. K., di sma feni na ini tel dor, Israel

[Sma di abi a reti fu a prenki]

The Tel Dor Project

[Faki/​Prenki na tapu bladzijde 29]

Fa sma ben e brei krosi?

Fu brei titei kon tron ala sortu krosi noso tra sani, dan sma ben e gebroiki wan wrokosani di ben meki fu difrenti udu lati. Nanga yepi fu a wrokosani disi den ben e brei den titei kon na wán neleki fa sma e brei matamata.

A wrokosani di sma na ini Bijbel ten ben e gebroiki fu brei krosi, ben de wan fokanti sani di ben meki fu udu lati. Den ben e poti a wrokosani disi plata na gron, noso den ben e poti en tanapu. Na sonwan fu den wrokosani disi di den ben poti tanapu, sma ben e fasi hebi sani na ondrosei fu den titei fu hari den span. Na difrenti presi na ini Israel, sma feni wan lo fu den hebi sani disi.

Nofo tron, ibri osofamiri ben e brei en eigi krosi. Ma na son presi, a heri dorpu ben e wroko makandra fu du a wroko disi. Fu eksempre, 1 Kroniki 4:21 e taki fu a „famiri fu Asbeya” di „ben sabi meki fini krosi”. Soleki fa a sori, den sma disi ben e wroko makandra fu du a wroko dati.

[Prenki na tapu bladzijde 26, 27]

„Blaw titei, skapu-wiwiri di ferfi kon redi.”​—Eksodes 26:1