Kahlolo e sa tswa dihuwa ke Lekgotla la Europe la Ditokelo Tsa Botho (ECHR [European Court of Human Rights]) e ile ya sireletsa ditokelo tsa batho ba sa batleng ho kenela tshebeletso ya sesole. Ka la 12 October 2017, ECHR e behile mohlala ka nyewe ya Adyan le ba bang kgahlanong le Armenia mabapi le mofuta o mong wa tshebeletso oo ba ka o etsang. Ka dilemo tse ngata, mokgatlo wa molao wa ECHR o ne o hatella ditokelo tsa botho tsa ho se kenelle sesole ka lebaka la bodumedi mme ba bangata ba ile ba hloriswa ba ba ba kenngwa teronkong. Le ha ho le jwalo, Lekgotla le ile la fetola kahlolo e neng e filwe Bayatyan ka 2011. Kahlolo ena e ne e hlompha ditokelo tsa batho tsa ho se kenele sesole. Kahlolong ya moraorao e filweng Adyan, ECHR e ile ya fihlela qeto ya hore batho ba sa batleng ho kenela sesole ba lokela ho etsa tshebeletso ya setjhaba e sa amaneng le sesole le e se nang kotlo.

Ena ke histori e kgutshwanyane e buang ka moo kahlolo ya ECHR ya hore batho ba na le ditokelo tsa hore ba se ke ba kenela sesole ka lebaka la bodumedi ba bona jwalo ka Bayatyan, Adyan le ba bang, e ileng ya tlisa diphetoho tse kgolo tseleng eo mmuso o neng o tshwara batho ba jwalo.

E fana ka kotlo feela. Ho tloha ka 2001, Armenia e ile ya e ba setho sa Lekgotla la Europe mme ya itlama hore e tla dumela hore batho ba sa batleng ho kenela sesole ka lebaka la bodumedi, ba tla etsa tshebeletso ya setjhaba (ACS [alternative civilian service]) e sa amaneng le sesole le e se nang kotlo ho latela melao ya Europe. E ile ya dumela ho tshwarela batho bohle ba sa keneleng sesole ka lebaka la bodumedi. a Le ha ho le jwalo, ka nako eo Armenia e ne e e so phethe tshepiso ya yona ha e ne e re Vahan Bayatyan eo e leng e mong wa Dipaki Tsa Jehova a ye sesoleng. Ka 2002, o ile a fumanwa a le molato mme a tshwarwa ka lebaka la ho hana ho etsa tshebeletso ya sesole. Ka 2003, Bayatyan o ile a kenya tletlebo ho ECHR e bontshang hore ho hataketswe ditokelo tsa hae tsa ho hana ho kenela sesole ka lebaka la bodumedi

Mokgwa o mong wa tshebeletso o belaetsang. Ka 2004, Armenia e ile ya kenya tshebetsong molao wa hore batho ba ka etsa tshebeletso ya setjhaba mme batjha ba bangata ba Dipaki ba ile kgetha ho etsa tshebeletso ya setjhaba ho e na le ho etsa tshebeletso ya sesole. Le ha ho le jwalo, ha ba se ba ngodisitse, ba ile ba hlokomela hore tshebeletso ya setjhaba eo ba e etsang ha e tlasa taolo ya mmuso empa e tlasa taolo ya sesole. Ka lebaka leo, ba ile ba qoswa mme ba bang ba kwallwa teronkong. Ka May 2006, Hayk Khachatryan le Dipaki tse ding tse 18 tse neng di hana ho kenela sesole ka lebaka la bodumedi di ile tsa kenya tletlebo ho ECHR e neng e bontsha hore ditokelo tsa tsona di hataketswe. b

Ho nkile dilemo pele ho ba le tswelopele. Armenia e nkile dilemo tse ngata pele e ka ntlafatsa melao ya yona mabapi le tshebeletso ya setjhaba. Dipaki di ile tsa nna tsa hana tshebeletso ya setjhaba e laolwang ke masole mme Armenia e ile ya tshwara Dipaki tse 317 pakeng tsa 2004 le 2013, di ne di ahloletswe ho qeta dilemo tse pedi ho isa ho tse tharo teronkong.

Ka nako eo, ECHR e ne e hulanya maoto tabeng ena. Ka 2009, ECHR e ile ya hlahloba tletlebo ya Bayatyan e neng e bontsha hore ho latela Molao wa bo 9 wa Tumellano ya Europe, o ne a na le tokelo ya ho hana ho kenela tshebeletso ya sesole ka lebaka la bodumedi ba hae. Le ha ho le jwalo, ECHR e ile ya tlameha ho sebedisa molao wa yona wa kgale. E ile ya beha mabaka a hore naha ke yona e etsang qeto pele ya ho hlompha ditokelo tsa batho tsa ho se kenele sesole ka lebaka la bodumedi. Haeba naha e ne e sa etse jwalo, Molao wa bo 9 wa Tumellano ya Europe o ne o ke ke wa sebediswa bakeng sa ho fana ka tumello ya hore batho ba se ke ba hloriswa ha ba hana ho kenela tshebeletso ya sesole. Ka ha kahlolo eo ECHR e faneng ka yona e ne sa tshwane le tsela eo dinaha tse ding di neng di etsa ka yona mabapi le ho se kenele sesole ka lebaka la bodumedi, maqwetha a Bayatyan a ile a isa nyewe ya hae Moifong o Moholo wa Lekgotla la ECHR e le hore e ka hlahlojwa hape.

Makgaolakgang. Dintho di ile tsa fetoha ha Moifo o Moholo wa Lekgotla la ECHR o hlahloba tletlebo ya Bayatyan. Ka la 7 July 2011, ka lekgetlo la pele ECHR e ile ya bontsha ka ho hlaka hore tokelo ya ho hana kenela sesole ka lebaka la bodumedi e sireleditswe ke Molao wa bo 9 wa Tumellano. ECHR e ile ya bontsha hore Molao wa bo 9 wa Tumellano ke “thulusi e tshepahalang” e ka sebediswang ho hlahloba hore na melao e ile ya fetoha ka tsela efe le hore ho ile “ha fihlelwa tumellano ka tsela efe Europe le dikarolong tse ding.” Moifo o Moholo wa Lekgotla o Europe o ile wa bontsha hore ditokelo tsa batho ba sa batleng ho etsa tshebeletso ya sesole ka lebaka la bodumedi di lokela ho hlomphuwa le hore Armenia e lokela ho fana ka tshebeletso ya setjhaba e sa amaneng le sesole.

“Ho latela Molao wa bo 9, haeba motho a sa batle ho etsa tshebeletso ya sesole ka lebaka la letswalo kapa bodumedi ba hae, o tla be a na le mabaka a utlwahalang a hore a se ke a etsa tshebeletso eo.”—Bayatyan v. Armenia [GC], no. 23459/03, § 110, ECHR 2011

Tshebeletso e sa amaneng le sesole e ntse e le pharela. Ka lehlabula la 2011, Dipaki tse nne tsa Armenia ho akarelletsa le Artur Adyan, di ile tsa tshwarwa ka lebaka la ho hana ho etsa tshebeletso ya setjhaba e tlasa taolo ya sesole. Di ile tsa kenya tletlebo ho ECHR moo di neng di bontsha hore Armenia e hatiketse ditokelo tsa tsona, le hore tshebeletso ya setjhaba eo Armenia e neng e fana ka yona ho tloha ka 2004 e ne e sa dumellane le melao e behilweng ke Europe.

Tshebeletso ya setjhaba e laolwang ke sesole ke bothata bo tswelang pele.

Ka la 27 November 2012, ECHR e ile ya fihlela qeto mabapi le Khachatryan le Dipaki tse ding tse 19 tse ileng tsa tlohela tshebeletso ya setjhaba hobane e ne e le tlasa taolo ya sesole. ECHR e ile ya bontsha hore ho ne ho se molaong hore e be Dipaki di ile tsa qoswa tsa ba tsa kwallwa. Le hoja Lekgotla le ne le hlokomela hore tletlebo ya Khachatryan e ne e bua ka tshebeletso ya setjhaba e laolwang ke sesole, Lekgotla ha le a ka la etsa qeto le itshetlehile ka taba eo.

Mokgwa o mong wa tshebeletso o sa belaetseng. Ka lehlabula la 2013, mmuso wa Armenia o ile wa lokisa molao wa yona mabapi le tshebeletso ya setjhaba jwalo ka ha o ne o tshepisitse ka 2001. Ka October 2013, boholo ba Dipaki tsa Armenia di ne di se di lokollotswe, le hoja ba bang ba neng ba le haufi le ho lokollwa ba ile ba kgetha ho qeta nako eo ba e ahloletsweng. Ho tloha ka nako eo, batho ba hanang ho etsa tshebeletso ya sesole ka lebaka la bodumedi Armenia ba ka etsa tshebeletso ya setjhaba e seng tlasa taolo ya sesole.

Diqeto tse pedi tse entsweng ke ECHR mabapi le Bayatyan le Khachatryan, di bontsha ka ho hlaka hore batho ba na le ditokelo tsa ho hana ho etsa tshebeletso ya sesole ka lebaka la bodumedi mme mmuso wa Armenia o lokela ho hlompha seo. Le ha ho le jwalo, ECHR ha e ya ka ya diha kahlolo e thibelang tshebeletso ya setjhaba hore e be tlasa taolo ya sesole.

Bothata bona bo ile ba loka ka la 12 October 2017 ha ECHR e ne e diha kahlolo nyeweng ya Adyan le ba bang. Nyeweng ya Adyan, ECHR e ile ya bontsha hore batho ba na le ditokelo tsa ho se etse tshebeletso ya sesole ka lebaka la bodumedi mme Armenia e ne e lokela ho tsamaisana le melao ya Europe ka hore e dumelle batho bana hore ba etse tshebeletso e nngwe e sa amaneng le sesole. Tshebeletso ya setjhaba e ile ya lokela ho tswa tlasa taolo ya sesole le ho kgaotsa ho fana ka kotlo. ECHR e ile ya fana ka phumula keledi ho banna ba neng ba fuwe kotlo ka lebaka la ho hana ho etsa tshebeletso ya setjhaba e neng e amana le sesole.

“Lekgotla le nka hore batho ba na le ditokelo tsa ho hana ho etsa tshebeletso ya sesole ka lebaka la bodumedi le hore Molao wa bo 9 wa Tumellano e tla be e se wa nnete haeba Mmuso o sa fe batho tshebeletso ya setjhaba e sa amanang le sesole ebile ba fuwa kotlo.”—Adyan and Others v. Armenia, no. 75604/11, § 67, ECHR 2017

Ka January 2018, Dipaki tse 161 tsa Armenia di ile tsa qeta tshebeletso ya tsona ya setjhaba mme hona jwale tse 105 di ingodisitse tshebeletsong eo. Baokamedi ba tshebeletso ena le Dipaki ba thabiswa ke ho bona katleho ya yona. Tshebeletso ena e hlokomela ditlhoko tsa setjhaba mme batho ba sa batleng ho kenela tshebeletso ya sesole ba e amohela. E boetse e fedisitse bothata boo esale bo le teng Armenia ba ho hatella ditokelo tsa botho.

André Carbonneau, e leng e mong wa maqwetha a Dipaki tsa Armenia, o ile a babatsa mmuso ka ho rarolla bothata bona. O ile a re: “Ha ke sheba dikahlolo tsa ECHR kgahlanong le Armenia, ke bona tswelopele e ileng ya e ba teng ho tloha ka nyewe ya Bayatyan ka 2011. Kahlolo ya Khachatryan le Adyan e ile ya fana ka tshireletso e matla ya hore ba ka etsa tshebeletso ya setjhaba e sa amaneng le sesole. Re tshepa hore dinaha tse sa faneng ka tshebeletso ya setjhaba e sa amaneng le sesole di tla hlokomela hore Armenia e atlehile ho fana ka tshebeletso e sa amaneng le sesole le hore seo se tswela setjhaba molemo.”

1. 12 October 2017

   ECHR e diha kahlolo nyeweng ya Adyan le ba bang

2. January 2014

   Dipaki tsa pele di ingodisa tshebeletsong ya setjhaba mme di qala ho e etsa.

3. 12 November 2013

   E se e le dilemo tse ka hodimo ho 20 ho se na Dipaki tse tshwerweng ka lebaka la ho hana ho etsa tshebeletso ya setjhaba e sa amaneng le sesole

4. 8 June 2013

   Armenia e qala ho sebedisa molao o ntlafaditsweng wa tshebeletso ya setjhaba e sa amaneng le sesole ka October 2013

5. 27 November 2012

   ECHR e diha kahlolo nyeweng ya Khachatryan le ba bang

6. 10 January 2012

   Ha ECHR e sebetsa nyewe ya Bayatyan e ile ya hlahloba nyewe ya Bukharatyan le Tsaturyan mme ya fumana hore Armenia e tlotse Molao wa bo 9 ha e ne e tshwarwa Dipaki

7. 7 July 2011

   Moifo o Moholo wa Lekgotla o Europe o fumana hore ditokelo tsa batho tsa ho se kenele sesole ka lebaka la bodumedi di hatiketswe (Molao wa bo 9 wa Tumellano wa Europe), mme o sireletsa ditokelo tsa batho ba sa batleng ho kenela tshebeletso ya sesole ka lebaka la bodumedi kahlolong ya 16-1 ya Bayatyan

8. 27 October 2009

   ECHR e fana ka kahlolo ho Bayatyan, moo e bontshang hore Molao wa bo 9 wa Tumellano ya Europe ha o sebetse tabeng ya batho ba sa batleng ho etsa tshebeletso ya sesole ka lebaka la bodumedi, nyewe ena e ile ya fetisetswa ho Moifo o Moholo wa Lekgotla o Europe

9. 2004

   Armenia e sebedisa molao wa Tshebeletso ya Setjhaba e tlasa taolo ya sesole

10. 2001

    Armenia e itlama ho sebedisa molao wa Tshebeletso ya Setjhaba e seng tlasa taolo ya sesole