Je, Maji Yanazidi Kupungua Ulimwenguni?

“Maji salama, safi na ya kutosha ni muhimu sana kwa uhai wa wanadamu. Ni muhimu pia kwa afya na maendeleo ya kijamii na ya kiuchumi. Hata hivyo, tunaendelea kufikiri kwamba maji safi ni tele mno. Lakini sivyo ilivyo.”—KOFI ANNAN, KATIBU-MKUU WA UMOJA WA MATAIFA.

KILA siku ya Alhamisi wakati wa adhuhuri, mahakama fulani ya pekee imekuwa ikifanya vikao katika jiji la Valencia huko Hispania kwa muda wa zaidi ya miaka elfu moja sasa. Mahakama hiyo husuluhisha migogoro inayohusu maji.

Wakulima wanaoishi kwenye uwanda wenye rutuba wa Valencia humwagilia mashamba yao maji, na kilimo hicho huhitaji maji mengi sana. Na eneo hilo la Hispania limekuwa na upungufu mkubwa wa maji. Wakulima wanaweza kuomba msaada wa mahakama hiyo wanapohisi kwamba wamenyimwa maji. Migogoro kuhusu maji ni ya kawaida, lakini inasuluhishwa vyema sana huko Valencia.

Miaka 4,000 hivi iliyopita, kulikuwa na mgogoro mkali kati ya wachungaji fulani kwa sababu ya kisima cha maji karibu na Beer-sheba huko Israeli. (Mwanzo 21:25) Na kumekuwa na matatizo makubwa zaidi ya maji katika Mashariki ya Kati tangu wakati huo. Viongozi wawili mashuhuri wa eneo hilo wamesema kwamba mojawapo ya mambo ambayo yanaweza kuwafanya washambulie Nchi jirani ni tatizo la maji.

Maji yamesababisha migogoro mikali katika nchi zenye ukame ulimwenguni. Ni kwa sababu moja tu: Maji ni muhimu kwa uhai. Kama Kofi Annan alivyosema, “maji safi ni muhimu sana: hatuwezi kuishi bila maji safi. Hakuna kitu kinachoweza kuchukua mahali pake: hayana kibadala. Yanaweza kuathiriwa kwa urahisi: shughuli za wanadamu zinaathiri sana kiasi na hali ya maji.”

Leo kuliko wakati mwingine wowote, kiasi na hali ya maji duniani imo hatarini. Hatupaswi kudhani kwamba hatari haipo eti kwa sababu sehemu nyingine ulimwenguni zina maji ya kutosha.

 Akiba ya Maji Inapungua

“Tabia moja yenye kustaajabisha sana ya wanadamu ni kwamba wanathamini vitu wakati tu vinapokosekana,” asema Katibu-Mkuu Msaidizi wa UM Elizabeth Dowdeswell. “Tunathamini umuhimu wa maji wakati visima vinapokauka. Visima vinakauka katika maeneo yanayokumbwa na ukame mara nyingi na hata katika maeneo ambayo kwa kawaida huwa na maji mengi.”

Inasikitisha kwamba wale wanaokosa maji kila siku ndio wanaofahamu tatizo hilo vyema zaidi. Asokan, anayefanya kazi ofisini huko Madras, India, huamka saa mbili kabla ya mapambazuko kila asubuhi. Yeye hutembea kwa mwendo unaochukua dakika tano akiwa amebeba ndoo tano ili kuteka maji kwenye bomba la umma. Yeye huenda kupiga foleni na kusubiri maji mapema alfajiri kwa kuwa maji huja tu kati ya saa 10 usiku na saa 12 asubuhi. Maji anayoteka ni kwa matumizi ya siku nzima. Wahindi wenzake wengi na watu wengine bilioni moja ulimwenguni hawapati maji kama yeye. Hakuna bomba, mto, au kisima karibu na makao yao.

Abdullah, mvulana anayeishi katika jangwa la Sahel katika Afrika, ni mmojawapo wa watu wasio na maji. Ishara ya barabarani inaonyesha kwamba kijiji chao kidogo ni eneo lenye maji na miti jangwani; lakini maji hayo yalikauka kitambo sana, na miti imetoweka. Abdullah huteka maji kwenye kisima kilicho umbali wa zaidi ya kilometa moja kwa ajili ya familia yao.

 Katika sehemu fulani ulimwenguni, maji safi na salama hayatoshi kwa matumizi yote. Ni kwa sababu moja tu: Idadi kubwa ya wanadamu huishi kwenye maeneo yenye ukame, ambayo yamekuwa na upungufu wa maji kwa muda mrefu sana. (Ona ramani kwenye ukurasa wa 3.) Taasisi ya Mazingira ya Stockholm inasema kwamba theluthi ya watu wote ulimwenguni tayari wanaishi kwenye maeneo yenye upungufu wa maji au yasiyo na maji kabisa. Na uhitaji wa maji umeongezeka maradufu zaidi ya ongezeko la idadi ya watu.

Kwa upande mwingine maji hayaongezeki. Kuchimba visima vyenye kina na hifadhi mpya za maji husuluhisha tatizo hilo kwa muda tu. Lakini kiasi cha mvua inayonyesha na kiasi cha maji yaliyohifadhiwa ardhini hakiongezeki. Kwa hiyo, watabiri wa hali ya hewa hukisia kwamba baada ya miaka 25, kiasi cha maji kinachohitajiwa kwa kila mtu duniani kitapungua maradufu.

Jinsi Upungufu wa Maji Unavyoathiri Afya na Chakula

Upungufu wa maji huathirije watu? Kwanza kabisa, unadhuru afya yao. Si kwamba watakufa kwa kiu; la, bali maji machafu wanayokunywa na kupikia yanaweza kuwaletea magonjwa. Elizabeth Dowdeswell asema kwamba “asilimia 80 hivi ya magonjwa yote na zaidi ya theluthi ya vifo katika nchi zinazositawi husababishwa na maji machafu.” Katika nchi zenye ukame, maji huchafuliwa mara nyingi na kinyesi cha wanadamu au cha wanyama, madawa ya kuua wadudu, mbolea, au kemikali za viwanda. Familia maskini hulazimika kutumia maji hayo machafu.

Kama vile maji yanavyohitajiwa ili kuondoa uchafu mwilini mwetu, vivyo hivyo maji mengi yanahitajiwa ili kudumisha usafi ifaavyo. Wanadamu wengi  hawana maji. Idadi ya watu wanaoishi katika mazingira machafu iliongezeka kutoka bilioni 2.6 mwaka wa 1990 hadi bilioni 2.9 mwaka wa 1997. Idadi hiyo ni karibu nusu ya watu wote duniani. Na usafi ni jambo muhimu sana kwa uhai. Maofisa wa Umoja wa Mataifa, Carol Bellamy na Nitin Desai walionya hivi katika taarifa ya pamoja waliyotoa: “Watoto wanapokosa maji safi ya kunywa na mazingira safi, afya yao na ukuzi wao huwa hatarini.”

Uzalishaji wa chakula hutegemea maji. Bila shaka mimea mingi ya mazao hukuzwa kwa maji ya mvua, lakini katika nyakati za karibuni umwagiliaji-maji mashamba umekuwa njia kuu ya kukuza chakula kinacholiwa na idadi inayoongezeka ya watu ulimwenguni. Leo asilimia 36 ya mazao yote ulimwenguni hutegemea kilimo cha umwagiliaji-maji mashamba. Mashamba yanayomwagiliwa maji ulimwenguni yalisitawi sana miaka 20 hivi iliyopita, lakini tangu hapo mashamba hayo yamezidi kupungua.

Ni vigumu sana kuamini kwamba maji yanazidi kupungua ulimwenguni tunapokuwa na maji mengi nyumbani mwetu na choo safi yenye maji. Hata hivyo, twapaswa kukumbuka kwamba ni asilimia 20 tu ya wanadamu wote wanaofurahia hali kama hizo. Wanawake wengi barani Afrika huteka maji kwa muda wa saa sita kila siku—na mara nyingi maji hayo huwa machafu. Wanawake hao wanaelewa vyema zaidi hali ngumu iliyopo: Kuna uhaba wa maji safi na salama, nayo yanazidi kupungua.

Je, tekinolojia inaweza kusuluhisha tatizo hilo? Je, maji yaliyopo yanaweza kutumiwa ifaavyo? Mbona kuna upungufu wa maji? Makala zifuatazo zitajibu maswali hayo.

[Sanduku/Mchoro katika ukurasa wa 4]

SEHEMU ZENYE MAJI SAFI

Asilimia 97 hivi ya maji duniani yamo baharini, na yana chumvi nyingi sana hivi kwamba hayawezi kutumiwa kwa kilimo, kwa utengenezaji wa bidhaa, wala hayawezi kunywewa.

Ni asilimia 3 hivi tu ya maji duniani yanayoweza kutumiwa. Lakini, si rahisi kupata kiasi kikubwa cha maji hayo, kama kielelezo kifuatacho kinavyoonyesha.

[Mchoro]

(Ona mpangilio kamili katika nakala iliyochapishwa)

Barafu na theluji ya daima asilimia 68.7

Maji yaliyo ardhini asilimia 30.1

Barafu na theluji iliyoganda ardhini asilimia 0.9

Maziwa, mito, na vinamasi asilimia 0.3

[Sanduku katika ukurasa wa 5]

TATIZO LA MAJI

▪ UCHAFUZI Nchini Poland ni asilimia 5 tu ya maji ya mito yanayofaa kunywewa, na asilimia 75 ni machafu mno hivi kwamba hayawezi kutumiwa viwandani.

▪ KIASI CHA MAJI MAJIJINI Katika jiji la Mexico City, ambalo ni jiji la pili kwa ukubwa duniani, tabaka la maji, ambalo huandaa asilimia 80 ya maji jijini humo, linapungua kasi sana. Matumizi ya maji yanazidi kiasi kilichopo kiasili kwa zaidi ya asilimia 50. Beijing, jiji kuu la China, linakumbwa na tatizo hilohilo. Tabaka lake la maji, linapungua kwa zaidi ya meta moja kwa mwaka, na theluthi ya visima nchini humo vimekauka.

▪ UMWAGILIAJI-MAJI MASHAMBA Hifadhi kubwa ya maji ya Ogallala nchini Marekani imepungua sana hivi kwamba mashamba yaliyokuwa yakimwagiliwa maji kaskazini-magharibi mwa Texas yamepungua ukubwa kwa theluthi kwa sababu ya ukosefu wa maji. China ambayo ni nchi ya pili kwa uzalishaji wa chakula ulimwenguni na India ambayo ni nchi ya tatu, zinakabili tatizo hilohilo. Katika jimbo la Tamil Nadu lililo kusini mwa India, umwagiliaji-maji mashamba umefanya tabaka la maji lipungue kwa zaidi ya meta 23 katika muda wa miaka kumi.

▪ MITO INAYOTOWEKA Kunapokuwa na ukame, Mto Ganges ulio mkubwa haufiki tena baharini, kwani maji yake yote huelekezwa kwingineko kabla ya kufika baharini. Ndivyo inavyokuwa kwa habari ya Mto Colorado katika Amerika Kaskazini.

[Ramani katika ukurasa wa 3]

(Ona mpangilio kamili katika nakala iliyochapishwa)

SEHEMU ZISIZOKUWA NA MAJI YA KUTOSHA

Maeneo yenye ukosefu wa maji