Michael Servetus—Alitafuta Ukweli Akiwa Peke Yake

NA MWANDISHI WA AMKENI! NCHINI HISPANIA

Oktoba 27, 1553, Michael Servetus aliteketezwa juu ya mti wa mateso huko Geneva, Uswisi. Mwakilishi wa John Calvin, Guillaume Farel, aliyemwua Servetus, aliwaonya hivi watazamaji: “[Servetus] ni mwanamume mwenye hekima ambaye bila shaka alifikiri anafundisha ukweli, lakini alianguka mikononi mwa Ibilisi. . . . Jihadharini jambo hilo lisiwapate ninyi pia!” Kwani mtu huyo alikuwa amefanya nini ili astahili kuuawa?

MICHAEL SERVETUS alizaliwa mnamo 1511 katika kijiji cha Villanueva de Sijena, Hispania. Tangu alipokuwa mchanga alikuwa mwanafunzi bora. Kulingana na mwandishi mmoja, “kufikia wakati alipokuwa na umri wa miaka 14, alikuwa amejifunza Kigiriki, Kilatini, na Kiebrania, naye alikuwa na ujuzi wa kutosha kuhusu falsafa, hesabu, na theolojia.”

Servetus alipokuwa bado tineja aliajiriwa kuwa mtumishi na Juan de Quintana, kasisi aliyesikiliza maungamo ya kibinafsi ya Maliki Charles wa Tano wa Hispania. Wakati wa safari zake rasmi, Servetus aliona migawanyiko ya kidini nchini Hispania, ambako Wayahudi na Waislamu walihamishwa au kugeuzwa imani kwa lazima wawe Wakatoliki. *

Alipokuwa na umri wa miaka 16, Servetus alienda kujifunza sheria katika Chuo Kikuu cha Toulouse, huko Ufaransa. Akiwa huko aliona Biblia kamili kwa mara ya kwanza. Ingawa watu walikatazwa kabisa kusoma Biblia, Servetus aliisoma kwa siri. Alipomaliza kuisoma kwa mara ya kwanza, aliazimia kuisoma “mara elfu moja zaidi.” Huenda Biblia ambayo Servetus alijifunza akiwa Toulouse ilikuwa Complutensian Polyglot, Biblia ambayo ilimwezesha kusoma Maandiko katika lugha  za awali (Kiebrania na Kigiriki), kutia ndani tafsiri ya Kilatini. * Kujifunza Biblia, pamoja na kuzorota sana kwa maadili ya makasisi ambayo aliona akiwa Hispania, kulidhoofisha imani yake katika dini ya Katoliki.

Shaka za Servetus ziliongezeka alipohudhuria kutawazwa kwa Charles wa Tano. Mfalme huyo wa Hispania alitawazwa kuwa maliki wa Milki Takatifu ya Roma na Papa Clement wa Saba. Papa, akiwa ameketi kwenye kiti chake cha ufalme kinachoweza kubebwa, alimpokea Charles wa Tano ambaye alibusu miguu ya papa. Servetus aliandika hivi baadaye: “Nimejionea jinsi papa alivyobebwa juu ya mabega ya wana wa mfalme, kwa mbwembwe nyingi, akitukuzwa barabarani na watu waliomzunguka.” Servetus hangeweza kuhusianisha mbwembwe na fahari hiyo yote na yale maisha ya hali ya chini yanayoelezwa katika Injili.

Atafuta Ukweli wa Kidini

Kwa busara Servetus aliacha kumfanyia Quintana kazi na kuanza kutafuta ukweli. Aliamini kwamba ujumbe wa Kristo haukukusudiwa wanatheolojia au wanafalsafa, bali ulikusudiwa watu wa kawaida ambao wangeuelewa na kuutumia. Hivyo, aliazimia kuchunguza maandishi ya Biblia katika lugha za awali na kukataa mafundisho yoyote ambayo yangepingana na Maandiko. Kwa kupendeza, Servetus alitumia sana neno “ukweli” na maneno mengine yanayohusiana nalo katika vitabu vyake.

Kujifunza historia na Biblia kulimfanya Servetus afikie mkataa kwamba Ukristo ulipotoshwa katika karne tatu za kwanza za Wakati wa Kawaida. Alijifunza kwamba Konstantino na waandamizi wake waliendeleza mafundisho bandia ambayo yaliongoza kwenye kukubaliwa kwa Utatu kuwa fundisho rasmi. Alipokuwa na umri wa miaka 20, Servetus alichapisha kitabu chake On the Errors of the Trinity, kitabu ambacho kilimfanya awe shabaha kuu ya Baraza la Kuhukumu Wazushi.

Servetus aliona mambo kihalisi. Aliandika hivi: “Katika Biblia, hakuna mahali ambapo Utatu unatajwa. . . . Tunapata kumjua Mungu, si kupitia maoni ya hali ya juu ya kifalsafa, bali kupitia Kristo.” * Pia alifikia mkataa kwamba roho takatifu si mtu, bali, ni nguvu za Mungu zikitenda.

Watu fulani walikubaliana na maoni ya Servetus. Sebastian Franck, Mprotestanti aliyeshiriki katika yale Marekebisho Makubwa ya Kidini, aliandika hivi: “Mhispania, Servetus, anabisha katika maandishi yake kwamba kuna Mungu mmoja tu. Kanisa la Roma linadai kwamba kuna watu watatu katika Mungu mmoja. Mimi ninakubaliana na Mhispania huyo.” Hata hivyo, Servetus hakusamehewa na Kanisa Katoliki la Roma na makanisa ya Waprotestanti kwa kupinga fundisho lao la msingi.

Pia, kujifunza Biblia kulimfanya Servetus akatae mafundisho mengine ya kanisa, na aliona kwamba kutumia sanamu hakukupatana na Maandiko. Hivyo, mwaka mmoja na nusu baada ya kuchapisha kitabu On the Errors of the Trinity, Servetus alisema hivi kuhusu Wakatoliki na Waprotestanti: “Sikubali wala sipingi mambo yote ya vikundi hivyo viwili. Kwa sababu kwa maoni yangu kwa kadiri fulani wote wanasema ukweli na wamekosea, lakini kila mmoja wao huona makosa ya mwenzake na hakuna anayeona yake.” Alitafuta kweli akiwa peke yake. *

Hata hivyo, unyoofu wake haukumzuia Servetus kufikia mikataa fulani yenye kasoro. Kwa mfano, alipiga hesabu na kusema kwamba Har–Magedoni na Utawala wa Miaka Elfu wa Kristo ungekuja akiwa bado hai.

 Kutafuta Ukweli wa Kisayansi

Kwa kuwa alilazimika kuwakimbia watesaji wake, Servetus alibadili jina lake kuwa Villanovanus naye akaishi Paris, ambako alipata digrii ya sanaa na tiba. Udadisi wake wa mambo ya kisayansi ulimwongoza apasue miili ya wanadamu ili ajifunze jinsi inavyotenda kazi. Hivyo, yaelekea Servetus alikuwa Mzungu wa kwanza kufafanua mfumo wa mzunguko wa damu katika mapafu. Ufafanuzi wake umezungumziwa katika kitabu chake The Restitution of Christianity. Servetus alitoa maelezo hayo miaka 75 kabla ya William Harvey kufafanua mfumo kamili wa mzunguko wa damu.

Vilevile, Servetus aliandika chapa mpya ya kitabu cha Tolemi kinachoitwa Geography. Kitabu hicho kilifanikiwa sana hivi kwamba wengine wamemwita baba wa jiografia na elimu ya utamaduni. Baadaye, wakati wa kesi yake huko Geneva, Servetus alishtakiwa kwa kufafanua Palestina kuwa nchi kame na yenye mashamba machache. Servetus alijitetea kwa kusema kwamba ufafanuzi wake ulihusu tu wakati wa kisasa wala haukuhusu kipindi cha Musa ambapo bila shaka nchi hiyo ilitiririka maziwa na asali.

Pia Servetus aliandika kitabu Universal Treatise on Syrups chenye maoni yaliyosawazika kuhusu aina fulani ya matibabu. Ujuzi mwingi kuhusu matibabu unaopatikana katika kitabu hicho ulimfanya awe mtangulizi katika nyanja ya dawa na matumizi ya vitamini. Kwa sababu ya utaalamu wa Servetus katika nyanja mbalimbali, mwanahistoria mmoja alimfafanua kuwa “mmojawapo wa watu wenye akili nyingi zaidi katika historia ya wanadamu, ambaye alichangia sana ujuzi ambao wanadamu wamepata leo.”

Mpinzani Mwenye Nguvu

Sikuzote wale wanaotafuta kweli wamekuwa na wapinzani wengi. (Luka 21:15) Mmoja wa maadui wengi wa Servetus alikuwa John Calvin aliyeanzisha serikali ya Kiprotestanti yenye mamlaka kuu huko Geneva. Kulingana na mwanahistoria Will Durant, “udikteta [wa Calvin] haukutegemea sheria au nguvu, bali ulitegemea utu wake na uwezo wake wa kuathiri maoni ya wengine. Na kama tu papa yeyote,” Calvin “alikataa katakata kwamba watu wana haki ya kuamua mambo watakayoamini.”

Huenda Servetus na Calvin walikutana Paris walipokuwa vijana. Tangu mwanzo nyutu zao hazikupatana na hivyo Calvin akawa adui mkuu wa Servetus. Ingawa Calvin alikuwa kiongozi wa yale Marekebisho Makubwa ya Kidini, mwishowe alimshtaki Servetus kwa Baraza la Kuhukumu Wazushi la Katoliki. Servetus aliponea chupuchupu kutoka Ufaransa, ambako sanamu yake iliteketezwa hadharani. Hata hivyo, alitambuliwa na kufungwa katika jiji la Geneva lililo mpakani, ambako maneno ya Calvin yalichukuliwa kuwa sheria.

Calvin alimtendea Servetus kikatili akiwa gerezani. Hata hivyo, Servetus alipojadiliana na Calvin wakati wa kesi yake, Servetus alisema kwamba angebadili maoni yake, iwapo mpinzani wake angetoa hoja za Maandiko ili kumsadikisha. Calvin alishindwa kufanya hivyo. Baada ya kesi hiyo, Servetus alihukumiwa kuteketezwa kwenye mti wa mateso. Wanahistoria fulani wanadai kwamba Servetus ndiye mpinzani pekee wa kidini ambaye sanamu yake iliteketezwa na Wakatoliki naye mwenyewe akateketezwa na Waprotestanti.

Mtetezi wa Uhuru wa Kidini

Ingawa Calvin alimwangamiza mpinzani wake, alipoteza uvutano wake wa kiadili juu ya watu. Kwa kuwa Servetus aliuawa kwa njia isiyo ya haki, hilo liliwakasirisha watu wenye akili kotekote Ulaya na kuwapa msingi wenye nguvu watetezi wa uhuru wa kuchagua ambao walisisitiza kwamba hakuna mtu anayepaswa kuuawa kwa sababu ya imani yake ya kidini. Waliazimia hata zaidi kuendelea kupigania uhuru wa kidini.

 Mshairi Mwitaliano Camillo Renato alipinga hivi: “Tendo kama hilo halikuagizwa na Mungu wala roho yake. Yesu hakuwatendea hivyo wale waliomkataa.” Mfaransa Sébastien Chateillon ambaye ni mtetezi wa haki za kibinadamu aliandika hivi: “Kumwua mtu hakuwezi kulinda fundisho, bali ni kuangamiza maisha ya mtu huyo tu.” Servetus mwenyewe alikuwa amesema hivi: “Ninaona kuwa ni jambo zito sana kuwaua watu kwa sababu wamekosea tu katika kufafanua maandiko fulani, kwa sababu tunajua kwamba hata waliochaguliwa wanaweza kuongozwa vibaya na kukosea.”

Kuhusu athari zenye kudumu za kuuawa kwa Servetus, kitabu Michael Servetus—Intellectual Giant, Humanist, and Martyr kinasema hivi: “Kifo cha Servetus kilibadili dhana iliyokuwa imekita mizizi tangu karne ya nne.” Kinaongeza hivi: “Kwa maoni ya kihistoria, Servetus alikufa ili kila mtu katika jamii ya kisasa aweze kutumia dhamiri yake kwa uhuru.”

Mnamo 1908, nguzo ilijengwa kwa ajili ya Servetus katika jiji la Ufaransa la Annemasse, kilometa tano hivi kutoka mahali alipokufa. Maandishi katika nguzo hiyo yanasema hivi: “Michel Servet[us], . . . mwanajiografia, tabibu, mwanafisiolojia, alichangia hali njema ya wanadamu kwa ugunduzi wake wa kisayansi, kujitoa kwake kwa ajili ya wagonjwa na maskini, na kwa akili na dhamiri yake yenye uhuru na ambayo haingeweza kudhibitiwa. . . . Imani yake ilikuwa thabiti. Alidhabihu uhai wake ili kutetea kweli.”

[Maelezo ya Chini]

[Sanduku/Picha katika ukurasa wa 21]

Servetus na Jina Yehova

Kutafuta kweli kulimfanya Servetus atumie jina Yehova. Miezi fulani baada ya William Tyndale kutumia jina hilo katika tafsiri yake ya Pentateuki, Servetus alichapisha kitabu On the Errors of the Trinity, na kutumia jina Yehova kotekote katika kitabu hicho. Alieleza hivi katika kitabu hicho: “Jina hilo jingine, lililo takatifu zaidi, יהוה, . . . linaweza kufasiriwa kwa njia ifuatayo, . . . ‘Yeye hufanya iwe,’ ‘yeye ambaye huumba,’ ‘mwanzilishi wa uhai.’” Alisema hivi: “Jina Yehova linaweza tu kumwakilisha Baba.”

Pia mnamo 1542, Servetus alirekebisha tafsiri ya Kilatini ya Biblia ya Santes Pagninus (iliyoonyeshwa chini). Katika maelezo yake mengi ya pambizoni, Servetus alionyesha jina la Mungu tena. Alitia ndani jina Yehova katika marejeo ya pambizoni katika maandiko muhimu kama vile Zaburi 83:18, ambapo neno “Bwana” lilionekana katika andiko hilo.

Katika kitabu chake cha mwisho, The Restitution of Christianity, Servetus alisema hivi kuhusu jina la Mungu, Yehova: “[Ni] wazi . . . kwamba kuna wengi ambao walitamka jina hili zamani za kale.”

[Picha]

Nguzo iliyoko Annemasse, Ufaransa

[Picha katika ukurasa wa 18]

Mchongo wa karne ya 15 ukionyesha ubatizo wa kulazimishwa wa Waislamu walioishi Hispania

[Hisani]

Capilla Real, Granada

[Picha katika ukurasa wa 19]

Ukurasa wa kwanza wa kitabu “On the Errors of the Trinity”

[Hisani]

From the book De Trinitatis Erroribus, by Michael Servetus, 1531

[Picha katika ukurasa wa 20]

Servetus alichunguza mfumo wa mzunguko wa damu katika mapafu

[Hisani]

Anatomie descriptive et physiologique, Paris, 1866-7, L. Guérin, Editor

[Picha katika ukurasa wa 20]

Kitabu “Universal Treatise on Syrups” cha Servetus kilikuwa kitabu cha kwanza kutaja mambo fulani kuhusu dawa

[Picha katika ukurasa wa 21]

John Calvin alikuwa adui mkuu wa Servetus

[Hisani]

Biblioteca Nacional, Madrid

[Hisani ya Picha katika ukurasa wa 18]

Biblioteca Nacional, Madrid