Jinsi ya Kukabiliana na Kigugumizi

“Ninaposhikwa na kigugumizi, mimi huwa na wasiwasi, na hilo hunifanya niwe na kigugumizi hata zaidi. Ni kana kwamba nimo ndani ya shimo refu na siwezi kutoka. Wakati mmoja nilienda kumwona mwanasaikolojia fulani. Aliniambia kwamba ninahitaji kuwa na rafiki wa kike—nifanye ngono ili nijiheshimu zaidi! Bila shaka sikurudi tena kwake. Ninataka tu watu wanikubali jinsi nilivyo.”—Rafael, mwenye umri wa miaka 32.

HEBU wazia hali ingekuwaje ikiwa kununua tu tiketi ya basi kungekufanya utokwe na jasho, na unapozungumza mara nyingi unashindwa kukamilisha maneno fulani na unajirudia-rudia. Watu milioni 60 hivi ulimwenguni pote, yaani mtu 1 kati ya watu 100, wanakabili hali hiyo kwa sababu wana kigugumizi. Mara nyingi, wao hudhihakiwa na kubaguliwa. Hata huenda wakaonwa kuwa wajinga kwa sababu wao hubadili maneno magumu na kutumia rahisi ambayo wanaweza kutamka.

Ni nini husababisha kigugumizi? Je, tatizo hilo linaweza kutibiwa? Mtu mwenye kigugumizi anaweza kufanya nini ili kuboresha ufasaha wake? * Watu wengine wanaweza kusaidia jinsi gani?

Je, Tunajua Kisababishi?

Watu fulani walioishi nyakati za kale waliamini kwamba kigugumizi kilisababishwa na roho waovu ambao walihitaji kuondolewa. Wakati wa Enzi za Kati, watu walidhani kwamba ulimi ndio uliosababisha kigugumizi. Kwa hiyo, walitumia “dawa” gani? Vyuma vyenye moto na vikolezo! Katika karne zilizofuata, madaktari wapasuaji walikata mishipa na misuli ya ulimi na hata kuondoa tezi za kooni ili kutibu kigugumizi. Lakini njia hizo zote hazikufua dafu.

Utafiti wa kisasa unaonyesha kwamba huenda kigugumizi kikasababishwa na mambo kadhaa. Kisababishi kimoja kinaweza kuwa jinsi mtu anavyotenda anapokuwa chini ya mkazo. Huenda pia mtu akarithi tatizo hilo, kwa kuwa asilimia 60 hivi ya watu walio na kigugumizi wana watu wa ukoo walio na tatizo hilo. Isitoshe, eksirei za mfumo wa neva zinaonyesha kwamba ubongo wa mtu mwenye kigugumizi huchanganua lugha katika njia tofauti. “Huenda watu fulani wakaanza kuzungumza kabla ya ubongo wao kuwaambia jinsi maneno yanavyopaswa kutamkwa,” anasema Dakt. Nathan Lavid katika kitabu chake Understanding Stuttering. *

Hivyo, kigugumizi si tatizo la kiakili hasa kama ilivyodhaniwa hapo awali. Kitabu No Miracle Cures kinasema hivi: “Kigugumizi si tatizo linalosababishwa na ukosefu wa ujasiri, na huwezi kumchochea mtu aache kugugumiza.” Hata hivyo, watu wenye kigugumizi wanaweza kuwa na matatizo ya kihisia kwa sababu ya hali hiyo. Kwa mfano, huenda wakaogopa hali fulani kama vile, kuzungumza hadharani au kwenye simu.

 Msaada kwa Walio na Kigugumizi

Jambo la kushangaza ni kwamba watu wenye kigugumizi wanaweza kuimba, kunong’ona, kujizungumzia au kuzungumza na wanyama wao vipenzi, kuzungumza wakati uleule na wengine, au kuwaiga wengine bila tatizo lolote. Isitoshe, asilimia 80 ya watoto wenye kigugumizi huacha kuwa na tatizo hilo bila kutibiwa. Namna gani hiyo asilimia 20 inayosalia?

Leo kuna matibabu ya kuwafunza watu kuzungumza kwa ufasaha zaidi. Mbinu fulani zinahusisha kulegeza taya, midomo, na ulimi na kupumua kutoka kwenye kiwambo. Pia wagonjwa wanaweza kufundishwa kuvuta pumzi kwa kiasi kidogo kutoka kwenye kiwambo na kisha kupumua polepole wanapozungumza. Pia, wanaweza kutiwa moyo kuvuta vokali na konsonanti fulani wanapozungumza. Mgonjwa huanza kuzungumza haraka kadiri ufasaha wake unavyoboreka.

Mtu anaweza kujifunza ustadi huo kwa saa chache tu. Lakini kutumia mbinu hizo kwa mafanikio chini ya hali zenye mkazo sana huenda kukahusisha kufanya mazoezi kwa saa nyingi sana.

Mazoezi hayo yanapaswa kuanza mtu akiwa na umri gani? Je, inafaa kungoja hadi mtoto aache tatizo hilo bila msaada wowote? Takwimu zinaonyesha kwamba watoto wasiozidi asilimia 20 hupona bila msaada hata ikiwa wamekuwa na kigugumizi kwa miaka mitano. “Kufikia umri wa miaka sita,” kinasema kitabu No Miracle Cures, “yaelekea mtoto hawezi kupona tatizo hilo bila msaada.” Hivyo, “watoto walio na kigugumizi wanapaswa kupelekwa kwa mtaalamu wa usemi na lugha haraka iwezekanavyo,” kitabu hicho kinaongezea. Kati ya asilimia 20 ya watoto ambao huendelea kuwa na kigugumizi hata wanapokuwa watu wazima, inakadiriwa kwamba asilimia 60 hadi 80 kati yao hupona wanapopata msaada wa kuwasaidia kuzungumza kwa ufasaha. *

Ona Mambo Kihalisi

Mtaalamu wa usemi Robert Quesal, ambaye pia ana kigugumizi, anasema kwamba chini ya  hali zozote zile, mtu mwenye kigugumizi hapaswi kujiwekea mradi wa kuzungumza kwa ufasaha kabisa. Rafael, ambaye alitajwa mwanzoni mwa habari hii, hajafaulu kushinda tatizo hilo kabisa, ingawa ameboresha ufasaha wake. Anasema hivi: “Ninakuwa na kigugumizi zaidi ninaposoma au kuzungumza mbele za watu au ninapokuwa na mtu wa jinsi tofauti ambaye ni mrembo. Nilikuwa mtu mwenye wasiwasi sana kwa sababu watu walinidhihaki. Hata hivyo, siku hizi, nimekubali hali yangu na sijifikirii sana. Sasa neno fulani likinifanya nishikwe na kigugumizi, nyakati nyingine mimi hucheka, kisha ninajaribu kutulia na kuendelea kuzungumza.”

Maneno hayo ya Rafael yanapatana na maelezo ya Shirika la Kuzuia na Kutibu Kigugumizi la Marekani kwamba “kushinda tatizo la kigugumizi mara nyingi huhusisha kushinda woga wa kuwa na kigugumizi badala ya kujitahidi sana kuacha kugugumiza.”

Watu wengi hawajaruhusu tatizo hilo liwazuie kuwa na maisha yenye kusudi. Hata baadhi yao wamekuwa watu mashuhuri kama vile, mwanafizikia Sir Isaac Newton, mwanasiasa Mwingereza Winston Churchill, na mwigizaji Mmarekani James Stewart. Wengine wamejifunza ustadi ambao hauhusishi kuzungumza, kama vile kucheza ala fulani, kuchora, au kujifunza lugha ya ishara. Watu wanaozungumza bila kugugumiza wanapaswa kuthamini jitihada nyingi za wale walio na kigugumizi. Hivyo, na tuwatie moyo na kuwategemeza kadiri tunavyoweza.

[Maelezo ya Chini]

[Sanduku/Picha katika ukurasa wa 13]

UNAWEZA KUMSAIDIA JINSI GANI MTU ALIYE NA KIGUGUMIZI?

● Msaidie atulie, na kustarehe. Maisha ya leo yenye hekaheka nyingi na mkazo mara nyingi hufanya tatizo hilo liwe baya zaidi.

● Badala ya kumwambia mtu mwenye kigugumizi azungumze polepole, mwekee mfano kwa kuzungumza polepole. Msikilize kwa subira. Usimkatize. Usimalizie sentensi anazosema. Tua kabla ya kujibu.

● Epuka kumchambua na kumrekebisha. Onyesha kwamba unapendezwa na anachosema kwa maneno yako, kwa kumtazama, na kwa ishara zako za uso na mwili. Usikazie fikira jinsi anavyozungumza.

● Hupaswi kuogopa kuzungumzia tatizo lake. Kutabasamu kwa njia ya kirafiki na kuzungumzia tatizo lake, kutamsaidia mtu mwenye kigugumizi kujihisi huru. Huenda ukasema: “Nyakati nyingine si rahisi kusema tunachotaka kusema.”

● Zaidi ya yote, mhakikishie kwamba unamkubali jinsi alivyo.

[Sanduku/Picha katika ukurasa wa 14]

“POLE KWA POLE NILIACHA KUWA NA KIGUGUMIZI”

Víctor, ambaye amekuwa na kigugumizi kwa miaka mingi wakati familia yao ilipopatwa na mkazo mwingi, alishinda tatizo hilo bila matibabu yoyote. Akiwa Shahidi wa Yehova, alijiandikisha kwenye Shule ya Huduma ya Kitheokrasi, ambayo hufanywa kila juma katika kila kutaniko. Ingawa shule hiyo haijakusudiwa kutoa matibabu ya usemi, imewasaidia wanafunzi kuboresha uwezo wa kuzungumza na kupata ujasiri.

Kitabu Faidika na Elimu ya Shule ya Huduma ya Kitheokrasi hutumiwa katika shule hiyo. Chini ya kichwa, “Kukabiliana na Kigugumizi,” kitabu hicho kinasema: “Ni muhimu kuendelea kujaribu. . . . Kama una mgawo wa kutoa hotuba, tayarisha vizuri. Fikiria sana jinsi utakavyoitoa. . . . Ukikwama unapoongea, jaribu kwa kadiri unavyoweza kudumisha utulivu wa sauti yako na hali yako. Legeza misuli ya utaya wako. Tumia sentensi fupi-fupi. Epuka kutumia maneno kama ‘mmh’ na ‘eeh.’”

Je, shule hiyo ilimsaidia Víctor? Anasema hivi: “Kukazia fikira kile ambacho ningesema, na si jinsi ambavyo ningezungumza, kulinifanya nisahau kwamba nina tatizo. Pia, nilifanya mazoezi sana. Pole kwa pole, niliacha kuwa na kigugumizi.”