Thamini Uwezo Wako wa Pekee

MWILI wa mwanadamu una uwezo mbalimbali wa pekee. Hakuna mnyama aliye na uwezo mbalimbali ambao wanadamu wanao. Sababu moja inayofanya tuwe na uwezo huo mbalimbali ni uwezo wetu wa kusimama wima, ambao zaidi ya kutusaidia kuona mbali, unatuwezesha kutumia mikono kufanya mambo mengine. Tungeshindwa kufanya mambo mengi sana iwapo tungetembea pia kwa mikono!

Kitu kingine kinachotusaidia ni mfumo wetu tata wa hisi, na hilo ndilo tutakalochunguza katika habari hii. Mfumo huo unahusisha mikono, masikio, macho, na bila shaka, ubongo wetu wa ajabu. Acheni tuchunguze mambo hayo moja baada ya lingine.

Mkono wa Mwanadamu

Mikono yetu ni vifaa maridadi vinavyoweza kufanya mambo kwa ustadi wenye kustaajabisha. Tunaweza kuitumia kupitisha uzi kwenye tundu la sindano au kutumia shoka, tunaweza kuchora au kucheza piano. Pia mikono yetu inatambua vitu upesi sana. Kwa kugusa tu tunaweza kutambua ikiwa kitu kina manyoya, ikiwa ni karatasi, ngozi, chuma, maji, au mbao. Naam, mikono yetu haitumiwi tu kushika. Inatusaidia pia kutambua mambo kuhusu mazingira yetu. Nayo inatusaidia kuwaonyesha wengine kwamba tunawapenda.

Kwa nini mkono wa mwanadamu una uwezo mkubwa hivyo wa kufanya mambo na kugusa? Kuna sababu nyingi. Tuchunguze sababu nne.

1. Mikono yetu miwili ina zaidi ya mifupa 50 kwa ujumla, na hiyo ni karibu robo ya mifupa yote mwilini. Sehemu mbalimbali za mkono—mifupa, viungio, kano—hufanya mkono wa mwanadamu uwe na uwezo wa ajabu wa kunyumbulika.

2. Mkono una kidole gumba ambacho kinaweza kugeuka na kugusa vidole vingine vyote vya mkono uleule kwani kimeunganishwa kwa kiungio cha aina fulani ya pekee. Kiungio hicho pamoja na misuli na tishu nyingine hufanya kidole gumba kiwe na nguvu na kiweze kunyumbulika kwa njia ya ajabu.

3. Mkono huongozwa kwa misuli ya aina tatu. Ile yenye nguvu zaidi—ya mpanuko na ya kunyumbulika—inapatikana katika sehemu ya mkono kati ya kiganja na kiwiko na huongoza vidole kupitia kano. Ikiwa misuli hiyo ingepatikana kwenye kiganja, kiganja kingekuwa kikubwa sana na ingekuwa vigumu sana kukidhibiti! Aina ya tatu ya misuli ni midogo zaidi na inapatikana kwenye kiganja na hivyo kusaidia vidole kutenda kwa njia hususa.

4. Vidole vyako vina uwezo mkubwa sana wa kuhisi—eneo dogo sana kwenye ncha ya vidole ina vipokezi 2,500 hivi. Isitoshe, vipokezi hivyo vinatofautiana, kila kimoja kikifanya kazi tofauti, kukuwezesha kuhisi wororo wa kitu, joto, umajimaji, kitu kinapotetemeka, shinikizo, na maumivu. Kwa sababu hiyo, kidole cha mwanadamu ndicho kitu chenye uwezo mkubwa zaidi wa kuhisi.

 Sikio la Mwanadamu

Ingawa wanyama fulani wanaweza kusikia mawimbi ya sauti ambayo wanadamu hawawezi, wataalamu wa sikio wanasema kwamba upatano wa masikio pamoja na ubongo wa mwanadamu ni wa ajabu. Uwezo wetu wa kusikia unatuwezesha kutambua tofauti kati ya kiwango, namna, na uzito wa sauti na kukadiria umbali na upande ambao sauti hiyo inatoka. Sikio la mwanadamu lenye afya lina uwezo wa kusikia mawimbi ya hezi 20 hadi 20,000. Hezi ni idadi ya mizunguko ya mawimbi ya sauti kwa sekunde moja. Sikio linaweza kusikia kwa njia bora zaidi mawimbi ya hezi 1,000 hadi 5,000. Isitoshe, tunaweza kutambua wimbi linapobadilika kwa hezi moja tu, kwa mfano kutoka hezi 440 hadi hezi 441.

Kwa kweli, sikio lenye afya lina uwezo mkubwa sana wa kusikia hivi kwamba linaweza kutambua wakati ambapo mtetemo hewani karibu na kiwambo cha sikio ni mdogo kuliko umbali uliopo katika kipenyo cha atomu! Kulingana na utafiti fulani wa chuo kikuu kuhusu kusikia, “mfumo wa mwanadamu wa kusikia unakaribia mipaka ya asili ya uwezo wa kutambua sauti. . . . Hatuhitaji uwezo zaidi ya huo kwani sauti inayoweza kutambuliwa zaidi ya hapo itakuwa kama ‘mvumo tu,’” sauti inayotokezwa wakati atomu na molekuli zinaposonga ili kufanyiza upepo.

Mitetemo katika kiwambo cha sikio huongezwa hatua kwa hatua na kuingizwa katika sehemu ya ndani zaidi ya sikio kupitia mifupa midogo inayojulikana kama nyundo, kifuawesikio, na stapi. Lakini namna gani kunapokuwa na mlipuko wa sauti karibu na sikio lako? Chini ya hali hizo, sikio lina msuli fulani wa ulinzi unaopinda mifupa hiyo na kupunguza nguvu za sauti hiyo. Hata hivyo, masikio hayana uwezo wa kukabiliana na sauti kubwa inayoendelea kwa muda mrefu. Sauti ya aina hiyo inaweza kuharibu kabisa uwezo wa mtu wa kusikia. Kwa hiyo, tunza zawadi hiyo  ‘iliyoumbwa kwa njia ya ajabu’ na Muumba wako.—Zaburi 139:14.

Mfumo wako wa kusikia pia unakuwezesha kutambua mahali hususa ambapo sauti inatoka. Mambo mbalimbali yanakuwezesha kufanya hivyo, kama vile umbo la sikio la nje linalofanana na kombe, mikunjo yake, umbali kati ya kila sikio, na uwezo wa ajabu wa ubongo wa kuchanganua habari. Hivyo, sauti inapopungua kidogo tu kutoka sikio moja hadi lingine au iwapo sauti itafika kwenye sikio moja upesi zaidi kuliko kwenye sikio lile lingine, mara moja ubongo wako utaelekeza macho yako upande ambao sauti hiyo inatoka.

Hebu fikiria ikiwa ungehitaji kuchanganua mambo yote hayo kihalisi! Ungelazimika kujua hesabu ngumu na za hali ya juu sana na uzifanye kwa kasi sana! Ikiwa mtaalamu fulani angebuni mfumo wa “kusikia” unaokaribia ule ambao Muumba alikupa, angesifiwa sana. Hata hivyo, ni mara ngapi umewasikia watu wakimsifu Mungu kwa kazi zake za ajabu?—Waroma 1:20.

Jicho la Mwanadamu

Watafiti fulani wanakadiria kwamba watu wanaoweza kuona vizuri hupata asilimia 80 hivi ya habari kuhusu ulimwengu kupitia macho yao. Macho yetu yanapofanya kazi pamoja na ubongo, yanatuwezesha kuona rangi kamili, kuona vitu vinavyosonga, kutambua maumbo, na kuona vitu kwa pembe tatu. Isitoshe, tunaweza kuona viwango mbalimbali vya mwangaza.

Ili kuona viwango mbalimbali vya mwangaza, mambo fulani hutendeka hatua kwa hatua na kwa upatano. Kwa mfano, mboni ya jicho inaweza kupanuka kutoka kuwa na kipenyo cha milimita 1.5 hadi milimita 8, na hivyo kuruhusu mwangaza upenye kwenye jicho kwa mara 30 zaidi ya kawaida. Kisha mwangaza unapita kwenye lenzi, ambayo huuelekeza kwenye retina. Mwangaza unapopita kwenye retina ni kana kwamba unaongezwa nguvu kwa mara 100,000. Kwa hiyo, hupaswi kutazama jua moja kwa moja bila vifaa maalumu!

Retina ina aina mbili za chembe zinazopokea mwangaza—cones (ambazo ni milioni 6 hivi), zinatusaidia kuona rangi na kutambua vitu kwa ufasaha, na rods (milioni 120-140), ambazo zina uwezo wa kutambua mwangaza mara elfu moja zaidi ya cones, hutusaidia kuona kunapokuwa na mwangaza hafifu. Kwa kweli, chini ya hali mbaya sana, rod inaweza kutambua chembe hafifu sana ya mwangaza!

Utendaji mwingine unahusisha chembe za neva zinazoongoza retina zinazotenda pamoja na cones na rods. Chembe hizo hujinyumbulisha “katika muda wa sekunde chache na zinaweza kuboresha uwezo wa kuona usiku kwa mara 10 au zaidi ya uwezo wa kawaida,” linasema Shirika la Wataalamu wa Macho la Marekani. “Uwezo wa kujinyumbulisha wa chembe za neva ni kama kuwa na kamera inayoweza kunasa vitu vinavyosonga polepole na vile vinavyosonga kwa kasi wakati uleule.”

Mara nyingi wataalamu hubuni kamera, vifaa kama eksirei, na kompyuta, pamoja na programu za kuzitendesha. Lakini uwezo wao wa kutenda kwa upatano na kiwango cha utata ni cha chini sana kinapolinganishwa na mfumo wetu wa hisi. Jiulize hivi, ‘Je, inapatana na akili kusema kwamba mfumo wetu wa hisi ulio bora kwa njia isiyo na kifani ulijitokeza wenyewe, kama wanamageuzi wanavyosema?’ Ayubu, mtumishi wa kale wa Mungu, alijua mambo machache sana kuhusu mwili wa mwanadamu tunapolinganisha na mambo tunayojua leo. Hata hivyo, alichochewa kumwambia Mungu hivi: “Mikono yako mwenyewe imeniunda.”—Ayubu 10:8.

Ubongo wa Mwanadamu

Ubongo huchanganua ishara nyingi sana zinazopitishwa kwenye neva kupitia viungo vya hisi kwa kasi na kwa njia yenye kustaajabisha sana. Isitoshe, ubongo unahusianisha ishara hizo na habari zilizohifadhiwa katika kumbukumbu lake. Kwa sababu hiyo, harufu fulani inaweza kuuambia ubongo ukumbuke kisa au tukio fulani lililotendeka zamani. Na unapoona sehemu ndogo ya kitu fulani—kama vile ncha ya mkia wa paka wako—mara moja ubongo wako utajazia habari zinazosalia ili ujue kwamba paka wako yuko karibu.

Bila shaka, ubongo wako haukujazwa mapema picha za paka, kama vile haukujazwa mapema harufu ya maua ya waridi au sauti ya maji yakitiririka au jinsi unavyohisi unapogusa manyoya. Ubongo wako ulijifunza kuhusianisha mambo hayo. Jambo hilo huonekana katika kisa cha watu waliozaliwa wakiwa vipofu lakini wakaweza kuona, labda  kupitia upasuaji. Ubongo wao ulilazimika kujifunza kutambua ishara nyingi zilizokuwa zikiingia kwa kasi. Watu kama hao hutenda jinsi gani?

Wao husema kwamba wana uwezo wa kutambua rangi, vitu vinavyosonga, na maumbo fulani. Lakini baada ya hapo, maendeleo yao hutofautiana. Watoto, hasa wale wachanga, huendelea kujifunza vizuri sana. Lakini hali huwa tofauti kwa watu wazima. Inakuwa vigumu kwao kutambua hata nyuso za watu. Na jambo la kusikitisha linalowapata watu wazima ambao “wameanza kuona tena” ni kwamba “mwanzoni wao huwa na msisimuko, kisha wanakata tamaa na kuchanganyikiwa kwa sababu ya mambo ambayo sasa wanaona, na mara nyingi hilo huwafanya washuke moyo kabisa,” inasema Maabara ya Koch, katika Taasisi ya Teknolojia ya California.

Mambo hayo yanatusaidia tuthamini hata zaidi uponyaji ambao Yesu Kristo alifanya wakati wa huduma yake duniani. Mbali na kufunguliwa macho na masikio yao, vipofu na viziwi walianza kutambua vitu walivyoona na kusikia. Vivyo hivyo, mabubu walizungumza kwa njia ya kawaida, jambo ambalo ni lenye kustaajabisha hasa kwa wale waliozaliwa wakiwa na ulemavu huo. (Mathayo 15:30; Marko 8:22-25; Luka 7:21, 22) Na tunaweza kuwa na hakika kwamba hakuna kipofu aliyeponywa ambaye alishuka moyo baadaye. Kwa kweli, hata mwanamume mmoja aliyeponywa alimtetea Yesu kwa ujasiri, akiwaambia hivi maadui wa kidini wa Yesu: “Kutoka zamani za kale haijasikiwa kamwe kwamba mtu yeyote alifungua macho ya mtu aliyezaliwa akiwa kipofu. Kama mtu huyu hangekuwa ametoka kwa Mungu, hangeweza kufanya lolote.”—Yohana 9:1-38.

Katika habari inayofuata, tutachunguza sifa fulani tulizo nazo, kutia ndani ujasiri na upendo. Je, umewahi kujiuliza kwa nini ni wanadamu peke yao walio na uwezo wa kuonyesha sifa hizo? Kwa kweli, sifa kama hizo ambazo ni wanadamu tu walio nazo zimewapa changamoto kubwa watu wanaotaka kuthibitisha kwamba tulitokana na mageuzi.

[Sanduku katika ukurasa wa 7]

UBONGO WAKO WENYE KUSTAAJABISHA

Ubongo wako unahisi, kusikia, kuona, na kunusa kwa njia gani? Jambo hilo linawatatanisha wanasayansi. “Haijulikani hata kidogo jinsi ubongo wako unavyotambua maneno unayosoma sasa hivi,” anasema mwanasayansi Gerald L. Schroeder.

Aliandika hivi pia: “Kugunduliwa kwa utendaji wa ubongo ambao hapo awali haukujulikana kumeipinga nadharia ya kwamba uhai ulitokea kwa mageuzi yasiongozwa.” Aliendelea kusema: “Iwapo Darwin angejua kuhusu hekima iliyofichika katika uhai, nina hakika kwamba angetoa nadharia tofauti sana.”

[Mchoro/​Picha katika ukurasa wa 5]

(Ona mpangilio kamili katika nakala iliyochapishwa)

Mifupa tata

Kiungio kinachotendesha kidole gumba

Eneo la kudhibiti misuli

Uwezo wa hali ya juu wa kuhisi

[Picha]

Ni nini kinachoiwezesha mikono yetu kufanya mambo mengi sana?

[Picha katika ukurasa wa 7]

Ubongo wako hutambua ishara zinazoingia kupitia neva na kuzihusianisha na habari zilizohifadhiwa kwenye kumbukumbu