Ukweli Kuhusu Hati-Kunjo za Bahari ya Chumvi

Zaidi ya miaka 50 iliyopita, jiwe lililorushwa na mchungaji Mbedui ndani ya pango fulani lilisababisha kile ambacho baadhi ya watu wamekiita ugunduzi mkubwa zaidi wa kiakiolojia wa karne ya 20. Yule Mbedui alisikia mtungi wa udongo ukivunjika ulipogongwa na jiwe hilo. Alipochunguza jambo hilo, alipata hati-kunjo za kwanza zinazojulikana kama Hati-Kunjo za Bahari ya Chumvi.

VYOMBO vya habari vya kawaida na wasomi wameelekeza fikira kwenye hati-kunjo hizo na zimesababisha mabishano. Watu wengi wamepotoshwa na kuvurugika kuhusiana na habari hiyo. Uvumi umeenea juu ya jitihada kubwa ya kuficha yaliyomo katika hati-kunjo hizo, kwa sababu inahofiwa kwamba zina habari fulani ambazo zingedhoofisha imani ya Wakristo na Wayahudi. Lakini umuhimu wa hati-kunjo hizo ni nini? Je, ukweli kuhusu hati-kunjo hizo waweza kupatikana baada ya zaidi ya miaka 50?

Hati-Kunjo za Bahari ya Chumvi Ni Nini?

Hati-Kunjo za Bahari ya Chumvi ni hati za kale za Wayahudi, ambazo nyingi zake ziliandikwa katika Kiebrania, nyingine katika Kiaramu, na chache katika Kigiriki. Nyingi za hati-kunjo hizo na vipande vya hati-kunjo viliandikwa zaidi ya miaka 2,000 iliyopita, kabla ya kuzaliwa kwa Yesu. Kati ya hati-kunjo za kwanza zilizopatikana kutoka kwa Wabedui, kulikuwako hati ndefu saba zilizochakaa. Mapango mengine yalipochunguzwa, hati-kunjo nyingine na maelfu ya vipande vya hati-kunjo vilipatikana. Kati ya miaka 1947 na 1956 mapango 11 yenye hati-kunjo yaligunduliwa karibu na Qumran, kando ya Bahari ya Chumvi.

Hati-kunjo na vipande vyote vinapoainishwa vinakuwa na jumla ya hati 800 hivi. Robo moja hivi, au  hati zaidi ya 200, ni nakala za sehemu mbalimbali za Biblia ya Kiebrania. Hati nyingine ni maandishi ya kale ya Wayahudi ya Apokrifa na Pseudepigrapha, yasiyo sehemu ya Biblia. *

Baadhi ya hati-kunjo zilizowasisimua wasomi zaidi zilikuwa maandishi ambayo hayakuwa yanajulikana awali. Hati hizo zatia ndani maelezo ya sheria ya Wayahudi, kanuni mahususi za jamii ya farakano iliyoishi Qumran, mashairi kuhusu kawaida ya ibada na sala, na vilevile maandishi yanayoonyesha maoni kuhusu utimizo wa unabii wa Biblia na siku za mwisho. Pia kuna maandishi ya kipekee ya kale yenye maelezo juu ya Biblia, maelezo ya mstari kwa mstari ya Biblia, ambayo ni kitangulizi cha maelezo ya kisasa.

Ni Nani Aliyeziandika Hati-Kunjo za Bahari ya Chumvi?

Njia mbalimbali za kukisia wakati hati za kale zilipoandikwa zaonyesha kwamba hati-kunjo hizo ama zilinakiliwa ama kutungwa kati ya karne ya tatu K.W.K. na karne ya kwanza W.K. Baadhi ya wasomi wamedokeza kwamba hati-kunjo hizo zilifichwa mapangoni na Wayahudi wa Yerusalemu kabla ya uharibifu wa hekalu mwaka wa 70 W.K. Hata hivyo, wasomi wengi wanaotafiti hati-kunjo hizo wanaona kwamba habari za hati-kunjo zenyewe haziungi mkono maoni hayo. Hati-kunjo nyingi zaonyesha maoni na desturi ambazo zilipinga mamlaka ya dini yaliyokuwapo Yerusalemu. Hati-kunjo hizi zafafanua jumuiya iliyoamini kuwa Mungu amekataa makuhani na utumishi wa hekalu huko Yerusalemu na kwamba aliona ibada ya farakano lao mle jangwani kuwa utumishi katika hekalu ya kibadala. Haielekei kwamba wenye mamlaka wa hekalu la Yerusalemu wangeficha mkusanyo wa hati-kunjo uliotia ndani hati-kunjo za aina hiyo.

Ijapokuwa yaonekana kulikuwapo na kikundi cha wanakili Qumran, huenda ikawa hati-kunjo nyingi zilitolewa mahali pengine mbalimbali na kuletwa pale na waamini. Kwa namna fulani, Hati-Kunjo za Bahari ya Chumvi zafanyiza maktaba kubwa. Kama ilivyo na maktaba yoyote ile, si lazima iwe na vitabu vinavyohusu maoni ya dini ya wasomaji wake pekee. Hata hivyo, ikiwa zaidi ya nakala moja ya maandishi fulani yangekuwapo, yaelekea hayo ndiyo yangekuwa yale yahusuyo mapendezi na itikadi mahususi za kikundi hicho.

Je, Wakaaji wa Qumran Walikuwa Waesene?

Ikiwa hati-kunjo hizo zilikuwa maktaba ya Qumran, wakaaji wake walikuwa nani? Profesa Eleazar Sukenik aliyepata hati-kunjo tatu kwa ajili ya Chuo Kikuu cha Hebrew jijini Jerusalem mwaka wa 1947, alikuwa wa kwanza kupendekeza kwamba hati-kunjo hizo zilikuwa zimemilikiwa na jumuiya ya Waesene.

Waesene walikuwa farakano la Kiyahudi lililotajwa na waandishi wa karne ya kwanza ambao ni Josephus, Philo wa Alexandria, na Plini Mzee. Asili ya Waesene haijulikani, lakini yaonekana walitokea wakati wa msukosuko uliofuata mapinduzi ya Wamakabayo katika karne ya pili K.W.K. * Josephus aripoti juu ya kuwapo kwao katika kipindi kile anapoeleza kindani jinsi maoni yao kuhusu dini yalivyotofautiana na yale ya Mafarisayo na Masadukayo. Plini alitaja kwamba jumuiya fulani ya Waesene waliishi kando ya Bahari ya Chumvi katikati ya Yeriko na En-gedi.

Profesa James VanderKam, msomi wa Hati-Kunjo za Bahari ya Chumvi, apendekeza kwamba “Waesene walioishi Qumran walikuwa sehemu ndogo tu ya harakati kubwa zaidi ya Waesene.” Harakati hiyo ilikadiriwa na Josephus kuwa na watu elfu nne hivi. Ijapokuwa ufafanuzi haulingani kikamili, maelezo ya maandishi ya Qumran yaonyesha kwamba, Waesene wafanana zaidi na kikundi kilichoishi Qumran kuliko na kikundi kingine chochote cha Wayahudi kinachojulikana cha wakati huo.

 Wengine wamedai kwamba Ukristo ulianza Qumran. Hata hivyo, maoni ya kidini ya farakano la Qumran yatofautiana kwa njia nyingi na yale ya Wakristo wa mapema. Maandishi ya Qumran yafunua sheria kali sana za Sabato na za kufuatia utakato wa kidesturi kupita kiasi. (Mathayo 15:1-20; Luka 6:1-11) Mambo mengine ya farakano la Qumran yanayotofautiana na ya mafundisho ya Yesu na Wakristo wa kwanza ni kujitenga kwao na jumuiya, kuamini kwao ajali na hali ya kutokufa kwa nafsi, na kukazia kwao kutooa, na mawazo yao ya kifumbo juu ya kushirikiana na malaika katika ibada yao.—Mathayo 5:14-16; Yohana 11:23, 24; Wakolosai 2:18; 1 Timotheo 4:1-3.

Hakuna Hati-Kunjo Zilizofichwa

Wakati wa miaka iliyofuata ugunduzi wa Hati-Kunjo za Bahari ya Chumvi, vichapo mbalimbali vilichapishwa ambavyo vilisaidia wasomi kotekote ulimwenguni kujua habari kuhusu ugunduzi mbalimbali wa kwanza. Lakini maelfu ya vipande vilivyopatikana katika mojawapo ya mapango, linalojulikana kama Pango la 4, vilitatanisha sana. Vipande hivyo vilikuwa mikononi mwa kikundi cha kimataifa cha wasomi huko Jerusalem Mashariki (ambayo wakati huo ilikuwa sehemu ya Yordani) katika Jumba la Makumbusho la Kiakiolojia la Palestina. Hakukuwa na wasomi Wayahudi au Waisraeli katika kikundi hicho.

Wasomi wa kikundi hicho waliamua kutoruhusu wengine kuona hati-kunjo hizo hadi walipotangaza matokeo rasmi ya utafiti wao. Kikundi hicho kilikuwa na idadi hususa ya wasomi. Wakati mshiriki mmoja wa kikundi alipokufa, msomi mwingine mmoja tu aliwekwa mahali pake. Kiasi cha kazi kilitaka kikundi kikubwa zaidi, na katika visa fulani, ujuzi zaidi wa Kiebrania na Kiaramu cha kale ulihitajika. James VanderKam alisema hivi: “Kutafiti makumi ya maelfu ya vipande vya hati-kunjo kulikuwa kazi nyingi sana kwa wataalamu wanane, hata wawe stadi kiasi gani.”

Wakati wa Vita ya Siku Sita katika mwaka wa 1967, Jerusalem Mashariki na hati-kunjo zake zilikuja chini ya mamlaka ya Israel, lakini kikundi kilichotafiti hati-kunjo kilifuata utaratibu uleule wa kazi. Kwa kuwa kutangazwa kwa hati-kunjo za Pango la 4 kulichukua si miaka tu bali miongo ya miaka, wasomi kadhaa walilalamika. Mwaka wa 1977, Profesa Geza Vermes wa Chuo Kikuu cha Oxford alitaja jambo hilo kuwa kashfa kubwa zaidi ya kitaaluma ya karne ya 20. Uvumi ulianza kuenea kwamba Kanisa Katoliki lilificha kimakusudi habari za hati-kunjo ambazo zingeweza kuathiri vibaya Ukristo.

Mwishowe, miaka ya 1980 kikundi hicho kiliongezeka kikawa na wasomi 20. Kisha, miaka ya 1990, chini ya uongozi wa mhariri mkuu mpya, Emanuel Tov, wa Chuo Kikuu cha Hebrew, Jerusalem, kikundi hicho kilipanuliwa kufikia jumla ya wasomi zaidi ya 50. Ratiba kali iliwekwa ili kutangaza chapa zote za kitaaluma za hati-kunjo zilizobakia.

Mafanikio makubwa yalipatikana bila kutazamiwa mwaka wa 1991. Kwanza, kitabu cha A Preliminary Edition of the Unpublished Dead Sea Scrolls kilichapishwa. Hicho kilitungwa kwa msaada wa kompyuta kwa kutegemea faharisi iliyopangwa kialfabeti ya kikundi cha wasomi. Halafu, Maktaba ya Huntington huko San Marino, California, ikatangaza kwamba wangefanyizia msomi yeyote picha za hati-kunjo zote. Bila kukawia, picha za hati-kunjo zote ambazo hazikuwa zimetangazwa bado zilipatikana kwa urahisi baada ya kuchapishwa kwa kitabu cha A Facsimile Edition of the Dead Sea Scrolls.

Kwa hiyo, katika muda wa miaka kumi iliyopita, Hati-Kunjo za Bahari ya Chumvi zote zimepatikana kwa ajili ya utafiti. Utafiti huo waonyesha kwamba hakukuwako jitihada yoyote ya kuficha hati-kunjo; hakukuwako hati-kunjo zozote zilizofichwa. Wakati chapa rasmi za hati-kunjo zinapotangazwa, ndipo utafiti kamili unapoweza kuanza. Kikundi kipya cha wasomi wa hati-kunjo kipo. Lakini, utafiti huo ni muhimu kadiri gani kwa wanafunzi wa Biblia?

[Maelezo ya Chini]

[Picha katika ukurasa wa 3]

Haya ni baadhi ya mapango karibu na Bahari ya Chumvi ambamo hati-kunjo za kale zilipatikana

[Hisani ya Picha katika ukurasa wa 3]

Kipande cha hati-kunjo: Ukurasa wa 3, 4, na 6: Courtesy of Israel Antiquities Authority

[Hisani ya Picha katika ukurasa wa 5]

Courtesy of Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem