Historia ya Waroma Inatufunza Somo Fulani

“IKIWA, kama wanadamu, nimepigana na mahayawani-mwitu katika Efeso.” Watu fulani hufikiri kwamba maneno hayo, yanayopatikana katika andiko la 1 Wakorintho 15:32, yanamaanisha kwamba mtume Paulo alihukumiwa kupigana katika uwanja fulani wa Waroma. Iwe Paulo alipigana au la, siku hizo lilikuwa jambo la kawaida watu kupigana viwanjani hadi kufa. Historia inasema nini kuhusu viwanja hivyo na mambo yaliyofanyika huko?

Tukiwa Wakristo, tungetaka dhamiri zetu zituongoze kupatana na maoni ya Yehova, na hivyo kuweza kuamua mambo yanayohusu vitumbuizo vya kisasa. Kwa mfano, fikiria maoni ya Mungu kuhusu jeuri, kama yanavyoonyeshwa na maneno haya: “Usimhusudu mtu mwenye jeuri, wala usiichague mojawapo ya njia zake.” (Mithali 3:31) Ingawa watu wengi walifurahia mashindano ya kupigana ya Waroma, Wakristo wa mapema waliongozwa na shauri hilo. Tunapofikiria mambo yaliyotukia kwenye ma shindano hayo, na tuone somo ambalo Wakristo wanaweza kujifunza leo.

Wapiganaji wawili wenye silaha wanakabiliana katika uwanja wa Roma. Wanapogonga ngao kwa upanga, mashabiki wanasisimuka na kushangilia wanayempenda. Ni pigano la kufa na kupona. Punde si punde, mmoja wa wapiganaji hao anajeruhiwa na anaacha kupigana, anashusha mikono na kupiga magoti, hivyo anakubali kushindwa na anaomba ahurumiwe. Mashabiki washangilia kwa sauti kubwa sana. Baadhi yao wanaomba ahurumiwe, huku wengine wakitaka auawe. Watu wote wanamtazama maliki. Kwa kutegemea yale ambayo umati unataka, maliki anaweza kuachilia mpiganaji aliyeshindwa, au anaweza kutoa ishara ya kuamuru auawe.

Waroma walipenda sana maonyesho hayo ya wapiganaji. Huenda ukashangaa kujua kwamba hapo awali mapigano hayo yalifanywa kwenye mazishi ya watu mashuhuri. Inaaminika kwamba mashindano hayo yalianzishwa na Waoska au Wasamn ambao waliishi katikati mwa Italia ya sasa, na walifanya hivyo ili kuwatoa wanadamu kuwa dhabihu. Dhabihu hizo zilitolewa ili kutuliza roho za wafu. Mapigano hayo yaliitwa munus, au “zawadi” (kwa wingi munera). Michezo ya kwanza kurekodiwa huko Roma, ilifanywa mwaka wa 264 K.W.K. wakati wapiganaji sita walipopambana katika soko la kuuzia fahali. Mapigano 22 yalifanywa kwenye mazishi ya Marcus Aemilius Lepidus. Kwenye mazishi ya Publius Licinius, kulikuwa na pigano lililofanywa na watu 120. Mnamo mwaka wa 65 K.W.K., Julius Caesar alishuhudia pigano lililofanywa na watu 640.

‘Mazishi ya watu mashuhuri yalitumiwa kuendeleza miradi ya kisiasa,’ asema mwanahistoria Keith Hopkins, ‘nayo michezo iliyofanywa kwenye mazishi hayo ilihusisha mambo ya kisiasa kwa sababu ilipendwa sana na wapigaji kura. Kwa kweli, maonyesho ya wapiganaji yalipendwa sana kwa sababu yalichochewa hasa na mashindano ya kisiasa kati ya watu mashuhuri.’ Wakati wa utawala wa Augustus (27 K.W.K. hadi 14 W.K.), maofisa wa serikali wenye mali waliandaa maonyesho hayo mara kwa mara ili kutumbuiza umati na hivyo kuendeleza miradi yao ya kisiasa.

Walioshiriki na Mazoezi Yaliyofanywa

Huenda ukajiuliza, ‘Wapiganaji hao walikuwa nani?’ Huenda walikuwa watumwa, wahalifu waliohukumiwa kifo, wafungwa wa kivita, au watu waliochochewa na tamaa ya makuu au utajiri. Wote walizoezwa katika shule zilizokuwa kama jela. Kitabu Giochi e spettacoli (Michezo na Tamasha) kinaripoti kwamba wakati wa mazoezi wapiganaji walisimamiwa daima na walinzi na walipewa nidhamu kali sana. Walitazamiwa kutii sheria ngumu sana na wangeweza kuadhibiwa vikali sana . . . Kwa sababu ya kutendwa hivyo, mara nyingi watu fulani walijiua au wakaasi.” Shule kubwa zaidi ya kuzoeza wapiganaji huko Roma ilikuwa na vyumba vidogo vya watu wapatao elfu moja. Kila mtu alizoezwa ustadi fulani wa kupigana. Wengine walipigana kwa kutumia bamba, ngao, na upanga, nao wengine walitumia nyavu na mkuki wenye ncha tatu. Wengine walizoezwa kupigana na wanyama katika onyesho la uwindaji lililopendwa sana. Je, Paulo alikuwa akizungumza kuhusu pigano hilo?

Watu waliopanga maonyesho hayo wangeweza kutafuta msaada kutoka kwa wasimamizi wa maonyesho hayo ambao walisajili na kuzoeza vijana wenye umri wa miaka 17 au 18 kuwa wapiganaji. Biashara ya kuuza watu ilikuwa na faida sana. Onyesho moja la kipekee ambalo Trajan  alihudhuria ili kusherehekea ushindi wa kijeshi lilikuwa na wapiganaji 10,000 na wanyama 11,000.

Jinsi Mambo Yalivyokuwa Uwanjani

Onyesho la uwindaji lilifanywa asubuhi. Wanyama wa mwitu wa kila aina waliingizwa kwa nguvu uwanjani. Wahudhuriaji walifurahia sana pigano kati ya fahali na dubu. Mara nyingi wanyama hao walifungwa pamoja ili wapigane hadi mmoja afe, kisha mnyama aliyebaki aliuawa na mwindaji. Mashindano mengine yaliyopendwa sana yalihusisha simba na simbamarara, au tembo na dubu. Wawindaji walidhihirisha ustadi wao wa kuua wanyama ambao waliletwa kutoka sehemu zote za milki hiyo bila kujali gharama iliyohusika. Wanyama hao walitia ndani chui, vifaru, viboko, twiga, fisi, ngamia, mbwa-mwitu, nguruwe-mwitu, na paa.

Mandhari kwenye viwanja hivyo yalifanya watu wasisahau maonyesho hayo ya uwindaji. Miamba, vidimbwi, na miti ilitumiwa ili mahali hapo pafanane na misitu. Katika viwanja fulani, wanyama walitokea tu kana kwamba kwa mizungu, wakipandishwa na lifti za chini ya ardhi na kutokea milango ya sakafuni. Jambo lililowavutia sana watu katika onyesho la uwindaji ni tabia zisizo za kawaida za wanyama hao. Hata hivyo walivutiwa zaidi na ukatili.

Kisha mauaji yakafuata. Jitihada ilifanywa ili mauaji hayo yaonekane kuwa halisi. Kulikuwa na drama zilizotegemea hekaya na ambapo waigizaji walikufa kikweli.

Alasiri kulikuwa na mapigano yaliyofanywa na vikundi tofauti-tofauti vya wapiganaji waliokuwa na silaha mbalimbali na waliozoezwa katika mbinu mbalimbali. Baadhi ya watu waliotoa maiti uwanjani walivalia kama mungu wa wafu.

Jinsi Watazamaji Walivyoathiriwa

Umati ulitamani sana pigano liendelee hivi kwamba wapiganaji waliosita-sita walichochewa kuendelea na pigano kwa kupigwa mijeledi na kuchomwa kwa chuma moto. Umati ulipaaza sauti hivi: “Kwa nini anakabili upanga kwa woga? Kwa nini anapigana kwa unyonge hivyo? Kwa nini hayuko tayari kufa? Mpige mijeledi ili aendelee na pigano! Na wapigwe kwa upanga na kupigwa makonde wakiwa vifua vitupu!” Kiongozi mmoja Mroma Seneca anaandika kwamba wakati wa mapumziko tangazo lifuatalo lilitolewa: “Watu wataendelea kutumbuizwa kwa mauaji wakati wa mapumziko!”

Haishangazi kwamba Seneca anasema kuwa alirudi nyumbani “akiwa mkatili zaidi na asiye na huruma.” Tunapaswa kufikiria kwa uzito maoni hayo yaliyo wazi ya mtazamaji huyo. Je, watazamaji kwenye michezo fulani ya leo huenda wakaathiriwa kwa njia kama hiyo, na kuwa ‘wakatili na wasio na huruma’?

Huenda wengine walifurahi kurudi nyumbani wakiwa hai baada ya maonyesho hayo. Iwapo mtu angetaja jambo la kuchekesha kuhusu Domitian, maliki huyo angeamuru mtu huyo aburutwe na kutupiwa mbwa. Kulipokuwa na uhaba wa wahalifu waliopaswa kuuawa, Caligula aliamuru watu  kadhaa kutoka kwenye umati wakamatwe na kutupiwa wanyama. Vifaa vilivyotumiwa jukwaani vilipokosa kufanya kazi kwa njia ambayo ilimpendeza, Claudius aliamuru mafundi wa vifaa hivyo watupwe uwanjani ili kupigana.

Pia ushabiki wa kupindukia ulisababisha misiba na ghasia. Inaripotiwa kwamba uwanja mmoja wa duara uliokuwa kusini ya Roma, uliporomoka na kuua maelfu ya watu. Ghasia zilizuka wakati wa maonyesho huko Pompeii mnamo mwaka wa 59 W.K. Tacitus anaripoti kwamba vita kati ya wenyeji na wapinzani wao kutoka mji uliokuwa karibu vilianza kwa matusi, kisha mawe, na vikaishia kwa kupigana kwa upanga. Watu kadhaa walikatwakatwa au wakajeruhiwa, na wengi wakauawa.

Somo Lililo Wazi

Maonyesho fulani yaliyofanywa hivi majuzi (Sangue e arena, “Damu na Mchanga”) katika Uwanja wa Duara huko Roma yanatukumbusha mambo yanayofanywa siku hizi ambayo yanafanana na munera. Yalionyesha hasa picha za video za fahali wanaopigana, mchezo wa ndondi za kulipwa, aksidenti mbaya za pikipiki na magari ya mashindano, mapigano makali kati ya wanamichezo, na ghasia mbaya kati ya watazamaji. Maonyesho hayo yaliisha kwa picha iliyopigwa kutoka angani mwa Uwanja wa Duara. Unafikiri wageni walifikia mkataa gani? Ni watu wangapi ambao wangejifunza somo fulani?

Mapigano ya mbwa, jogoo, na mafahali, na michezo yenye jeuri ni mambo ya kawaida katika nchi nyingi leo. Watu fulani huhatarisha maisha yao ili kusisimua mashabiki kwa kushiriki mbio za magari. Pia fikiria vipindi vinavyoonyeshwa katika televisheni kila siku. Uchunguzi uliofanywa katika nchi fulani ya magharibi ulionyesha kwamba mtoto anayetazama televisheni kwa wastani atakuwa ameona visa vya mauaji 10,000 na visa vya jeuri 100,000 afikishapo umri wa miaka kumi.

Tertullian, mwandikaji wa karne ya tatu alisema kwamba raha ambayo watazamaji walipata, “haikupatana na dini ya kweli na utii kwa Mungu wa kweli.” Aliona watu waliohudhuria maonyesho hayo kuwa sawa na wale waliowaua wenzao. Namna gani leo? Huenda mtu akajiuliza, ‘Je, mimi hutumbuizwa kwa kuona damu, kifo, au jeuri kwenye televisheni au katika Internet?’ Inafaa kukumbuka kwamba andiko la Zaburi 11:5 linasema: “BWANA humjaribu mwenye haki; bali nafsi yake humchukia asiye haki, na mwenye kupenda udhalimu [“jeuri,” NW].”

[Sanduku katika ukurasa wa 28]

Vita vya “Kutuliza Wafu”

Tertullian, mwandikaji wa karne ya tatu anasema hivi kuhusu chanzo cha maonyesho hayo ya wapiganaji: “Watu wa kale walifikiri kwamba wanawatumikia wafu kwa kufanya maonyesho hayo yasionekane kuwa ya kikatili sana. Watu wa kale waliamini kwamba nafsi za wafu hutulizwa kwa damu ya binadamu, hivyo waliwatoa kuwa dhabihu mateka au watumwa wa hali ya chini waliowanunua. Baadaye waliona kwamba inafaa kufunika uovu huo kwa kuufanya kuwa mchezo wa kuwafurahisha watu. Kwa hiyo baada ya watu hao walionunuliwa kuzoezwa kutumia silaha za wakati huo kulingana na uwezo wao—walijifunza kuuawa!—kisha siku ya mazishi wakapigana hadi kufa kwenye makaburi. Kwa hiyo watu wa siku hizo walipata faraja ya kifo kwa kuua. Hii ndiyo asili ya munus. Baadaye, maonyesho hayo yalifikia kiwango ambacho ustaarabu na ukatili ulikuwa sawa; kwa sababu watu hawakufurahia sikukuu iwapo wanyama wakali hawakurarua watu vipande-vipande. Watu waliotolewa dhabihu ili kutuliza wafu walionwa kuwa tambiko la mazishi.”

[Maelezo ya Picha katika ukurasa wa 27]

Kofia ya kale ya kukinga kichwa na kifaa cha kukinga sehemu ya mbele ya mguu

[Maelezo ya Picha katika ukurasa wa 29]

Wakristo wa kale hawakufurahia vitumbuizo vyenye jeuri. Je, unavichukia?

[Hisani]

Ndondi: Dave Kingdon/Index Stock Photography; aksidenti ya gari: AP Photo/Martin Seppala

[Picha katika ukurasa wa 26 zimeandaliwa na]

Phoenix Art Museum, Arizona/Bridgeman Art Library