•   Unajisikiaka namna gani wakati unasikia wengine wako natukanana?

  •  Hainifanyake kitu, ninaonaka ni kawaida tu.

  •  Inanisumbuaka kidogo​—Lakini ninaonaka hakuna shida sana.

  •  Inanichukizaka​—siwezi kuzoea tabia ya vile.

•   Unatukanaka watu mara ngapi?

  •  Situkanake watu

  •  Wakati fulani

  •  Mara mingi

•   Uko na mawazo gani kuhusu kutukana wengine?

  •  Ni jambo ya kawaida

  •  Ni kosa kubwa

 Unawaza kutukana wengine ni kosa kubwa? ‘Unaweza kusema hapana. Mu dunia muko magumu ya nguvu sana yenye tunapaswa kufikiria. Na tena, kila mutu anatukanaka wengine!’ Ile ni kweli kabisa?

 Uitike ao ukatale, kuko watu wenye hawatumiake matusi. Na wanajua mambo fulani yenye wengine hawajue. Kwa mufano:

•  Kutukana haiko tu maneno. Kunaonyesha mambo mingi juu yako. Maneno yako inaonyesha mambo yenye iko mu moyo wako. Kutumia matusi kunaweza kuonyesha kama hauhangaikie wengine. Njo vile uko kabisa?

   Biblia inasema: “Mambo yenye yanatoka katika kinywa yanatoka katika moyo, na mambo hayo ndiyo yanamuchafua mutu.”​—Matayo 15:18.

•  Kutukana inaweza kufanya watu wakuwe na mawazo ya mubaya juu yako. Kitabu Cuss Control kinasema hivi: “Namna yetu ya kuongea inaweza kufanya tukuwe na marafiki wazuri ao hapana, inaweza kufanya watu wa familia yetu na wafanyakazi wenzetu watuheshimie ao hapana, inaweza kufanya tukuwe na uhusiano muzuri na wengine ao hapana. Inaweza pia kufanya tupate kazi ao tupandishwe cheo ku kazi, na inaweza kufanya watu wenye hatujue wakuwe na mawazo ya muzuri ao ya mubaya juu yetu.” Ile kitabu inasema tena hivi: “Ujiulize ikiwa pengine uhusiano wako na wengine ungekuwa muzuri zaidi ikiwa haungekuwa natumia matusi.”

   Biblia inasema hivi: “Muondoe kutoka kwenu kila namna ya . . . matukano.”​—Waefeso 4:31.

•  Kutukana wengine hakufanye ukuwe mutu mwenye kujitumainia kama vile unawaza. Alex Packer anasema hivi mu kitabu yake How Rude!: “Inachokeshaka kusikiliza watu wenye wanatukanaka wengine kila saa.” Maneno yenye inayala matusi haisaidiake mutu ajieleze kwa njia yenye kuonyesha utambuzi, hekima, akili, ao huruma. Kama unatumiaka maneno ya hivi-hivi, yenye haieleweke, ao maneno ya matusi, akili yako nayo itakuwa tu vile, itabakia fasi moya, haitakomalaka.”

   Biblia inasema hivi: “Neno lenye kuoza lisitoke katika kinywa chenu.”​—Waefeso 4:29.

•  Ujiwekee muradi. Ujaribu kuacha kutumia matusi mu mwezi moya ao hata chini ya mwezi moya. Unaweza kuandika maendeleo yako ku karatasi ao ku kalendari. Lakini juu ufikie muradi wako, kuko mambo ingine ya kufanya. Kwa mufano:

•  Epuka kujifurahisha na mambo yenye inayalisha matusi mu akili yako. Biblia inasema hivi: “Mashirika ya mubaya yanaharibu tabia za muzuri.” (1 Wakorinto 15:33) Mashirika haiko tu watu lakini pia ni mambo yenye tunajifurahisha nayo, sawa vile, filme zenye tunaonaka, video, michezo ya video yenye tunacheza, na muziki wenye tunasikiliza. Kenneth, mwenye kuwa na miaka 17 anasema hivi: “Kama wimbo wenye unapenda uko na mudundo muzuri, ni mwepesi kuusikiliza na uko naimba na kusahau kama unayala matusi.

•  Ujiendeshe sawa mutu muzima. Watu fulani wanatumiaka matusi juu wanawazaka kama ile itafanya waonekane kama walishakomala, lakini kusema kweli ile inafanyaka waonekane sawa vile watoto. Biblia inasema kama ‘nguvu za utambuzi’ za watu wakomavu ‘zimezoezwa kufanya tofauti kati ya mambo yenye kuwa sawa na yenye kuwa makosa.’ (Waebrania 5:14) Watu wakomavu hawatumikishake matusi juu ya kuwaza kama kufanya vile kutafanya watu wawaheshimie.

 Sawa vile uchafu unachafuaka hewa, matusi inachafuaka akili na kukufanya uwaze mambo ya mubaya. Tayari watu wengi wanafikiriaka mambo machafu! Kitabu Cuss Control inatoa hii shauri: “Na weye usiongeze kwa ile uchafu. Fanya sehemu yako kwa kutumia maneno ya muzuri wakati unazungumuza na wengine, ile itafanya ujisikie muzuri na wengine watakufurahia.”