1, 2. (a) Paulo na wenzake walijikuta mu hali gani yenye kuwa hatari katika Efeso? (b) Tutazungumuzia nini mu hii sura?

 WATU katika Efeso wako nalalamika na kukimbia mu barabara. Na wanafanyiza kikundi ya watu wenye kukasirika wenye wanaleta fujo! Wale watu wanakamata wanaume wawili wenye kusafiri pamoya na Paulo na kuwakokota mu ile kikundi. Bila kukawia, ile barabara yenye kuwa na maduka mingi inakauka na watu wote wanaenda mu jumba kubwa ya maonyesho kwenye watu 25 000 wanaweza kuenea. Watu wengi wenye kuwa mu ile kikundi hawajue hata juu ya nini watu wanakasirika. Lakini wanawazia tu kama hekalu yao na Artemi, mungu wao mwanamuke mwenye wanapenda sana, viko katika hatari. Kwa hiyo wanaanza kulalamika tena na tena na kusema: “Artemi wa Waefeso ni mukubwa!”​—Mdo. 19:34.

² Hapa tena, Shetani anajaribu kutumia kikundi ya watu wenye kasirani ili kuzuia habari njema ya Ufalme wa Mungu isihubiriwe. Lakini haiko jeuri tu njo anatumiaka juu ya kuzuia kazi ya kuhubiri. Mu hii sura, tutaona njia zingine zenye Shetani alitumia ili kuzuia kazi ya kuhubiri na kuvuruga umoja wa Wakristo wa karne ya kwanza. Zaidi ya ile, tutaona kama njia zote zenye alijaribu kutumia hazikukuwa na matokeo, juu ‘kwa njia yenye nguvu, neno la Yehova liliendelea kuongezeka na kuwa lenye nguvu zaidi.’ (Mdo. 19:20) Juu ya nini wale Wakristo walipata ushindi? Sababu ni ileile yenye inafanya na siye tupate ushindi leo. Ni juu ushindi unatoka kwa Yehova, hapana kwetu. Lakini, sawa Wakristo wa karne ya kwanza, kuko jambo yenye na siye tunapaswa kufanya. Kwa musaada wa roho ya Yehova, tunaweza kukomalisha sifa zenye zitatusaidia kuendelea kuhubiri. Tuone kwanza mufano wa Apolo.

3, 4. Akila na Prisila walitambua nini juu ya Apolo, na walifanya nini juu ya kumusaidia?

³ Wakati Paulo alikuwa naenda Efeso mu safari yake ya tatu ya umisionere, mwanaume Muyahudi mwenye kuitwa Apolo alifika mu ule muji. Apolo alitoka mu muji wenye kujulikana sana wa Aleksandria, katika Misri. Apolo  alikuwa na sifa za mingi za muzuri. Alikuwa musemaji muzuri. Zaidi ya kuwa musemaji muzuri, “alikuwa anajua sana Maandiko.” Na zaidi ya ile, alikuwa “mwenye kuwaka roho.” Kwa bidii na kwa uhodari, alizungumuza na Wayahudi katika sinagogi.​—Mdo. 18:24, 25.

⁴ Akila na Prisila walikuwa nasikia wakati Apolo alikuwa nafundisha. Bila shaka walifurahi kumusikia wakati iko ‘nafundisha sawasawa mambo juu ya Yesu.’ Mambo yenye alikuwa nasema juu ya Yesu ilikuwa ya kweli. Lakini bila kukawia Akila na Prisila walitambua kama kuko jambo fulani ya maana yenye Apolo hakujua. “Alikuwa anajua tu ubatizo wa Yohana.” Wale bibi na bwana wanyenyekevu wenye walikuwa nafanya kazi ya kutengeneza mahema, hawakumuogopa Apolo kwa sababu alikuwa musemaji muzuri, na kwa sababu alikuwa amesoma sana. Lakini, ‘walimuchukua na kumufasiria njia ya Mungu sawasawa kabisa.’ (Mdo. 18:25, 26) Ule mwanaume mwenye alikuwa musemaji muzuri alitenda namna gani? Ni wazi kama alionyesha sifa ya maana sana yenye Wakristo wanapaswa kuwa nayo, ni kusema, sifa ya unyenyekevu.

5, 6. Juu ya nini Yehova alimutumikisha Apolo zaidi, na mufano wa Apolo unaweza kutufundisha nini?

⁵ Kwa sababu Apolo alikubali musaada wa Akila na Prisila, alikuwa sasa mutumishi muzuri zaidi wa Yehova. Kisha alienda Akaya, kwenye ‘alisaidia sana’ waamini. Pia mahubiri yake ilisaidia sana Wayahudi wa mu ile eneo wenye hawakuamini kama Yesu alikuwa Masiya mwenye aliahidiwa. Luka aliandika hivi: “Alihakikisha kabisa-kabisa mbele ya watu wote na kwa bidii nyingi kwamba Wayahudi walikuwa wamekosea, na aliwaonyesha kwa kutumia Maandiko kwamba Yesu ndiye Kristo.” (Mdo. 18:27, 28) Bila shaka Apolo alifikia kuwa baraka kwa kutaniko ya Kikristo! Na pia alikuwa kati ya watu wenye walisaidia “neno la Yehova” liendelee kuongezeka. Mufano wa Apolo unaweza kutufundisha nini?

⁶ Wakristo wanapaswa kujikaza sana kukomalisha sifa ya unyenyekevu. Kila mumoja wetu iko na zawadi fulani. Pengine tuko na kipaji fulani yenye tulizaliwa nayo, tuko na ufundi fulani, ao tuko na ujuzi fulani. Lakini juu Yehova atutumikishe tunapaswa kuwa wanyenyekevu sana. Juu kama hatuko wanyenyekevu, uwezo mbalimbali wenye tuko nao unaweza kuwa mutego. Tunaweza kufikia kuwa na kiburi. (1 Ko. 4:7; Yak. 4:6) Kama tuko wanyenyekevu, tutajikaza kuona wengine kuwa wazuri zaidi kuliko siye. (Flp. 2:3) Hatutakasirika wakati wengine wanaturekebisha na tutaacha wengine watufundishe. Hatutakazia mawazo yetu kwa kiburi wakati tunafikia kujua kama haipatane na muongozo wa roho takatifu. Kama tunaendelea kuwa wanyenyekevu, Yehova na Mwana wake watatutumikisha sana.​—Lu. 1:51, 52.

7. Namna gani Paulo na Apolo walikuwa mufano muzuri katika kuonyesha unyenyekevu?

⁷ Pia unyenyekevu unatusaidia tuepuke kushindana. Wazia namna Shetani alipenda sana kutokeza migawanyiko kati ya Wakristo wa karne ya kwanza! Ikiwa Apolo na Paulo, wenye walikuwa wafundishaji wazuri na  wenye ufundi, wangeanza kusikiliana wivu na kutafuta kujua ni nani njo alikuwa wa maana sana mu kutaniko, Shetani angefurahi sana! Ingekuwa mwepesi kwao kufanya vile kwa sababu mu Korinto, Wakristo fulani walianza kusema hivi: “Mimi ni wa Paulo,” na wengine walikuwa wanasema, “Lakini mimi ni wa Apolo.” Paulo na Apolo walipenda ndugu zao wapendelee tu mumoja kati yao? Hapana! Kwa unyenyekevu, Paulo alikubali kama Apolo alisaidia sana mu kazi ya kuhubiri, na alimupatia mapendeleo ingine ya utumishi. Na Apolo naye alifuata muongozo wa Paulo. (1 Ko. 1:10-12; 3:6, 9; Tit. 3:12, 13) Paulo na Apolo walitumika pamoya kwa unyenyekevu. Ile ni mufano muzuri sana kwetu leo!

8. Paulo alitumia njia gani ili kurudia Efeso, na juu ya nini?

⁸ Paulo aliahidi kama atarudia Efeso, na alitimiza ahadi yake. a (Mdo. 18:20, 21) Lakini, ona njia yenye alipitia wakati alirudia Efeso. Paulo anatoka Antiokia ya Siria. Juu ya kufika Efeso, angepitia njia ya mufupi, ni kusema, angeenda Seleukia na kukamata mashua yenye ingemufikisha mara moya Efeso. Lakini kuliko kufanya vile, alisafiri “katika barabara mbali na bahari.” Watu fulani wanakadiria kama safari ya Paulo yenye kufasiriwa mu Matendo 18:23 na 19:1 ilikuwa ya kilometre 1600 hivi! Juu ya nini Paulo alichagua ile njia ya murefu yenye haikukuwa mwepesi? Juu alikuwa na kusudi ya ‘kutia wanafunzi wote nguvu.’ (Mdo. 18:23) Sawa tu na safari zake mbili zenye zilitangulia, safari yake ya tatu ya umisionere haingekuwa mwepesi, lakini aliona kama ilikuwa ya lazima kabisa. Leo waangalizi wa muzunguko na bibi zao wako na mawazo kama ya Paulo. Kwa kweli, tuko wenye shukrani sana juu ya namna wanajitoa kwa upendo!

9. Juu ya nini wanafunzi fulani walipaswa kubatizwa tena, na mufano wao unatufundisha nini?

⁹ Wakati Paulo alitoka Efeso, alikuta wanaume karibu kumi na mbili wenye walikuwa wanafunzi wa Yohana Mubatizaji. Walikuwa wamebatizwa kwa ubatizo wa Yohana Mubatizaji, ubatizo wenye ulikuwa umepitwa na wakati. Zaidi ya ile, inaonekana walijua mambo kidogo tu ao hawakujua kitu kuhusu roho takatifu. Kwa hiyo, Paulo aliwafasiria juu ya nini ilikuwa jambo ya maana kubatizwa katika jina ya Yesu. Na kama Apolo, walikuwa wanyenyekevu na walipenda kujifunza mambo ya mupya. Kisha kubatizwa katika jina ya Yesu, walipata roho takatifu na zawadi fulani za kufanya miujiza. Ni wazi kama Yehova anabariki wale wenye kuwa tayari kufuata muongozo wa mupya wenye tengenezo yake inatupatia.​—Mdo. 19:1-7.

10. Juu ya nini Paulo aliacha kuhubiri mu sinagogi na akaanza kuhubiri mu jumba ya masomo, na anatuachia mufano gani mu kazi yetu ya kuhubiri?

¹⁰ Bila kukawia, jambo ingine ilitokea. Paulo alihubiri katika sinagogi kwa miezi tatu. Hata kama alikuwa ‘nafikiri na watu kwa kuwasadikisha juu  ya Ufalme wa Mungu,’ watu fulani walikuwa na kichwa nguvu na wakakuwa wapinzani kabisa. Kuliko kupitisha wakati na wale wenye walikuwa ‘nasema mubaya juu ya Ile Njia,’ Paulo alifanya mipango juu ya kuenda kuhubiri katika jumba ya masomo. (Mdo. 19:8, 9) Wale wenye walipenda kufanya maendeleo ya kiroho walipaswa kumufuata mu ile jumba. Kama Paulo, tunaweza kusimamisha mazungumuzo ikiwa tunatambua kama mwenye nyumba hapendi kusikiliza na anapenda tu kubishana. Kungali watu wengi wanyenyekevu wenye wako na lazima ya kusikia ujumbe wetu wenye kutia moyo!

11, 12. (a) Namna gani Paulo alikuwa na bidii na namna gani alijipatanisha na hali? (b) Namna gani Mashahidi wa Yehova wamejikaza kuwa na bidii na kujipatanisha na hali mu mahubiri?

¹¹ Inawezekana Paulo alikuwa nafundisha mu ile jumba ya masomo kila siku kuanzia saa 5 hivi ya asubui (11h00) mupaka saa 10 hivi ya mangaribi (16h00). Inawezekana zile njo zilikuwa saa za kimya, lakini njo zilikuwa saa za kifukutu sana, wakati watu walikuwa nasimamisha kazi ili kuenda kula, na kupumuzika. Ikiwa Paulo alikuwa nahubiri vile kila siku kwa miaka mbili, angefanya zaidi ya saa 3000 ya mahubri. b Ile ni sababu ingine yenye ilifanya watu wengi zaidi wasikie neno ya Yehova. Paulo alikuwa na bidii na alijipatanisha na hali. Alibadilisha programu yake ya kuhubiri ili ipatane na hali ya watu wa mu eneo. Matokeo ilikuwa nini? “Wote wenye walikuwa wanaishi katika jimbo la Asia wakasikia neno la Bwana, Wayahudi na Wagiriki pia.” (Mdo. 19:10) Paulo alitoa ushahidi kabisa!

¹² Leo pia Mashahidi wa Yehova wanahubiri kwa bidii na wanajipatanisha na hali. Tunajikaza kuhubiria watu fasi yoyote kwenye wanapatikana na saa yoyote yenye tunaweza kuwapata. Tunahubiri mu mabarabara, mu masoko, na fasi za kuchungia magari.  Tunahubiria watu kupitia telefone ao kupitia barua. Na mu mahubiri yetu ya nyumba kwa nyumba, tunajikaza kutafuta watu saa zenye wanapatikanaka ku nyumba.

13, 14. (a) Yehova alimusaidia Paulo kufanya nini? (b) Wana wa Skewa walifanya kosa gani, na namna gani watu wengi wenye kujiita kuwa Wakristo wanafanya ileile kosa?

¹³ Luka anaeleza kama Yehova alimusaidia Paulo kufanya “matendo ya ajabu yenye nguvu.” Na hata manguo ya Paulo ilipelekwa kwa wagonjwa, na wale wagonjwa walikuwa napona. Na pia pepo wachafu walifukuzwa kwa kutumia manguo ya Paulo. c (Mdo. 19:11, 12) Watu wengi waliguswa sana kuona pepo wachafu walikuwa wanafukuzwa. Lakini haiko kila mutu njo alifurahi.

¹⁴ “Wayahudi fulani wenye walikuwa wanasafiri huku na huku wakifukuza pepo wachafu” walitafuta kuiga miujiza ya Paulo. Wamoja kati ya wale Wayahudi walijaribu kufukuza pepo wachafu kwa kutumia jina ya Yesu na Paulo. Luka anatupatia mufano wa wana saba wa Skewa, wenye walikuwa mu familia ya kikuhani, wenye walijaribu kufanya vile. Pepo muchafu aliwaambia hivi: “Mimi ninamujua Yesu na ninamujua Paulo ni nani; lakini ninyi ni nani?” Kisha ule mwanaume mwenye alikuwa na pepo muchafu akawashambulia na kuwarukia kama munyama wa pori. Na akawakimbiza wakiwa uchi na wakiwa wenye kuumia. (Mdo. 19:13-16) Ile ilikuwa ushindi mukubwa sana kwa “neno la Yehova,” juu ilionekana wazi kama Yehova alikuwa amepatia Paulo nguvu ya ajabu. Lakini hakuipatia wale watu wenye walikuwa mu dini ya uongo. Leo kuko mamilioni ya watu wenye wanawaza kama ili kumufurahisha Mungu, inatosha tu kusema jina ya Yesu ao kusema kama wako Wakristo. Lakini sawa vile Yesu alionyesha, ni wale tu wenye wanafanya mapenzi ya Baba yake njo wako na tumaini ya kweli kwa ajili ya wakati wenye kuja.​—Mt. 7:21-23.

15. Kama tuko na kitu yoyote yenye kuwa na upatano na mambo ya uchawi, namna gani tunaweza kuiga mufano wa Waefeso?

¹⁵ Namna wana wa Skewa walipatishwa haya ilifanya watu wengi wamuogope Mungu, na ile iliwachochea wakuwe waamini na waachane na mambo  ya uchawi. Watu wengi katika Efeso waliamini mambo ya uchawi. Watu walizoea kutupiana mambo ya mubaya, walikuwa natumia vitu vya uchawi, na walikuwa na vitabu vya mambo ya uchawi. Sasa Waefeso wengi walileta vitabu vyao vya uchawi na kuviunguza mbele ya watu wote, hata kama vile vitabu vilikuwa na samani ya makumi ya maelfu ya dola za leo. d Luka aliandika hivi: “Hivyo kwa njia yenye nguvu, neno la Yehova likaendelea kuongezeka na kuwa lenye nguvu zaidi.” (Mdo. 19:17-20) Bila shaka kweli ilipata ushindi juu ya dini za uongo na pepo wachafu! Wale Waefeso waaminifu wanatuwekea mufano muzuri leo. Siye pia tunaishi mu dunia yenye kujaa mambo ya uchawi. Ikiwa tuko na kitu yoyote yenye iko na upatano na mambo ya uchawi, kama Waefeso tunapaswa kuachana nayo kabisa! Tujiepushe kabisa na mambo ya uchawi hata kama ni nguvu kufanya vile.

16, 17. (a) Fasiria namna Demetrio alichochea watu kuleta fujo mu Efeso. (b) Namna gani Waefeso walionyesha kama wanakazia mawazo yao bila usawaziko?

¹⁶ Tuone sasa namna Shetani alitumia watu wengi wenye jeuri. Luka aliandika hivi: “Kukatokea muvurugo mukubwa juu ya Ile Njia.” Hakukuwa natia chumvi wakati alisema vile. e (Mdo. 19:23) Mwanaume fulani mwenye alikuwa natengeneza vitu vya feza mwenye kuitwa Demetrio njo alianzisha fujo. Kwanza alichochea mafundi wenzake kwa kuwakumbusha kama kazi ya kuuzisha sanamu njo inawaleteaka feza. Kisha aliwaambia kama mambo yenye Paulo iko nahubiri itafanya wapoteze makuta juu Wakristo hawakukuwa naabudu sanamu. Kisha, juu alijua kama watu wa Efeso walipenda sana muji wao na taifa yao, aliwaonya kama Artemi, mungu wao mwanamuke na hekalu yao yenye kujulikana ‘vitaonwa kuwa bure.’​—Mdo. 19:24-27.

¹⁷ Demetrio alifikia kusudi yake. Wale watu wenye kutengeneza vitu vya feza wakaanza kusema hivi kwa sauti “Artemi wa Waefeso ni mukubwa!” na muvurugo ikakuwa mu muji wote. Na ile ikafanya kukuwe watu wenye kasirani wenye tulizungumuzia ku mwanzo wa hii sura. f Paulo alikuwa hodari sana na alipenda kuenda mu ile jumba ya maonyesho ili azungumuze na wale watu. Lakini wanafunzi walimuambia asijitie mu hatari. Mwanaume fulani mwenye kuitwa Aleksanda alisimama mbele ya wale watu wengi na akajaribu kuzungumuza nao. Kwa sababu alikuwa Muyahudi, pengine alipenda kufasiria tofauti kati ya Wayahudi na Wakristo. Lakini wale watu hawakupenda  kusikiliza. Wakati walitambua kama alikuwa Muyahudi, walimunyamazisha kwa kusema tena na tena “Artemi wa Waefeso ni mukubwa!” Walifanya vile kwa karibu saa mbili. Na leo, watu wenye wanakaziaka sana mawazo yao ya kidini wako vile. Hawakuwake na usawaziko.​—Mdo. 19:28-34.

18, 19. (a) Mukubwa fulani wa muji alisema nini ili kutuliza watu? (b) Wakati fulani watu wenye mamlaka wamefanya nini ili kulinda watu wa Yehova, na tunaweza kufanya nini juu ya kufaidika na ile ulinzi?

¹⁸ Mwishowe mukubwa fulani wa muji akaweza kutuliza watu. Ule mukubwa alikuwa na usawaziko. Alihakikishia watu kama hekalu yao na mungu wao haviko mu hatari kwa sababu ya Wakristo, na kama Paulo na wenzake hawakukuwa wamefanyia hekalu ya Artemi jambo yoyote ya mubaya. Na tena ikiwa hawakufurahia mambo yenye Paulo na wenzake walikuwa nafanya, walipaswa njo kuambia wakubwa wa serikali. Lakini, pengine jambo yenye iliwagusa sana ni wakati aliwakumbusha kama kulingana na sheria ya Waroma, kukutana vile kwa kasirani ilikuwa kuvunja sheria. Na ile ilifanya watu wasambarane. Kwa sababu ya maneno yake yenye usawaziko, bila kukawia, watu walitulia.​—Mdo. 19:35-41.

¹⁹ Ile haikukuwa mara ya kwanza mutu mwenye mamlaka afanye jambo fulani ili kulinda wanafunzi wa Yesu, na haingekuwa mara ya mwisho. Na hata mutume Yohana aliona katika maono kama mu siku za mwisho, vitu vyenye kutegemeka vya hii ulimwengu vyenye kufananishwa na dunia vingemeza ule muto, ni kusema, mateso yenye Shetani analetea wanafunzi wa Yesu. (Ufu. 12:15, 16) Na mambo imekuwa vile kabisa. Mara mingi, waamuzi wenye usawaziko wametenda ili kulinda haki ya Mashahidi wa Yehova ya kukusanyika na kuhubiria wengine. Zaidi ya ile, ni mwenendo wetu muzuri njo unawachocheaka watusaidie. Juu Paulo alikuwa na mwenendo muzuri, ile ilifanya watu fulani wenye mamlaka katika Efeso wamuheshimie. Na kwa hiyo walikuwa tayari kumulinda (Mdo. 19:31) Basi tuendelee kuwa na mwenendo muzuri na wanyoofu. Juu ile inafanya watu wenye tunakutana nao wakuwe na mawazo ya muzuri juu yetu. Mwenendo wetu muzuri unaweza kufanya wengine wakuwe tayari kutusaidia, pengine mu njia yenye hatungewazia.

20. (a) Unajisikia namna gani wakati unafikiria namna neno ya Mungu iliendelea kuongezeka zamani na namna inaendelea kuongezeka leo? (b) Unaazimia kufanya nini?

²⁰ Bila shaka inagusa moyo sana kuona namna ‘neno la Yehova liliendelea kuongezeka na kuwa lenye nguvu zaidi’ mu karne ya kwanza. Inafurahisha pia kuona namna Yehova iko natusaidia kupata ushindi leo. Siye pia tunaweza kuchangia mu ule ushindi hata kama ni kwa kiasi kidogo. Unapenda kuwa na pendeleo ya kufanya vile? Basi uige mifano yenye tumezungumuzia. Endelea kuwa munyenyekevu. Tengenezo ya Yehova ikileta muongozo mupya, uifuate. Uendelee kutumika kwa bidii, uepuke mambo ya uchawi, na ujikaze sana kutoa ushahidi muzuri kupitia unyoofu wako na mwenendo wako muzuri.